chichiriòla , nf Definitzione
sa natura de s'ómine, nau prus che àteru foedhandho cun piciochedhos
Sinònimos e contràrios
pichiriola
Terminologia iscientìfica
crn
Tradutziones
Frantzesu
pénis
Ingresu
penis
Ispagnolu
minina,
pipí
Italianu
pisellino,
pène
Tedescu
Pimmelchen.
chichirísta , nf: chighirista,
chirighista,
cigirista,
cogorista,
cracarista,
cragarista,
crighirista,
crogorista,
cruguista,
crugurista,
cucurista,
cugurista,
gigirista Definitzione
una genia de pígiu de carre diferente, de atza e totu a bicos, chi creschet in pitzu de sa conca, de longu, a pudhas e mescamente a pudhos; in sa pudatza, atza segante chi essit de su tolu, unu tretu; nau in cobertantza, atza de unu chi foedhat o si cumportat artziandhosiche, unu pagu arrennegandhosi / cragarista de caboni, genias de erba (e frore): Celosia argentea, Amaranthus caudatus / abbacare sa cugurista = menguai o lassai is pretesas
Sinònimos e contràrios
cocorosta,
crilta,
ogroista,
pibirita,
proborista
/
atza,
barra
Frases
lah, su caboni est a cracarista arrúbia!
3.
a s'impiegau ajaja dhi fiat abarrada in faci a chighirista fata ◊ gei est malu a coi, ma ammarolla indugit sa cigirista! ◊ issu no àmpuat mai sa cragarista, tenit una castiada úmili ◊ si dha fatzo passare zeo sa crugurista!
Terminologia iscientìfica
crn
Tradutziones
Frantzesu
crête du coq
Ingresu
crest
Ispagnolu
cresta
Italianu
crésta del gallo
Tedescu
Hahnenkamm.
chichíu , nm Definitzione pigionedhu, in su foedhóngiu de (o po) is pipios; in cobertantza, unu chi si ponet in mesu in dónnia cosa, prus che àteru giaendho ifadu o cun intentziones pagu bonas, fintzes unu chi andhat a féminas Sinònimos e contràrios pillonedhu / chichillu, fichete 1 Frases pipius e piciochedus funta tzerriendu e pispisiendu che chichius 2. gei fiast bellu chichiu, candu fiast piciocu!… ◊ bellu chichiu chi no est, cussu, mih!◊ bellas chichias, cussas, fastigendi cun totus! Ètimu srd.
chíci , avb, nm, agt: chício,
chissi,
chito,
chitzi,
chitzo,
chitzu 1 Definitzione
nau de tempus, ora antibitzada, chi benit innanti a cunfrontu de un'àtera calesiògiat ora de sa die, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima po s'ora chi si costumat a si ndhe pesare / min. chitzixedhu = su mengianu a bonora, chito meda, chito chito
Sinònimos e contràrios
cisso
| ctr.
trigadiu,
taldu
Maneras de nàrrere
csn:
chito chito = a chitzi meda; in chitzi = a su chitzi; chitzi mannu = chito meda; a parte de chitzu = candho comintzat a èssere chito, su manzanu, chito etotu
Frases
aisetade, tantu est chito! ◊ mi parit chitzixedhu, ancora! ◊ poburitu de mei, chi seu ghimallendi de chitzi mannu fintzas a merí! ◊ bae como, gai torras chito ◊ istasero mi che corco chito ca manzanu peso a sas bàtoro ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ che semus essidos chito chito a múrghere sa robba
2.
fint móvidos su chito ◊ andas dónnia chitzi a iscurtai sa missa ◊ mammai est pesada de chitzi mannu ◊ Antoni cussu chitzi ci fiat essiu po andai a cassa ◊ issu partit a su chitzu po andai a su sartu
3.
una manzana chita che la ponzei currendhe in su casifíciu
Sambenados e Provèrbios
prb:
si cheres vívere sanu pesa chito su manzanu
Terminologia iscientìfica
sdi
Ètimu
ltn.
cito/citius
Tradutziones
Frantzesu
de bonne heure,
tôt
Ingresu
early
Ispagnolu
pronto
Italianu
prèsto,
di buonóra
Tedescu
früh.
