badhài , vrb: badhari,
ballae,
ballai,
ballare Definizione
mòvere cun crabbu a sonu de sonete o de boghe, a dillu, po divertimentu; nau de s'ària, fàere coment'e a tremidura de su sole forte, o nau de cosa chi iat a dèpere istare firma, mòvere a tremidura, èssere pagu firma, a su move move
Sinonimi e contrari
dansai,
istripizare,
trinchitare
/
mòere,
trèmere
Modi di dire
csn:
ballare a sa tzivile = b. su ballu furisteri, chi est a cópias afranzadas (su ballu sardu est ballu tundhu, fintzas si si ballat a cópias puru, sos chi intrant a mesu); badhai che bagadius in festa = a piaghere, a cusséssia; fàghere b. sa perigoldina = donai un surra de si ndi arregordai; ballàresi in punta de agu = no ischire inue ndhe istare de sa cuntentesa; isse si cantat e isse si bàllada = fait totu cussu, scartedhu e cadinu (nadu mescamente de chie si cret unu pagu tropu o no cheret a neune); istare a su balla balla = a su moe moe, pagu frimmu; badhau mesunoti = comente passat mesanote, coladu mesanote
Frasi
in sa festa, in pratza, dhoi agatas genti badhendi ◊ fortza, piciocu: andeus a badhai! ◊ comenti fuant ballendi est passau su cummunigae, ma nemus si est imbanugau e sighiu ant a ballae
2.
s'àghera si biet ballandhe: ite calore chi b'at! ◊ li ballat su terrinu in pes, de cantu est bella ◊ de su fritu li ballant sas dentes ◊ custa mesa ballat: depet zúghere unu pè in bóidu ◊ su tauladu ballat unu pagu
Etimo
ltn.
ballare
Traduzioni
Francese
danser
Inglese
to dance
Spagnolo
bailar
Italiano
ballare
Tedesco
tanzen.
badiàre , vrb: abbadiai*,
baidare,
vadiare Definizione
castiare, girare is ogos po bíere sa cosa, giare atentzione, atèndhere una cosa o a unu; atèndhere a unu, custodiare sa cosa / badhu! = abbàida!, càstia!
Sinonimi e contrari
allutzare,
annotare,
apompiai,
badrare,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
Frasi
bàdia si potes leare capu de custa cosa! ◊ vàdiat bene vene, si pómpiat a su tziu e torrat a badiare
2.
fipo badiandhe sas crapas ◊ su piciochedhu est badiando su bestiàmine e ligendo! ◊ in cussos chirros b'aiat pastores note e die badiandhe e cuberrandhe sa robba
Traduzioni
Francese
regarder,
garder
Inglese
to guard
Spagnolo
mirar,
guardar
Italiano
guardare,
custodire
Tedesco
ansehen,
anschauen,
bewachen.
badràre , vrb: baldare,
baldiare,
bardare,
bardiare,
fardiare,
vardare Definizione
atentzionare, giacurare calecuna cosa (es. pàsculu, fintzes gente) chentza ndhe tocare o chi nemos ndhe tochet; colàrendhe a unu o calecuna cosa de unu male, perígulu o dannu
Sinonimi e contrari
acastiai,
aggordai*,
agguardai,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
gardiare,
parpare
/
tentare
/
bigiare risparmiare
/
irghiare
Modi di dire
csn:
tancas bardiadas = ínnidas, chentza pàschidas, chi no bi ant lassadu intrare bestiàmine pro lassare crèschere s'erba; Deus bardat chi… = fata si…, no bi at perunu bisonzu de…; bardare s'abba, su fritu, su bentu a ccn. = (nadu de traste, de apozu) furriare s'abba, su fritu, su bentu, fàghere a manera chi no ndhe tochet a chie si bi apozat
Frasi
seo cundennau a badrare su dinare chi apo male umperau ◊ nàralis chi ti bàrdient sa cria, chi rispetent sos tuos fizighedhos (P.Mura)◊ imparàdemi a rídere chin bois, bardàndhemi che ómine!◊ gira, gira, furriola: de sa binza semus meres candho la baldas tue sola! (P.Casu)◊ sa fémina at bardadu sa fide dai sos ereges ◊ tenia su cunzadu bardiadu pro s'istajone maltrata ◊ totu sa note parentes e amigos ant badrau su mortu
2.
de cussas modas feas ti ndhe balda! ◊ de onzi male ti ndhe bardet Deu! ◊ sas campagnas atentos bardiade dae fogos e furas! ◊ Deus mi bardet de èssere cundennadu! ◊ - Deus bos bardet! - Deus bardet a totus!
3.
Deus bardat chi no siat gasi!…
Traduzioni
Francese
sauvegarder,
protéger
Inglese
to protect
Spagnolo
guardar,
proteger
Italiano
salvaguardare,
protèggere,
preservare
Tedesco
schützen.
badulàre , vrb Definizione
abbarrare foedhandho tanti po foedhare, naendho cosas de pagu importu
Sinonimi e contrari
argiolae,
arrallai,
badaciare,
ciaramedhare,
friganzare,
paraletare
Traduzioni
Francese
bavarder,
babiller
Inglese
to chat
Spagnolo
charlar
Italiano
ciarlare
Tedesco
schwatzen.
