ammustài , vrb: ammustare Definitzione
catzigare, istrecare o mòlere s’àghina po fàere su mustu; aciúnghere mustu; piscare sa binatza a istrégiu (cofa) po che lassare iscolare su mustu innanti de dha prentzare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fouler le raisin
Ingresu
to press grapes
Ispagnolu
pisar la uva
Italianu
pigiare l'uva
Tedescu
die Trauben pressen.
ammustèlchere, ammustèrchere , vrb: ammustrèchere,
ammustrèschere,
amustèrchere,
mustrèchere* Definitzione
pèrdere is atuamentos po calecunu dispraxere mannu, cropu malu, orruta manna o àteru (ma fintzes de s’errisu); abbasciare, menguare su fogu
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
acidentare,
ammortie,
desfallire,
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare,
imbortighinare,
intostai,
istenteriai,
sdemmaniai
| ctr.
atuare
Frases
li at bénnidu unu dolore chi si trofijaiat che telpe e finas si est ammustélchidu! ◊ si bidet chi mi che so ammustérchidu ca dai su momentu no mi ammento prus de nudha ◊ sa pitzinna si fit ammusterchindhe de su prantu
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayarse
Italianu
cadére in delìquio
Tedescu
in Ohnmacht fallen.
ammutèssi, ammutèssiri , vrb Definitzione
chellare a sa muda, istare mudos, citios, pèrdere su foedhu
Sinònimos e contràrios
ammudai 1,
ammudigare,
ammudire,
assamudare,
citire,
ismudulare
| ctr.
chistionai,
faedhare
Frases
Antonica si fiat ammutéssia a pagu a pagu, inserrendusí totu in sèi
Tradutziones
Frantzesu
se taire,
devenir muet
Ingresu
to become dumb
Ispagnolu
callar,
enmudecer
Italianu
ammutire
Tedescu
verstummen.
ammutighinàre , vrb: ammutrighinare Definitzione
fàere su reberde, su rempellu a unu cumandhu, no pònnere mente, fintzes su si parare mudu prontu a iscúdere o a si furriare
Sinònimos e contràrios
arrampedhai
Frases
sos cadhos si funt arrempellados, ammutighinendhe che àscias de raju ◊ cudhu la cheriat tocare, fit imbozidu, ma issa fit ammutighinendhe finas chi l'at corpadu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se mutiner
Ingresu
to mutiny
Ispagnolu
amotinarse
Italianu
ammutinarsi
Tedescu
meutern.
amparài , vrb: amparare Definitzione
giare amparu, fàere a manera chi unu no tèngiat dannu, no tèngiat male perunu e antzis tèngiat agiudu
Sinònimos e contràrios
afianzare,
apogiai,
apojai,
guardai
/
agiadai
| ctr.
disamparai
Frases
cussus prus abbandonaus amparadhus tui! ◊ sant'Antoni meu, bos bato una candhela e mi amparades! ◊ ampàrannos che piedosa, coment'e mama amorosa! ◊ a sorres tuas e frades, totu ti los ampares! ◊ beneíghennos e ampara, Segnore!
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
protéger
Ingresu
to protect
Ispagnolu
amparar
Italianu
protèggere,
patrocinare
Tedescu
schützen,
stützen.
ampiài , vrb: ampuai,
ampuare,
ampulai,
ampulare,
ampullai Definitzione
andhare o portare de bàsciu a pitzu, pesare in artu, a logu prus in artu, mòvere a forte, iscutulare e avolotare: ampuare si narat fintzes in su sensu de cúrrere a unu logu, de si incarare a bíere
Sinònimos e contràrios
acadhai,
alciare,
apicai,
apilicare,
apugiai,
pigai 1
/
isciucai
| ctr.
cabai,
falare
Maneras de nàrrere
csn:
ampulai sa boge = artziare sa boghe, faedhare o leare a boghes coment'e brighendhe; a. a unu a ccn. logu = azuarechelu; ampulai una muneda = imbolare sa muneda in artu lassèndhela rúere a terra a bídere si essit rughe o crastos
Frases
chi mi nci àmpuat su sànguni a conca, cussu tramasseri mau!… ◊ is prus lébius si ndi ampulànt in artu ◊ àmpula sa cara sentza tímere sas cumpanzas! (I.Porcheddu)◊ s'abba àmpulat dae mare a sas nues ◊ at ampuau is ogus a cara incillia ◊ ampuaminci ca no nci lompu! ◊ cudhu bentu che ampuliàt fintzas sas orrocas! ◊ at saludau a manu ampulada
2.
