badhài , vrb: badhari,
ballae,
ballai,
ballare Definition
mòvere cun crabbu a sonu de sonete o de boghe, a dillu, po divertimentu; nau de s'ària, fàere coment'e a tremidura de su sole forte, o nau de cosa chi iat a dèpere istare firma, mòvere a tremidura, èssere pagu firma, a su move move
Synonyms e antonyms
dansai,
istripizare,
trinchitare
/
mòere,
trèmere
Idioms
csn:
ballare a sa tzivile = b. su ballu furisteri, chi est a cópias afranzadas (su ballu sardu est ballu tundhu, fintzas si si ballat a cópias puru, sos chi intrant a mesu); badhai che bagadius in festa = a piaghere, a cusséssia; fàghere b. sa perigoldina = donai un surra de si ndi arregordai; ballàresi in punta de agu = no ischire inue ndhe istare de sa cuntentesa; isse si cantat e isse si bàllada = fait totu cussu, scartedhu e cadinu (nadu mescamente de chie si cret unu pagu tropu o no cheret a neune); istare a su balla balla = a su moe moe, pagu frimmu; badhau mesunoti = comente passat mesanote, coladu mesanote
Sentences
in sa festa, in pratza, dhoi agatas genti badhendi ◊ fortza, piciocu: andeus a badhai! ◊ comenti fuant ballendi est passau su cummunigae, ma nemus si est imbanugau e sighiu ant a ballae
2.
s'àghera si biet ballandhe: ite calore chi b'at! ◊ li ballat su terrinu in pes, de cantu est bella ◊ de su fritu li ballant sas dentes ◊ custa mesa ballat: depet zúghere unu pè in bóidu ◊ su tauladu ballat unu pagu
Etymon
ltn.
ballare
Translations
French
danser
English
to dance
Spanish
bailar
Italian
ballare
German
tanzen.
badiàre , vrb: abbadiai*,
baidare,
vadiare Definition
castiare, girare is ogos po bíere sa cosa, giare atentzione, atèndhere una cosa o a unu; atèndhere a unu, custodiare sa cosa / badhu! = abbàida!, càstia!
Synonyms e antonyms
allutzare,
annotare,
apompiai,
badrare,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
Sentences
bàdia si potes leare capu de custa cosa! ◊ vàdiat bene vene, si pómpiat a su tziu e torrat a badiare
2.
fipo badiandhe sas crapas ◊ su piciochedhu est badiando su bestiàmine e ligendo! ◊ in cussos chirros b'aiat pastores note e die badiandhe e cuberrandhe sa robba
Translations
French
regarder,
garder
English
to guard
Spanish
mirar,
guardar
Italian
guardare,
custodire
German
ansehen,
anschauen,
bewachen.
badràre , vrb: baldare,
baldiare,
bardare,
bardiare,
fardiare,
vardare Definition
atentzionare, giacurare calecuna cosa (es. pàsculu, fintzes gente) chentza ndhe tocare o chi nemos ndhe tochet; colàrendhe a unu o calecuna cosa de unu male, perígulu o dannu
Synonyms e antonyms
acastiai,
aggordai*,
agguardai,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
gardiare,
parpare
/
tentare
/
bigiare risparmiare
/
irghiare
Idioms
csn:
tancas bardiadas = ínnidas, chentza pàschidas, chi no bi ant lassadu intrare bestiàmine pro lassare crèschere s'erba; Deus bardat chi… = fata si…, no bi at perunu bisonzu de…; bardare s'abba, su fritu, su bentu a ccn. = (nadu de traste, de apozu) furriare s'abba, su fritu, su bentu, fàghere a manera chi no ndhe tochet a chie si bi apozat
Sentences
seo cundennau a badrare su dinare chi apo male umperau ◊ nàralis chi ti bàrdient sa cria, chi rispetent sos tuos fizighedhos (P.Mura)◊ imparàdemi a rídere chin bois, bardàndhemi che ómine!◊ gira, gira, furriola: de sa binza semus meres candho la baldas tue sola! (P.Casu)◊ sa fémina at bardadu sa fide dai sos ereges ◊ tenia su cunzadu bardiadu pro s'istajone maltrata ◊ totu sa note parentes e amigos ant badrau su mortu
2.
de cussas modas feas ti ndhe balda! ◊ de onzi male ti ndhe bardet Deu! ◊ sas campagnas atentos bardiade dae fogos e furas! ◊ Deus mi bardet de èssere cundennadu! ◊ - Deus bos bardet! - Deus bardet a totus!
