A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

chiàrju, chiàrzu chiàgliu

chibàre , vrb: chivare Definitzione nau de frutu, de granos, ispigas e àteru deasi, fàere o portare su chiu, fàere prenu, cumprire Sinònimos e contràrios achiare, cumprire, ingranire 2. at picau in bufu su cuberru de sa famíllia totu s'annu, chin s'isetu de sos balanzos mai chivaos ◊ pro s'ànima istasia s'alimentu chivet, s'ispica groga de sa fide, sos coros tirchinaos! (G.Piga)◊ as tribbulau ispicas profumadas chivadas de amore Ètimu srd.

chibàre 1 , vrb Definitzione forrogare su terrenu, comente faent is porcos e is sirbones cun su murru cricandho arraighinas e gremes a papare Sinònimos e contràrios farrogai, fodichinare, iforrogare, scarrovai, sforrogonai, terrare Frases est chibanne rojaros de isporu chin códules de irrocos Ètimu srd.

chibarzína , nf Sinònimos e contràrios civraxedhu, fresinu Ètimu srd.

chíbbalu, chíbbaru , agt: chíbberu Definitzione dhu narant pruschetotu de animales candho funt tzatzaos, prenos, e de produtos de sa terra candho essint bellos prenos, e de cosas ufradas; nau de gente, candho unu si credet unu pagu tropu o est ufrau (nau de sa natura de su mascu = arreta) Sinònimos e contràrios imbénnidu, introtzu, intrusciadu, pienu, zibbu / càdriu, crípinu, crispu, intreu, téteru, ufradu | ctr. acalamau, lentu, lenu Maneras de nàrrere csn: fiadu chíbberu = animali sanu, bellu e grassu; zúghere sa fune in chíbberu = zúghere sa fune tirada, crispa; èssere chíbberu (nadu de unu pro comente faghet) = èssere intreu, crèresi tropu, èssere ammurrionadu Frases zughiat sas titas chíbberas ca fit una die chena allatare ◊ tiu Antiogu fit cun ojos de braja a petus chíbberu ◊ giughet un'anca chíbbera, ofiada chi paret chi bi l'apant sulada ◊ s'ispiga chi siat bella e chíbbera e dogni ranu peset mesa líbbera! 2. s'abba calat chíbbera e su bentu che la fuetat atesu ◊ chilco a passu chíbberu in caminu peràulas chi mi abberzant in giaru como e cras puru de sas pedras su faedhu…(G.Fiori) 3. già sezis pagu chíbberu, oe: ite azis irmurzadu, canna de rú?! ◊ zughes sas piberistas longas e chíbberas che tudha de porcu Ètimu ltn. gibber, -era, -erum Tradutziones Frantzesu turgescent, prospère, bouffi d'orgueil, plein de morgue Ingresu turgid, prosperous Ispagnolu túrgido, próspero, orgulloso, arrogante Italianu tùrgido, prosperóso, trónfio Tedescu prall, blühend, aufgeblasen.

chíbbera , nf Sinònimos e contràrios botada, capotada.

chibberàre , vrb Definitzione essire o fàere chíbberu, prenu, ufrau Sinònimos e contràrios inchibberare Ètimu srd.

chibberèsa , nf Definitzione su èssere chíbberu; nau in cobertantza, su si crèdere meda Sinònimos e contràrios cripinore, intrusciamentu / altivesa, barrosia, intreore, madérria, magnosidade 2. po chibberesa revudant s'agiudu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu turgescence, hauteur, orgueil Ingresu turgidity, haughtiness Ispagnolu turgencia, altivez Italianu turgidézza, alterìgia, supèrbia Tedescu Geschwollenheit, Hochmut.

chíbberu chíbbalu

chibèdha , nf Definitzione sa chibudhita chi faent unas cantu erbas e mescamente cussa de su fossone 2. su tenteadore l'est terrandhe sas chibedhas e sas raichinas fungudas de su coro e totu sos mermedhos de sa conca (G.Delogu) Terminologia iscientìfica rbr.