mi seu ampuada ogus a celu
Ètimu
tts
Tradutziones
Frantzesu
monter
Ingresu
to rise
Ispagnolu
subir,
levantar
Italianu
salire,
sollevare
Tedescu
hinaufsteigen,
aufheben.
ampilàre , vrb Definitzione
pigare cun s'ampile, aferrare cun is manos, apicare e fintzes inartare, pesare, portare in artu, apitzu
Sinònimos e contràrios
apilicare
/
ampiai,
alciare
2.
so in terra, gherrendhe, e si àmpilo sa pinna so seguru de torrare a rúere ◊ babbu mi porriat unu filu a mi ampilare a caminu de chelos ◊ si pómpiat s'amicu e unu nodu de ternura che li àmpilat a sa gula (T.Cherchi)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
harponner
Ingresu
to harpoon
Ispagnolu
arponar
Italianu
arpionare
Tedescu
harpunieren.
amprariàre , vrb Definitzione
fàere prus ampru, prus largu, prus forte, giare amprària
Sinònimos e contràrios
amplificai
Tradutziones
Frantzesu
amplifier
Ingresu
to amplify
Ispagnolu
amplificar,
ampliar
Italianu
amplificare,
ampliare
Tedescu
vergrößern.
amprudhiàre , vrb rfl Definitzione
essire a primma, su si ofèndhere
Sinònimos e contràrios
abbrodhiare*,
abbrufulai,
abbudhai,
abbuscinare,
acasidhare,
annicare,
atrafudhai,
pirmare,
pudhare 1
| ctr.
cuntentai,
prexai
2.
seo amprudhiada po cumente as tratau a tzia mia!
Tradutziones
Frantzesu
faire la moue,
bouder
Ingresu
to sulk
Ispagnolu
enfurruñarse
Italianu
imbronciarsi
Tedescu
schmollen.
ampuàre 1 , vrb Definitzione
cumprire is capacidades sessuales, cosa chi lompet a fúrriu de is tréighi, batórdighi annos (dipendhet de s'unu a s'àteru) candho a sa fémina dhi cumènciant a crèschere is titas, mascu e fémina comènciant a impilire in s'oru de sa natura (a s'ómine dhi essit sa braba puru e cumènciat a bogare)
Sinònimos e contràrios
aputzare
Frases
su pisedhu est cumintzandhe a ampuare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mûrir sexuellement
Ingresu
to mature
Ispagnolu
alcanzar la madurez sexual
Italianu
maturare sessualménte
Tedescu
reifen.
analizài, analizàre , vrb Definitzione
fàere s'anàlisi
Sinònimos e contràrios
ispelciulare
Tradutziones
Frantzesu
analyser
Ingresu
to analyze
Ispagnolu
analizar
Italianu
analizzare
Tedescu
analysieren.
ancrucàre , vrb Definitzione
abbasciare a cara a denanti, a una parte
Sinònimos e contràrios
dòrchere,
grunare,
imbasciai,
inciunare,
incruai,
incrunai,
ingrutzare
Frases
sos úlumos si ancrucant a su bentu ◊ fit ancrucadu e a conca bassa in sinnu de respetu candho su podestade l'at mutidu ◊ in sas iscras sos trutzos birdes de sa chipudha, ancrucados, fint réndhidos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se courber,
se pencher
Ingresu
to bend
Ispagnolu
agacharse
Italianu
incurvare,
inchinare,
piegare
Tedescu
biegen,
beugen.
ancujàre , vrb Definitzione
fàere a un'ancuju, a cancarrone
Sinònimos e contràrios
aunchinare,
imbasciai,
incujare,
pinnicai,
tròdhiri
Frases
li deviat ancujare s'ischina a unu gantzu, tales chi totu lu potant ischire ite ascamile che amus! ◊ a sa betzesa, cussa fémina est ancujada che unchinu ◊ ancuja sas ancas, chi no che at logu pro sos àteros!
