ammustài , vrb: ammustare Definition
catzigare, istrecare o mòlere s’àghina po fàere su mustu; aciúnghere mustu; piscare sa binatza a istrégiu (cofa) po che lassare iscolare su mustu innanti de dha prentzare
Etymon
srd.
Translations
French
fouler le raisin
English
to press grapes
Spanish
pisar la uva
Italian
pigiare l'uva
German
die Trauben pressen.
ammustèlchere, ammustèrchere , vrb: ammustrèchere,
ammustrèschere,
amustèrchere,
mustrèchere* Definition
pèrdere is atuamentos po calecunu dispraxere mannu, cropu malu, orruta manna o àteru (ma fintzes de s’errisu); abbasciare, menguare su fogu
Synonyms e antonyms
abbadherigare,
acidentare,
ammortie,
desfallire,
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare,
imbortighinare,
intostai,
istenteriai,
sdemmaniai
| ctr.
atuare
Sentences
li at bénnidu unu dolore chi si trofijaiat che telpe e finas si est ammustélchidu! ◊ si bidet chi mi che so ammustérchidu ca dai su momentu no mi ammento prus de nudha ◊ sa pitzinna si fit ammusterchindhe de su prantu
Translations
French
s'évanouir
English
to faint
Spanish
desmayarse
Italian
cadére in delìquio
German
in Ohnmacht fallen.
ammutèssi, ammutèssiri , vrb Definition
chellare a sa muda, istare mudos, citios, pèrdere su foedhu
Synonyms e antonyms
ammudai 1,
ammudigare,
ammudire,
assamudare,
citire,
ismudulare
| ctr.
chistionai,
faedhare
Sentences
Antonica si fiat ammutéssia a pagu a pagu, inserrendusí totu in sèi
Translations
French
se taire,
devenir muet
English
to become dumb
Spanish
callar,
enmudecer
Italian
ammutire
German
verstummen.
ammutighinàre , vrb: ammutrighinare Definition
fàere su reberde, su rempellu a unu cumandhu, no pònnere mente, fintzes su si parare mudu prontu a iscúdere o a si furriare
Synonyms e antonyms
arrampedhai
Sentences
sos cadhos si funt arrempellados, ammutighinendhe che àscias de raju ◊ cudhu la cheriat tocare, fit imbozidu, ma issa fit ammutighinendhe finas chi l'at corpadu!
Etymon
srd.
Translations
French
se mutiner
English
to mutiny
Spanish
amotinarse
Italian
ammutinarsi
German
meutern.
amparài , vrb: amparare Definition
giare amparu, fàere a manera chi unu no tèngiat dannu, no tèngiat male perunu e antzis tèngiat agiudu
Synonyms e antonyms
afianzare,
apogiai,
apojai,
guardai
/
agiadai
| ctr.
disamparai
Sentences
cussus prus abbandonaus amparadhus tui! ◊ sant'Antoni meu, bos bato una candhela e mi amparades! ◊ ampàrannos che piedosa, coment'e mama amorosa! ◊ a sorres tuas e frades, totu ti los ampares! ◊ beneíghennos e ampara, Segnore!
Etymon
spn.
Translations
French
protéger
English
to protect
Spanish
amparar
Italian
protèggere,
patrocinare
German
schützen,
stützen.
ampiài , vrb: ampuai,
ampuare,
ampulai,
ampulare,
ampullai Definition
andhare o portare de bàsciu a pitzu, pesare in artu, a logu prus in artu, mòvere a forte, iscutulare e avolotare: ampuare si narat fintzes in su sensu de cúrrere a unu logu, de si incarare a bíere
Synonyms e antonyms
acadhai,
alciare,
apicai,
apilicare,
apugiai,
pigai 1
/
isciucai
| ctr.
cabai,
falare
Idioms
csn:
ampulai sa boge = artziare sa boghe, faedhare o leare a boghes coment'e brighendhe; a. a unu a ccn. logu = azuarechelu; ampulai una muneda = imbolare sa muneda in artu lassèndhela rúere a terra a bídere si essit rughe o crastos
Sentences
chi mi nci àmpuat su sànguni a conca, cussu tramasseri mau!… ◊ is prus lébius si ndi ampulànt in artu ◊ àmpula sa cara sentza tímere sas cumpanzas! (I.Porcheddu)◊ s'abba àmpulat dae mare a sas nues ◊ at ampuau is ogus a cara incillia ◊ ampuaminci ca no nci lompu! ◊ cudhu bentu che ampuliàt fintzas sas orrocas! ◊ at saludau a manu ampulada
2.