chiciànu , agt: chitanu,
chitzàinu,
chitzanu Definitzione
chi si ndhe pesat chitzo, su mengianu, abbituau a pesare chitzo
Sinònimos e contràrios
chicilanu,
primmaditzu
Frases
sa zente si pesat chitana pro mòvere a foras ◊ candu teneis piciocu, balla, gei seis chitzanas! ◊ o compare Tatà, benide unu pagu chitzanu cras manzanu! ◊ po dhu fai, su trabballu, pesadindi chitzana! ◊ dèu seu chiciana candu tengu pistighíngiu!◊ dèu seu chitzàina, mi ndi pesu dogna dí a is cincu e mesu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
matinal
Ingresu
early-rising
Ispagnolu
madrugador
Italianu
mattiniéro
Tedescu
früh aufstehend.
chicilànu , agt: chitulanu,
chitulianu Definitzione
chi si ndhe pesat chitzo su mengianu, chi est chitzanu
Sinònimos e contràrios
chicianu
/
cdh. chitzulanu,
ttrs. chitzuranu
Frases
cantat su trespodrès chitulianu ◊ coment'e unu màtulu de lana in chelu campu a su primu manzanu andhendhe, nuighedha, ses pianu che una giovanedha chitulana (P.Sulis)◊ a pè a pè ch'essit chitulanu a campu ◊ osselva sa frommixa in s'istiera chi est in movimentu chitulana!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
matinal
Ingresu
early-rising
Ispagnolu
madrugador
Italianu
mattiniéro
Tedescu
früh aufstehend.
chício chíci
chicíre chelcíre
chicólu , nm Sinònimos e contràrios arranconi, chizolu, chizone, crucuzone, furringoni.
chiconàta , nf Definitzione cropu de achicaju, ischicajada Ètimu srd.
chicòne , nm Definitzione
orrugu de linna abbruxau a una parte, postu a su fogu; maladia de su trigu
Sinònimos e contràrios
sitzoni
Frases
sa créjia e sa turre no bi fint prus: a su postu issoro bi aiat chicones niedhos galu allutos ◊ bi at unu chicone catzendhe fummu
Sambenados e Provèrbios
prb:
unu chicone solu no faghet fogu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tison
Ingresu
ember
Ispagnolu
tizón
Italianu
tizzóne
Tedescu
brennendes Holzscheit.
chiconósu , agt Definitzione nau de su trigu, chi est guastu de sa népide, de s'abbuera Sinònimos e contràrios abboau, afrachilau, allampiau Ètimu srd.
chícula , nf: chígala,
chígua,
chígula,
cígiula,
cígula,
crícula,
crígura Definitzione
genia de bobboi chi assimbígiat a una musca, ma meda prus manna e cun is alas longas longas, chi in s'istade, mescamente a oras de basca e de sole, istat sèmpere cantandho; sa sonagedha prus pitica chi si ponet a su bestiàmene (pruschetotu a is angiones); forrigajola o àtera genia de aina po sonare in chida santa: est un'orrugu de làuru ispuligau e isperrau a una parte fintzes a 1/3 de sa longària: in s'isperradura si ponet una fògia de lau o de edra frisca segada a paris de sa linna / pàrrere una c. = abarrai sempri fuedhendi, cantendi
Sinònimos e contràrios
angesa,
bibbigorra,
cantaganta,
cicirigolla,
ciriciri,
cixa,
cixiredha,
chíchela*,
coibira,
grígliu,
pisigorra,
sitzigarra,
sitzigolla,
tzítara,
tzitarra
/
ttrs. chígura
/
tríchili,
tringhitu,
trinnedhu
Frases
sas chígulas cantant in su coro de s'istiu ◊ sas dies de s'istiu sa crícula si las passat cantendhe ◊ sa mémula de sas chígulas a ora de sole no finit mai! ◊ sa chígula cantat cun boghe arrughida
2.
a sas anzones lis amus postu sas chígulas
Terminologia iscientìfica
crp, tibicen plebejus; snl
Tradutziones
Frantzesu
cigale
Ingresu
balm-cricket
Ispagnolu
cigarra
Italianu
cicala
Tedescu
Zikade.