chibíru , nm: chilibru, chiliru, chilivru, cibiru, cilíriu, ciliru, cilivru, cilívuru, ciolíriu, cioliru, ciubiru, ciuliru, ciuiru, coliru, culiri, gilivru Definitzione genia de aina, fata che un'istrégiu tundhu a costaos bàscios cun su fundhu a tramas de tzinniga o de filuverru lascu, po isseberare s'àliga grussa de su laore incungiau (s'àliga prus fine che calat a terra, sa prus grussa cun su movimentu a molinadura si ammuntonat impare in mesu in pitzu de su laore); in cobertantza si narat fintzes po avolotu, chimentu, cunfusione Sinònimos e contràrios cerrigu, chiridu, ciriu Maneras de nàrrere csn: ciuliru de fai farra = sedatu; fàghere in chiliru (su laore) = pònniri su lori in su ciuliru po dhu prugai, po ndi pinnicai s'àliga; falare che chiliru (nau de istrexu) = sfàiri, pèrdiri totu; fàghere in chiliru a unu = isprecullitai meda a unu, nàrriri mali de unu; mandhare su chiliru a s'abba = mandai a unu chi no est bellu a nudha, po debbadas; tènniri a ccn. fidau che àcua in ciuliru = no li dare fide nudha; fàghere in chiliru e in canistedha = circai bèni meda una cosa; tocaisí de cilivru = ammachiàresi; pònnere chilivru = tzacare cuvusione, pònnere burdellu; èssiri cara de chilibru = isfaciu Frases su pódhini grussu si sèberat cun su sedatzu, su fini cun d-una palinedha o unu ciuliru ◊ at a ai prugau cuatru cibirus de trigu ◊ custa tzinniga mi serbit po fai unus cantu de chibirus 2. bene dh'at fata issu, ca si ch'est essiu de custu chilivru! ◊ chena féminas abbarraus in asséliu, ca cussas ponent chilivru! 3. custu isterzu totu istampadu falat che chiliru ◊ a mandhare a tie est a pònnere su chiliru a s'abba: no ndhe faghes bene una! 4. sos fatos de sa bidha los aiant passados in chiliru e cunsizeris e síndhigu cundennados ◊ at fatu sa bidha in chiliru pro comporare unu chilu de buseca! ◊ amus fatu in chiliru totu sa leada chirchendhe su bestiàmine 5. nostra Signora mia, custus funt tocandusí de cilivru! Terminologia iscientìfica ans Ètimu ltn. ciribrum Tradutziones Frantzesu crible Ingresu sieve Ispagnolu criba Italianu crivèllo Tedescu Sieb.

chibósu , agt Definitzione nau de frutos chi cumprint su chiu o granu, chi dhu portant bellu matucu; nau de unu papare, chi est cun pagu brodu, cun chiu meda Sinònimos e contràrios chibudu, ingranidu Ètimu srd.

chíbu , nm: chiu, chivu, ciu 3, criu 1, giu Definitzione sa parte de mesu, su meudhu de is linnas; su sèmene de frutos chi portant s'ossu (o fintzes chentza ossu), ispartziu in duos perrales (chiu = ctr. corza); parte de sa farra, su chi abbarrat bogau su pódhine, su chivarzu e s'iscete: est grussitu, bonu meda, si faet a frégula (sucu) e si ndhe ammesturat a s'iscete po fàere a pane; fintzes cosa sólida bista coment'e contràriu de cosa lícuida (chiu ≠ brodu: manigare cosa a brou a chiu = cosa a granu cota in su brodu)/ chiu de méndhula, de nughe, de péssighe, de pruna e àteru Sinònimos e contràrios papu 1, pisu, sèmene / símbua / cdh. chia Frases méndhula a duos chios ◊ su chivu est ingranindhe ◊ custu est cudhu chivu de néspula chi aias prantatu ◊ no contat sa corja: contat su chivu! 2. su chiu de sa farina lu faghimus a sucu 3. si che at manigadu totu: brou e chiu Sambenados e Provèrbios smb: Chiu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu ltn. cibus Tradutziones Frantzesu cotylédon, cerneau Ingresu cotyledon, kernel Ispagnolu duramen, sémola Italianu cotilèdone, gherìglio, sémola Tedescu Keimblatt, Nußkern, Kleie.

chibúdha chebúdha

chibudhàju , nm Definitzione chie prantat o bendhet chibudha Sinònimos e contràrios chibudheri Ètimu srd.

chibudhàlzu, chibudhàrzu , nm: cibudhàrgiu Definitzione genia de bobboi de colore mélinu chi faet asuta de terra: inue est trebballau istuvonat totu asuta e si che papat s'arraighina modhe de sa cosa prantada Sinònimos e contràrios canigriada, canutzu, cugumbiraxu, istampasucros, margianedha, morucibudhu, pumataju, sarrone / cdh. boumacioni Terminologia iscientìfica crp, gryllotalpa gryllotalpa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu taupe-grillon Ingresu mole-cricket Ispagnolu cortón Italianu grillotalpa Tedescu Maulwurfsgrille.

chibudhéri , nm Definitzione chie prantat o bendhet chibudha Sinònimos e contràrios chibudhaju Frases cussu fit unu de sos mezus chibudheris otieresos Ètimu srd.

chibudhíta , nf Definitzione min. de chibudha; prantàgia de chibudha, su chi naschit de su sèmene po fàere sa chibudha noa, a conca Sinònimos e contràrios ciudhina / cdh. ciudhita.

chibudhòne , nm: chipudhone Definitzione cibudhu mascu, prantàgia chi no faet conca ma solu sa canna coment'e po bogare su frore.

chibúdu , agt Definitzione nadu de frutos chi cumprint su chiu o ranu, chi lu zughent bellu maduru; nadu de mànigu, chi est cun pagu brou, cun chiu meda Sinònimos e contràrios chibosu, ingranidu Ètimu srd.