3.
Deus bardat chi no siat gasi!…
Translations
French
sauvegarder,
protéger
English
to protect
Spanish
guardar,
proteger
Italian
salvaguardare,
protèggere,
preservare
German
schützen.
badulàre , vrb Definition
abbarrare foedhandho tanti po foedhare, naendho cosas de pagu importu
Synonyms e antonyms
argiolae,
arrallai,
badaciare,
ciaramedhare,
friganzare,
paraletare
Translations
French
bavarder,
babiller
English
to chat
Spanish
charlar
Italian
ciarlare
German
schwatzen.
bagamundài , vrb: bagamundhare,
bagamunnare,
pagabbundai,
vagabbunnare Definition
istare in giru de unu logu a s'àteru, prus che àteru chentza cabu
Synonyms e antonyms
bandhulare,
bannulerare,
bantzillare,
bergulare,
cilindronare,
corrunconai,
curriolare,
faghinerare,
garronai,
istrusciare,
meriolare,
sbagamundai,
trastamare,
tzincavesare,
zirandhare
Sentences
seu bagamundendi de logu in logu isprumonendimí po ghetai gridas ◊ nci essit cun is amighixedhus e bagamundant in totu sa bidha
Etymon
itl.
Translations
French
vagabonder,
errer
English
to wander (a place)
Spanish
vagabundear,
errar
Italian
vagabondare
German
umherziehen,
vagabundieren.
baghigliài , vrb rfl: baghillai Definition
ammostare abbilidade, fàere is cosas impresse (ma si narat fintzes in su sensu de pèrdere tempus, istare faendho e chentza fàere, divertindho)
Synonyms e antonyms
manizare
Sentences
est trigadiu e tocat a si baghillai! ◊ mi podia baghillai cun tui, o conca mia, che pilloni mi paríasta de podi bolai! ◊ su prefetu si setzit in su postu de onori e si narat chi si siat baghillau diaderus ◊ agiudamí a mi ndi bogai sa camisa, ca no mi potzu baghillai cun s'artrosi chi tengu!
2.
a cust'ora cussa at fatu, bastit chi no si siat baghillada andendu e benendu!
Etymon
srd.
Translations
French
se débrouiller
English
to manage
Spanish
ingeniarse
Italian
destreggiarsi
German
sich durchwinden.
bagianài , vrb: abbagianai Definition
giàre bàntidos a sèi etotu
Synonyms e antonyms
abantai,
alabai,
isciorai,
isfartzare,
ladrare
Sentences
ti bagianas che poberitu de gherra arrichiu (L.Cocco)
Etymon
srd.
Translations
French
se vanter
English
to boast
Spanish
alabarse,
jactarse,
presumir
Italian
millantarsi
German
sich rühmen.
bagiulài, bagiulàre , vrb: bajulare,
baxulare,
bazulare,
vajulare Definition
peleare, padire, suportare cun passiéntzia, aguantare a is dificurtades, a is sacrifícios, a is dolores, a is ifados e istrobbos
Synonyms e antonyms
abbabiai,
agguantai,
arrampanare,
dighire
Sentences
bàgiulet puru sa musca cadhina (S.Baldino)◊ sas crapitas no bajulabant s'acamu e comintzabant a iscradedhiare ◊ custos pitzinnos no si podent bazulare ◊ candho l'avio domada bazulavat sa manu in mesu de ancas ◊ ca so malu a sentire bàjulo totucantu a bonugoro ◊ custos annos no lu so baxulendhe su caldu! ◊ no bàgiulo mancu a mimi!
Surnames and Proverbs
prb:
chini non bàgiulat brulla no intrit in giogu
Etymon
ltn.
baiulare
Translations
French
supporter,
tolérer
English
to tolerate
Spanish
aguantar
Italian
tollerare
German
ertragen.
bagnài, bagnàre , vrb: abbagnare,
bangiai,
bangiare,
bannare 1,
banzare Definition
isciúndhere, betare o intrare a mesu de s'abba in s'erriu, in su mare; betare abba a sa cosa
Synonyms e antonyms
ifúndhere,
insúndhere,
isfúndhere
| ctr.
asciutai,
frobbire
Sentences
bagnai su cuadhu, is bòis, unu vascellu ◊ daghi si solint banzare isparit de s'artrosi su dolore
2.
onzi pedra de sàmbene est bangiada chi est s'Era de sos màrtires giamada ◊ conat su sudori e bàngiat s'istula
Etymon
itl.
bagnare
Translations
French
se baigner
English
to bathe
Spanish
bañar,
mojar
Italian
fare i bagni
German
baden.
balansàre , vrb: abbalantzai,
balantzai Definition
pesare cun balantza; arrangiare o pònnere una cosa chi no ispendhentet ne a una bandha e ne a s'àtera
Etymon
srd.