chída , nf: chita,
cida,
cira,
gida Definitzione
sumana, tempus de sete dies, de su lunis a sa domíniga, o fintzes prus pagu foedhandho de sa durada de calecuna cosa / una chidighedha, cirixedha = de prus a mancu una chida
Maneras de nàrrere
csn:
avb. a chidas = una chida emmo e s'àtera nono; c. santa (fintzas chidasanta)= sa chida chi agabbat cun sa Pasca manna, candho cun d-unas cantu funtziones si ammentat sa passione de Cristos; intro de chida = in mesu de sa cida, foras su lunis e su domínigu; leare chida = achidare, dàresi su càmbiu in carchi triballu chi si faghet a chida chida; (nau de ccn.) èssereche in sa chida de sa robba = faendho sa chida chi dhi tocat de atèndhere su bestiàmene, candho dhu contivígiant a chida chida
Frases
fit tota sa vida manighendhe tega a chida intrea ◊ custu mundhu ti càmbiat costúmine onzi chida! ◊ cun sas dies de sa chida pro nàrrere "èssere, agabbare, comintzare" si ponet sa prep. "in": in lunis, in martis, in mércuris, in chenàbura, in sàpadu, in domíniga ◊ apu fatu aici una cirixedha
2.
pònemi mente, bae e che lu zughe a s'oru de Patada e lu piantas e nara: De Gavinu alla sa rughe, de cudhas bonas pro sas chidasantas! (Pirastru)◊ bae e chirca a sorre tua, za no che at a èssere in sa chidha 'e sa robba!
Terminologia iscientìfica
tpc
Ètimu
ltn.
cita
Tradutziones
Frantzesu
semaine
Ingresu
week
Ispagnolu
semana
Italianu
settimana
Tedescu
Woche.
chidàda , nf: cidada,
cirara Definitzione
tempus, cosa, trebballu, paga de una chida
Frases
l'ant guastu sas ciucheras, sempre cotu a chidadas intreas! ◊ boghendhe ortixu in sa tanca bi isteint una chidada
2.
babbu tou no tenet chidada ◊ est duus mesis chi sa meri no mi donat sa cidada ◊ seu andau a mi ndi pigai sa cidada, su tanti chi m'ispetat po èssi trabballau una cida
Terminologia iscientìfica
tpc
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
semaine
Ingresu
time of a week,
week's pay
Ispagnolu
semana
Italianu
tèmpo di una settimana
Tedescu
Wochenzeit.
chidàre , vrb: chitai,
chitare,
cuitare 1 Definitzione
fàere a paris unu dépidu, unu giogu, pagare; pagare su de s'afitu de is pàsculos
Sinònimos e contràrios
chitire,
ischitare,
pagai
/
cumprire
Maneras de nàrrere
csn:
chidare, chitare una promissa = cumprire una promissa fata; chitare sas dies = bochire, finire sas dies
Frases
babbu at trabballau sentza reposu pro che chitare sas pasturas anzenas ◊ mancari chi s'addobbent a su muru no lu chitant su dépidu! ◊ custu dépidu volet chitau
2.
sont annatos a sa festa de santu Gòsomo e Damianu a si chitare sa promissa ◊ s'istade si ch'est passadu sentza chitare sa promissa chi aias fatu ◊ bae e faghe beneíghere su pane chi amus fatu pro chidare sa promissa!
Tradutziones
Frantzesu
quittancer
Ingresu
to pay debts
Ispagnolu
saldar,
liquidar
Italianu
pareggiare,
far quietanza,
pagare un débito
Tedescu
begleichen.
chidàrzu , nm, agt Definitzione chie o chi trebballat a càmbiu cun calecunu cumpàngiu a chida chida / pastore c. = pastore chi achidat, chi faghet a chida chida cun carchi àteru in su bestiàmine o in àtera faina Sinònimos e contràrios achidadore, achidajolu | ctr. fitianu Ètimu srd.
chidecosè , avb Sinònimos e contràrios candeghinò, chiscussu, deghinò, deghinuncas, desinò, sinono Frases fai a bonu, o chidecosè dha pagas cara!
chideriàre , vrb Definitzione istare a chidériu, a chistionu; fintzes brigare, gherrare Sinònimos e contràrios argiolae, arrallai, badaciare, ciaciarai, ciaramedhare, paraletare / certai, gherrai | ctr. cagliare, citire 2. prontu che ómine mortu, su teracu meu la chidériat chin su tostoine! ◊ Marinu no si est bistu prus dae sa die chi ant chideriau chin cudhu Ètimu srd.
chidériu , nm Sinònimos e contràrios apísciulu, bàdula, ciaciarra, lúlluru, paraleta, ragàglia Frases su mudiore achirrat de repente: no s'intendhent prus chidérios de pessones, de animales (L.Loi)◊ a múilos e sonazos si mescrant sos cantos de sos puzones: totu est unu trambellu de chidérios chi alligrant s'aera e mudant su sartu ◊ si no mosset cane apedhadore, chene chidériu be mosset su mere!…