2.
sa paghe ancujat sa suferéntzia
Tradutziones
Frantzesu
courber
Ingresu
to bend
Ispagnolu
curvar
Italianu
curvare,
piegare ad uncino
Tedescu
krümmen,
biegen.
andài , vrb: andari,
andhae,
andhare,
annàere,
annare Definitzione
mòvere, fàere tretu istesiandho de ue unu o una cosa est (a/c. sa de tres personas leat s'aus. àere cun sugetu partitivu); pràghere, fàere bene a sa salude; fintzes bènnere mancu, mancare / pps. andau, andhadu, annatu; ind. imp. 1ˆ p. pl. andhaemus; impr. bai, baie, baxi e/o baxei
Sinònimos e contràrios
abiai,
achirrare,
assèndhere,
bandai,
bènnere,
caminai,
falare,
fuire,
imbonai,
irghelare,
ispitzigare,
tocai 1
/
mòrrere
/
piàghere,
rechèdere
| ctr.
bènnere,
torrae
Maneras de nàrrere
csn:
dare s'andha! = donai su permissu, lassai andai; andhare a unu = andai anch'e unu, aundi est unu; andhare in chirca de… (+ vrb.) = proare, irfortzàresi, comintzare a…, pònneresi a… (andhat in chirca de abbèrrere sos ogros ma no bi la faghet; andhat in chirca de faedhare ma no resessit a nàrrere una peràula); andai, fai andai trótula trótula = andhare, fàghere andhare a mala gana; andai a biri is trigus (in suspu)= mòrrere; andhare a s'iscollóchida = istare a ziru peri su logu chentza mancu ischire a ue; andai a bólidu = lestru meda, in boleos; andai a longu = tirare a longas; andai arrólia arrólia = istare de un'ala a s'àtera, andhendhe chentza mancu ischire a ue, gai chentza cabu; andai cerrixerri = a. innàiga innàiga, iscúlia iscúlia, sachedhendhe sas nàdigas; andai a s'apràpidu = chircare cosa cun sas manos, andhare chentza bídere inue si ponent sos pes; andai de su corpus = fàghere de bisonzu, cagare; èssere totu a o de un'andhare = fatus a sa própiu manera, totugantos su matessi de cumportamentu, totu guales, totue de su matessi colore o calidade (nadu de cosa); andhare fragu, sabore = essire fragu, sabore (a sa cosa); andhare in grefa = andai a cambarada, a còndoma; andai, andhare male = cambiare in peus, fintzas istare male, de sufrire, in manera pagu addata, àere dannu, fàghere revéntida mala (o fintzas èssere difítzile, pagu a cómudu a fàghere cosa); andharesiche che màniga de broca = sentza de nàrriri nudha, lassendi s'àteru in campu e in crachi; èssere andhendhe in… (tempus contadu in annos, séculos e gai) = èssere, agatàresi, durare de… (tempus); una cosa andhat = la chircant meda, la rechedent in medas
Frases
faiat andhae su fuste cun cropos furiosos a cantu essit ◊ est annatu a osservare ◊ bae e no bae, bi est andhada issa puru ◊ a domo sua bi at andhadu zente ◊ li at annadu zente meda ifatu ◊ nosi ndhe seus andhaos ◊ fut andau a bivi in àtera bidha ◊ sa dí chi si fiant cojaus fiant andaus a crésia ◊ sa fiza andhesit a su babbu e li nesit una cosa ◊ in andaris a càntidu mudu tracas de fogu inghiendu m'incantas (F.I.Congiu)
2.
che l'acadho in su badhiju a cantu mi andhat su bratzu! ◊ bido totue cantu andhat sa cussorza ◊ ti lasso andhare iscantarzada cantu mi andhat sa manu!
3.
zuchet sa frebbe che cabadhu e timent chi si nche depat andhare ◊ sa cumpanza si nch'est andhada pro un'atacu de puntore ◊ su sardu si ch'est annanne e si morit s'isperdent sos Sardos ◊ si ch'est andhada s'abba, sa currente, sa línia de su cellulare ◊ mi ch'est annanne su coro de su pistighinzu ◊ zuto su coro andhendhemindhe ca no apo mancu irmurzadu
4.
sa corza sica de s'ucalitu che àndhat a tàpiles ◊ so frighendhe ma su brutore no che cheret andhare ◊ custa mància no ndi andat ◊ a sa broca che li est andhada s'asa
5.
a sa cane mia no che li andhat fera peruna ◊ lu zughia a su tene tene e andhadu etotu mi ch'est! ◊ si l'intrat in ungras su sórighe, a su batu nostru, no che li andhat prus, no!