Translations
French
équilibrer
English
to balance
Spanish
equilibrar
Italian
bilanciare
German
wägen.
balanzàre , vrb: valangiare Definition
tènnere lúcuru, benefíciu o torracontu de ccn. cosa, pruschetotu fàere dinare e in is contos de un'atividade tènnere intradas prus mannas de is essias
Synonyms e antonyms
badagnae,
codangiare,
gadangiai*,
gualanzare,
ingognare,
introitare
| ctr.
galtare,
ingastai,
ispèndhere,
pèldere
Sentences
fit andhendhe a logu chi bi aiat de balanzare ◊ issos si balanzabant su pane chin amargura ◊ cherzo unu traballu chi mi facat balanzare meda ◊ dae sa festa su priore aviat balanzau ◊ ite ndhe li balet, a s'ómine, de si aer balanzau su mundhu intregu si s'est ispérdiu?
Surnames and Proverbs
prb:
su balanzare meda su cubidale segat
Translations
French
gagner
English
to gain
Spanish
ganar
Italian
guadagnare
German
verdienen.
bàlere , vrb: bàliri,
bàllere,
balli,
vàlere Definition
tènnere valore, serbire a calecuna cosa (fintzes a ccn.), èssere bonu, lómpiu, adatu / ind. pres. de 1ˆ p. sing. bàlgio, ballu, bafo, barfo e barzo, bazo; cong. de 1ˆ p. sing. balla e barza, baza, de 2ˆ p. sing. ballas e barzas, de 3ˆ p. sing. bafat, balfat, barzat, bazat e ballat; pps. bàfidu, bàlliu, baltu, bàrfidu, bàrtiu
Synonyms e antonyms
contai 1,
selvire
Idioms
csn:
no bàlere mancu a manigare = no èssiri bellu mancus a papai, mancu a si satzai, èssiri sentza de abbilesa nudha; no bàlere a nudha, a logu = no serbiri a nudha; bàlliri s'arrexoni = fagher bàlere sa resone chi si pessat de àere
Sentences
mi cunsidero piús pagu de su chi bafo ◊ custa botza de oro, cantu si podet bàlere? ◊ cussu dinai no balit ◊ custa cosa no balit una cibudha! ◊ paret no bafat a bi pessare a cussu bisonzu ◊ tue no mi bales a nudha: menzus lassa bènnere a frade tou
2.
su passu chi amus postu in sas iscolas est bàrfidu a bídere cantu sos pitzinnos connoschent su faedhu issoro ◊ tue no bales a nudha, no ischis mancu a manigare! ◊ cussa peta no balet a nudha ◊ custa cosa no balet a logu ◊ isse no ndhe balet prus, est antzianu meda ◊ dae candho at tentu cussu dannu no ndh'est bàfidu prus a nudha
3.
custa pira no balet: fuliachela! ◊ sa figu est linna chi no balet a pònnere a su fogu
4.
no circhis de trassai po ti balli s'arrexoni! (A.Melis)
Surnames and Proverbs
prb:
balet prus unu faghinne chi no chentu pentzanne
Etymon
ltn.
valere
Translations
French
valoir
English
to be worth
Spanish
servir,
valer
Italian
valére
German
gelten.
balivigàre , vrb Definition
campare male, de ispedientes
Synonyms e antonyms
campitzare,
campugiai,
campurigiai
Sentences
babbu e fizu fint duos ladros de professione, balivigaiant cun abbilidade ma che finesint in prejone
Translations
French
vivre d'expédients
English
to live on one's wit
Spanish
vivir a duras penas
Italian
vìvere a stènto,
di espediènti
German
darben.