mi seu ampuada ogus a celu
Etymon
tts
Translations
French
monter
English
to rise
Spanish
subir,
levantar
Italian
salire,
sollevare
German
hinaufsteigen,
aufheben.
ampilàre , vrb Definition
pigare cun s'ampile, aferrare cun is manos, apicare e fintzes inartare, pesare, portare in artu, apitzu
Synonyms e antonyms
apilicare
/
ampiai,
alciare
2.
so in terra, gherrendhe, e si àmpilo sa pinna so seguru de torrare a rúere ◊ babbu mi porriat unu filu a mi ampilare a caminu de chelos ◊ si pómpiat s'amicu e unu nodu de ternura che li àmpilat a sa gula (T.Cherchi)
Etymon
srd.
Translations
French
harponner
English
to harpoon
Spanish
arponar
Italian
arpionare
German
harpunieren.
amprariàre , vrb Definition
fàere prus ampru, prus largu, prus forte, giare amprària
Synonyms e antonyms
amplificai
Translations
French
amplifier
English
to amplify
Spanish
amplificar,
ampliar
Italian
amplificare,
ampliare
German
vergrößern.
amprudhiàre , vrb rfl Definition
essire a primma, su si ofèndhere
Synonyms e antonyms
abbrodhiare*,
abbrufulai,
abbudhai,
abbuscinare,
acasidhare,
annicare,
atrafudhai,
pirmare,
pudhare 1
| ctr.
cuntentai,
prexai
2.
seo amprudhiada po cumente as tratau a tzia mia!
Translations
French
faire la moue,
bouder
English
to sulk
Spanish
enfurruñarse
Italian
imbronciarsi
German
schmollen.
ampuàre 1 , vrb Definition
cumprire is capacidades sessuales, cosa chi lompet a fúrriu de is tréighi, batórdighi annos (dipendhet de s'unu a s'àteru) candho a sa fémina dhi cumènciant a crèschere is titas, mascu e fémina comènciant a impilire in s'oru de sa natura (a s'ómine dhi essit sa braba puru e cumènciat a bogare)
Synonyms e antonyms
aputzare
Sentences
su pisedhu est cumintzandhe a ampuare
Etymon
srd.
Translations
French
mûrir sexuellement
English
to mature
Spanish
alcanzar la madurez sexual
Italian
maturare sessualménte
German
reifen.
analizài, analizàre , vrb Definition
fàere s'anàlisi
Synonyms e antonyms
ispelciulare
Translations
French
analyser
English
to analyze
Spanish
analizar
Italian
analizzare
German
analysieren.
ancrucàre , vrb Definition
abbasciare a cara a denanti, a una parte
Synonyms e antonyms
dòrchere,
grunare,
imbasciai,
inciunare,
incruai,
incrunai,
ingrutzare
Sentences
sos úlumos si ancrucant a su bentu ◊ fit ancrucadu e a conca bassa in sinnu de respetu candho su podestade l'at mutidu ◊ in sas iscras sos trutzos birdes de sa chipudha, ancrucados, fint réndhidos
Etymon
srd.
Translations
French
se courber,
se pencher
English
to bend
Spanish
agacharse
Italian
incurvare,
inchinare,
piegare
German
biegen,
beugen.
ancujàre , vrb Definition
fàere a un'ancuju, a cancarrone
Synonyms e antonyms
aunchinare,
imbasciai,
incujare,
pinnicai,
tròdhiri
Sentences
li deviat ancujare s'ischina a unu gantzu, tales chi totu lu potant ischire ite ascamile che amus! ◊ a sa betzesa, cussa fémina est ancujada che unchinu ◊ ancuja sas ancas, chi no che at logu pro sos àteros!