6.
a custa cosa li andhat fragu ◊ a custu mànigu li andhat su sale, su píbere, su rànchidu, su durche, li andhat sabore malu, unu tastu
7.
assaza custu: a ti andhat? ◊ custu no mi andhat: donzi borta chi ndhe mànigo mi faghet male ◊ li andhaiat su trabàgliu che su fumu in ojos ◊ dhi andat che lardu in sali, bèni meda ◊ a sos pespereghes lis andhant sos labberintos, si bi aciapant bene
8.
sunt totu a un'andhare: babbos, mamas e fizos ◊ tue no fist sempre de un'andhare ◊ su muru cheret illatadu de totunu andhare, chi no essat a fatzadas
9.
lèadi sa cadrea, ca ritzu andhas male! ◊ sa cosidura fata goi andhat male, si che torrat a iscosire! ◊ inue as postu cussa cosa andhat male, ca impédumat de colare! ◊ sa crabita fit a la pesare ma est andhada male ◊◊ a passai ingunis immoi mi andat mali ca tengu pressi ◊ a leare cussu puru mi andhat male ca zuto sas manos impitzadas cun àteru ◊◊ custa festa est connota andhandhe in bàtero séculos ◊ de una dí andat, cussu contu!…
Sambenados e Provèrbios
prb:
carru annanne caminu faghet ◊ chie cheret andhet, chie no cheret mandhet
Tradutziones
Frantzesu
aller
Ingresu
to go
Ispagnolu
ir
Italianu
andare
Tedescu
gehen.
anedhài, anedhàre , vrb Definitzione
fàere cosa longhita (es. pilos)totu a lorighedhas, genia de anedhos
Sinònimos e contràrios
allorichitare,
arrullai,
frisai,
incincinnare,
riciulare
| ctr.
istirare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
friser,
anneler
Ingresu
to curl
Ispagnolu
ensortijar
Italianu
arricciare,
inanellare
Tedescu
kräuseln,
ringeln.
anestetizàre , vrb Definitzione
fàere s'anestesia
Sinònimos e contràrios
ammoltighinare
Tradutziones
Frantzesu
anesthésier
Ingresu
to anaesthetize
Ispagnolu
anestesiar
Italianu
anestetizzare
Tedescu
anästhetisieren.
angudrài , vrb: angurdai Definitzione
guastare s'atza de un'aina segante
Sinònimos e contràrios
auldare,
ingudrai,
irgurdare*,
irmarrare,
smusciai 1
Tradutziones
Frantzesu
arrondir,
émousser
Ingresu
to round off
Ispagnolu
achaflanar,
redondear
Italianu
smussare
Tedescu
abkanten.
angultiàre , vrb: angustiare Definitzione
pònnere in angustia
Sinònimos e contràrios
acongosciare,
ansiai
Ètimu
itl.
angustiare
Tradutziones
Frantzesu
angoisser
Ingresu
to anguish
Ispagnolu
angustiar
Italianu
angosciare
Tedescu
ängstigen.
animài , vrb: animare Definitzione
giare o pònnere s'ànima (e si narat fintzes in su sensu de fàere mòvere); prus che àteru, bestire ànimu, giare coràgiu; nòghere a s'ànima
Sinònimos e contràrios
alentai,
aminare,
audire,
indanimai,
incorai,
incoragire
| ctr.
isarcare
2.
ànimat a no tenni pauria ◊ l'apo acatau tristu chi mancu una note de iverru e l'apo animau
3.
is féminas prinzas no andhiant a logu de mortu po no aimare sa creatura
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
encourager
Ingresu
to encourage
Ispagnolu
animar
Italianu
animare,
incoraggiare
Tedescu
beleben,
ermutigen.
annabrài , vrb: annarbai Definitzione
pònnere sa narba, sa lanedha
Sinònimos e contràrios
afungorai,
allanae,
allanire,
ammucorai,
atufai,
intufire,
morighinire,
mufire
Frases
sa cosa allogada isciusta si annarbat ◊ cuss'àcua annarbat is bidonis ◊ su trigu si annabrat in logu serrau ◊ sa frégua s'inforrat chi no si annarbit allogada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
moisir
Ingresu
to grow musty
Ispagnolu
enmohecer
Italianu
ammuffire
Tedescu
schimmelig werden.