balminàre , vrb: bamminare,
barminare,
bramminare Definition
trebballare sa lana bogandhodha de pare a manera de dha pòdere filare; in cobertantza, trummentare, malatratare, istrecare
Synonyms e antonyms
carminai*,
irgardare,
isgraminare,
isparpedhare,
laminare
Sentences
si l'at leada issa sa bataria de balminare sa lana e isòlvere sas tritzas trofijadas de su crine ◊ deviant bamminare e filare sa lana e su linu
Translations
French
carder
English
to card
Spanish
cardar
Italian
scardassare
German
kratzen.
baltàre , vrb: abbaltare,
bastai,
bastare Definition
nau de css. cosa, chi dhu'est su tanti chi serbit o chi si bolet; dhu narant po abbasciare puru
Synonyms e antonyms
abbassiare,
cabai,
falare,
lòmpere
| ctr.
faltare,
mancai
Idioms
csn:
bastat, bastu chi, bastet, bastit chi… = itl. purchè, bastus chi… ; bastare tiat!… = no abbastat mai, no est possíbbili chi abbastit
Sentences
custu pane bastat pro duos una die ◊ su dinari chi balanzat no li bastat pro totu su mese ◊ su sale chi as betadu a sa padedha bastat ◊ po fai totu custu trabballu no mi bastat su tempus ◊ cussu est malu, bastat a nàrrere chi est un'arga!
2.
seus bastaos in pagas dies
3.
faghe comente cheres, bastu chi andhes! ◊ su mascu apretau, bastit chi siat foras de cuili, romigat pani mancai amucorau! ◊ de sa genti no m’importat, bastat chi siat prena sa brenti ◊ ti ndi dongu una de is mias, bastat chi ti citas
4.
bastare tiat un'ómine solu a campare totu cussa zente!…◊ bastare tiat cudhu cantighedhu de robba a fagher bestires a totugantos!…◊ bastare tiat, su dinari, a comporare totu su chi amus in gana!…
Surnames and Proverbs
prb:
a chini no dhi bastat su pagu, cun su meda no fait nudha
Etymon
ltn.
bastare
Translations
French
suffire
English
to be enough
Spanish
bastar,
alcanzar
Italian
bastare
German
genügen,
ausreichen.
baltzigàre , vrb Definition
foedhare in cobertantza
Synonyms e antonyms
alaviai,
suspare
Etymon
srd.
Translations
French
s'exprimer par métaphore
English
to speak metaphorically
Spanish
metaforizar
Italian
metaforeggiare
German
sich bildlich ausdrücken.
bambulài , vrb Definition
abarrare bambulabbàmbula, istare treme treme
Synonyms e antonyms
istontonare,
tambulare,
tontonae
Sentences
is murus de sa sala, is bisuras niedhas, bàmbulant coment'e un’alluinu (P.Alcioni)
Translations
French
vaciller,
chanceler
English
to totter
Spanish
tambalearse
Italian
vacillare
German
schwanken,
wackeln.
bandhiàre , vrb: abbandidai,
bandhidare,
bannidare,
bannitare Definition
essire o fàere su bandhiu, istare faendho su bandhiu, cuau, in logu chi no si potzat bíere
Synonyms e antonyms
ilbandhidare
Sentences
s'amicu fit bandhiandhe chin d-una pedhe a pala ◊ si fit dadu a bandhidare pro no fàghere su militare, ca bi deviat istare dóighi annos
Etymon
srd.
Translations
French
prendre la fuite
English
to go into hiding
Spanish
huir
Italian
darsi alla latitanza
German
sich verbergen.
bandhiàre 1 , vrb Definition
andhandho, pèrdere sa filada de un'improntu, girare a una bandha de malesaura o a dónnia modu chentza dhu bòllere / andhare bandhiendhe = a egas e a ogas
Synonyms e antonyms
istantonai,
tontonare
Translations
French
faire une embardée
English
to skid
Spanish
derrapar
Italian
sbandare
German
schleudern.
bandhíre , vrb: bandiri,
bannire Definition
betare su bandhu; fàere ischire, nàrrere sa cosa a totus, a gente meda / b. in sas bàtoro contonadas = dare a ischire sa cosa a totugantos, iscandhulizire una cosa
Synonyms e antonyms
bandhizare,
gridai,
trumbitai
/
isprubbicare
Sentences
su benniolu est banninne frófighes e pètenes ◊ at bandhidu pumatas friscas a piatza
Etymon
itl.
Translations
French
crier une annonce
English
to announce
Spanish
pregonar
Italian
bandire,
pubblicizzare
German
bekanntmachen.