2.
sa paghe ancujat sa suferéntzia
Translations
French
courber
English
to bend
Spanish
curvar
Italian
curvare,
piegare ad uncino
German
krümmen,
biegen.
andài , vrb: andari,
andhae,
andhare,
annàere,
annare Definition
mòvere, fàere tretu istesiandho de ue unu o una cosa est (a/c. sa de tres personas leat s'aus. àere cun sugetu partitivu); pràghere, fàere bene a sa salude; fintzes bènnere mancu, mancare / pps. andau, andhadu, annatu; ind. imp. 1ˆ p. pl. andhaemus; impr. bai, baie, baxi e/o baxei
Synonyms e antonyms
abiai,
achirrare,
assèndhere,
bandai,
bènnere,
caminai,
falare,
fuire,
imbonai,
irghelare,
ispitzigare,
tocai 1
/
mòrrere
/
piàghere,
rechèdere
| ctr.
bènnere,
torrae
Idioms
csn:
dare s'andha! = donai su permissu, lassai andai; andhare a unu = andai anch'e unu, aundi est unu; andhare in chirca de… (+ vrb.) = proare, irfortzàresi, comintzare a…, pònneresi a… (andhat in chirca de abbèrrere sos ogros ma no bi la faghet; andhat in chirca de faedhare ma no resessit a nàrrere una peràula); andai, fai andai trótula trótula = andhare, fàghere andhare a mala gana; andai a biri is trigus (in suspu)= mòrrere; andhare a s'iscollóchida = istare a ziru peri su logu chentza mancu ischire a ue; andai a bólidu = lestru meda, in boleos; andai a longu = tirare a longas; andai arrólia arrólia = istare de un'ala a s'àtera, andhendhe chentza mancu ischire a ue, gai chentza cabu; andai cerrixerri = a. innàiga innàiga, iscúlia iscúlia, sachedhendhe sas nàdigas; andai a s'apràpidu = chircare cosa cun sas manos, andhare chentza bídere inue si ponent sos pes; andai de su corpus = fàghere de bisonzu, cagare; èssere totu a o de un'andhare = fatus a sa própiu manera, totugantos su matessi de cumportamentu, totu guales, totue de su matessi colore o calidade (nadu de cosa); andhare fragu, sabore = essire fragu, sabore (a sa cosa); andhare in grefa = andai a cambarada, a còndoma; andai, andhare male = cambiare in peus, fintzas istare male, de sufrire, in manera pagu addata, àere dannu, fàghere revéntida mala (o fintzas èssere difítzile, pagu a cómudu a fàghere cosa); andharesiche che màniga de broca = sentza de nàrriri nudha, lassendi s'àteru in campu e in crachi; èssere andhendhe in… (tempus contadu in annos, séculos e gai) = èssere, agatàresi, durare de… (tempus); una cosa andhat = la chircant meda, la rechedent in medas
Sentences
faiat andhae su fuste cun cropos furiosos a cantu essit ◊ est annatu a osservare ◊ bae e no bae, bi est andhada issa puru ◊ a domo sua bi at andhadu zente ◊ li at annadu zente meda ifatu ◊ nosi ndhe seus andhaos ◊ fut andau a bivi in àtera bidha ◊ sa dí chi si fiant cojaus fiant andaus a crésia ◊ sa fiza andhesit a su babbu e li nesit una cosa ◊ in andaris a càntidu mudu tracas de fogu inghiendu m'incantas (F.I.Congiu)
2.
che l'acadho in su badhiju a cantu mi andhat su bratzu! ◊ bido totue cantu andhat sa cussorza ◊ ti lasso andhare iscantarzada cantu mi andhat sa manu!
3.
zuchet sa frebbe che cabadhu e timent chi si nche depat andhare ◊ sa cumpanza si nch'est andhada pro un'atacu de puntore ◊ su sardu si ch'est annanne e si morit s'isperdent sos Sardos ◊ si ch'est andhada s'abba, sa currente, sa línia de su cellulare ◊ mi ch'est annanne su coro de su pistighinzu ◊ zuto su coro andhendhemindhe ca no apo mancu irmurzadu
4.
sa corza sica de s'ucalitu che àndhat a tàpiles ◊ so frighendhe ma su brutore no che cheret andhare ◊ custa mància no ndi andat ◊ a sa broca che li est andhada s'asa
5.
a sa cane mia no che li andhat fera peruna ◊ lu zughia a su tene tene e andhadu etotu mi ch'est! ◊ si l'intrat in ungras su sórighe, a su batu nostru, no che li andhat prus, no!
6.
a custa cosa li andhat fragu ◊ a custu mànigu li andhat su sale, su píbere, su rànchidu, su durche, li andhat sabore malu, unu tastu
7.
assaza custu: a ti andhat? ◊ custu no mi andhat: donzi borta chi ndhe mànigo mi faghet male ◊ li andhaiat su trabàgliu che su fumu in ojos ◊ dhi andat che lardu in sali, bèni meda ◊ a sos pespereghes lis andhant sos labberintos, si bi aciapant bene
8.
sunt totu a un'andhare: babbos, mamas e fizos ◊ tue no fist sempre de un'andhare ◊ su muru cheret illatadu de totunu andhare, chi no essat a fatzadas
9.
lèadi sa cadrea, ca ritzu andhas male! ◊ sa cosidura fata goi andhat male, si che torrat a iscosire! ◊ inue as postu cussa cosa andhat male, ca impédumat de colare! ◊ sa crabita fit a la pesare ma est andhada male ◊◊ a passai ingunis immoi mi andat mali ca tengu pressi ◊ a leare cussu puru mi andhat male ca zuto sas manos impitzadas cun àteru ◊◊ custa festa est connota andhandhe in bàtero séculos ◊ de una dí andat, cussu contu!…
Surnames and Proverbs
prb:
carru annanne caminu faghet ◊ chie cheret andhet, chie no cheret mandhet
Translations
French
aller
English
to go
Spanish
ir
Italian
andare
German
gehen.
anedhài, anedhàre , vrb Definition
fàere cosa longhita (es. pilos)totu a lorighedhas, genia de anedhos
Synonyms e antonyms
allorichitare,
arrullai,
frisai,
incincinnare,
riciulare
| ctr.
istirare
Etymon
srd.
Translations
French
friser,
anneler
English
to curl
Spanish
ensortijar
Italian
arricciare,
inanellare
German
kräuseln,
ringeln.
anestetizàre , vrb Definition
fàere s'anestesia
Synonyms e antonyms
ammoltighinare
Translations
French
anesthésier
English
to anaesthetize
Spanish
anestesiar
Italian
anestetizzare
German
anästhetisieren.
angudrài , vrb: angurdai Definition
guastare s'atza de un'aina segante
Synonyms e antonyms
auldare,
ingudrai,
irgurdare*,
irmarrare,
smusciai 1
Translations
French
arrondir,
émousser
English
to round off
Spanish
achaflanar,
redondear
Italian
smussare
German
abkanten.
angultiàre , vrb: angustiare Definition
pònnere in angustia
Synonyms e antonyms
acongosciare,
ansiai
Etymon
itl.
angustiare
Translations
French
angoisser
English
to anguish
Spanish
angustiar
Italian
angosciare
German
ängstigen.
animài , vrb: animare Definition
giare o pònnere s'ànima (e si narat fintzes in su sensu de fàere mòvere); prus che àteru, bestire ànimu, giare coràgiu; nòghere a s'ànima
Synonyms e antonyms
alentai,
aminare,
audire,
indanimai,
incorai,
incoragire
| ctr.
isarcare
2.
ànimat a no tenni pauria ◊ l'apo acatau tristu chi mancu una note de iverru e l'apo animau
3.
is féminas prinzas no andhiant a logu de mortu po no aimare sa creatura
Etymon
itl.
Translations
French
encourager
English
to encourage
Spanish
animar
Italian
animare,
incoraggiare
German
beleben,
ermutigen.
annabrài , vrb: annarbai Definition
pònnere sa narba, sa lanedha
Synonyms e antonyms
afungorai,
allanae,
allanire,
ammucorai,
atufai,
intufire,
morighinire,
mufire
Sentences
sa cosa allogada isciusta si annarbat ◊ cuss'àcua annarbat is bidonis ◊ su trigu si annabrat in logu serrau ◊ sa frégua s'inforrat chi no si annarbit allogada
Etymon
srd.
Translations
French
moisir
English
to grow musty
Spanish
enmohecer
Italian
ammuffire
German
schimmelig werden.