bagamundài , vrb: bagamundhare,
bagamunnare,
pagabbundai,
vagabbunnare Definizione
istare in giru de unu logu a s'àteru, prus che àteru chentza cabu
Sinonimi e contrari
bandhulare,
bannulerare,
bantzillare,
bergulare,
cilindronare,
corrunconai,
curriolare,
faghinerare,
garronai,
istrusciare,
meriolare,
sbagamundai,
trastamare,
tzincavesare,
zirandhare
Frasi
seu bagamundendi de logu in logu isprumonendimí po ghetai gridas ◊ nci essit cun is amighixedhus e bagamundant in totu sa bidha
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
vagabonder,
errer
Inglese
to wander (a place)
Spagnolo
vagabundear,
errar
Italiano
vagabondare
Tedesco
umherziehen,
vagabundieren.
baghigliài , vrb rfl: baghillai Definizione
ammostare abbilidade, fàere is cosas impresse (ma si narat fintzes in su sensu de pèrdere tempus, istare faendho e chentza fàere, divertindho)
Sinonimi e contrari
manizare
Frasi
est trigadiu e tocat a si baghillai! ◊ mi podia baghillai cun tui, o conca mia, che pilloni mi paríasta de podi bolai! ◊ su prefetu si setzit in su postu de onori e si narat chi si siat baghillau diaderus ◊ agiudamí a mi ndi bogai sa camisa, ca no mi potzu baghillai cun s'artrosi chi tengu!
2.
a cust'ora cussa at fatu, bastit chi no si siat baghillada andendu e benendu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se débrouiller
Inglese
to manage
Spagnolo
ingeniarse
Italiano
destreggiarsi
Tedesco
sich durchwinden.
bagianài , vrb: abbagianai Definizione
giàre bàntidos a sèi etotu
Sinonimi e contrari
abantai,
alabai,
isciorai,
isfartzare,
ladrare
Frasi
ti bagianas che poberitu de gherra arrichiu (L.Cocco)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se vanter
Inglese
to boast
Spagnolo
alabarse,
jactarse,
presumir
Italiano
millantarsi
Tedesco
sich rühmen.
bagiulài, bagiulàre , vrb: bajulare,
baxulare,
bazulare,
vajulare Definizione
peleare, padire, suportare cun passiéntzia, aguantare a is dificurtades, a is sacrifícios, a is dolores, a is ifados e istrobbos
Sinonimi e contrari
abbabiai,
agguantai,
arrampanare,
dighire
Frasi
bàgiulet puru sa musca cadhina (S.Baldino)◊ sas crapitas no bajulabant s'acamu e comintzabant a iscradedhiare ◊ custos pitzinnos no si podent bazulare ◊ candho l'avio domada bazulavat sa manu in mesu de ancas ◊ ca so malu a sentire bàjulo totucantu a bonugoro ◊ custos annos no lu so baxulendhe su caldu! ◊ no bàgiulo mancu a mimi!
Cognomi e Proverbi
prb:
chini non bàgiulat brulla no intrit in giogu
Etimo
ltn.
baiulare
Traduzioni
Francese
supporter,
tolérer
Inglese
to tolerate
Spagnolo
aguantar
Italiano
tollerare
Tedesco
ertragen.
bagnài, bagnàre , vrb: abbagnare,
bangiai,
bangiare,
bannare 1,
banzare Definizione
isciúndhere, betare o intrare a mesu de s'abba in s'erriu, in su mare; betare abba a sa cosa
Sinonimi e contrari
ifúndhere,
insúndhere,
isfúndhere
| ctr.
asciutai,
frobbire
Frasi
bagnai su cuadhu, is bòis, unu vascellu ◊ daghi si solint banzare isparit de s'artrosi su dolore
2.
onzi pedra de sàmbene est bangiada chi est s'Era de sos màrtires giamada ◊ conat su sudori e bàngiat s'istula
Etimo
itl.
bagnare
Traduzioni
Francese
se baigner
Inglese
to bathe
Spagnolo
bañar,
mojar
Italiano
fare i bagni
Tedesco
baden.
balansàre , vrb: abbalantzai,
balantzai Definizione
pesare cun balantza; arrangiare o pònnere una cosa chi no ispendhentet ne a una bandha e ne a s'àtera
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
équilibrer
Inglese
to balance
Spagnolo
equilibrar
Italiano
bilanciare
Tedesco
wägen.
balanzàre , vrb: valangiare Definizione
tènnere lúcuru, benefíciu o torracontu de ccn. cosa, pruschetotu fàere dinare e in is contos de un'atividade tènnere intradas prus mannas de is essias
Sinonimi e contrari
badagnae,
codangiare,
gadangiai*,
gualanzare,
ingognare,
introitare
| ctr.
galtare,
ingastai,
ispèndhere,
pèldere
Frasi
fit andhendhe a logu chi bi aiat de balanzare ◊ issos si balanzabant su pane chin amargura ◊ cherzo unu traballu chi mi facat balanzare meda ◊ dae sa festa su priore aviat balanzau ◊ ite ndhe li balet, a s'ómine, de si aer balanzau su mundhu intregu si s'est ispérdiu?
Cognomi e Proverbi
prb:
su balanzare meda su cubidale segat
Traduzioni
Francese
gagner
Inglese
to gain
Spagnolo
ganar
Italiano
guadagnare
Tedesco
verdienen.
bàlere , vrb: bàliri,
bàllere,
balli,
vàlere Definizione
tènnere valore, serbire a calecuna cosa (fintzes a ccn.), èssere bonu, lómpiu, adatu / ind. pres. de 1ˆ p. sing. bàlgio, ballu, bafo, barfo e barzo, bazo; cong. de 1ˆ p. sing. balla e barza, baza, de 2ˆ p. sing. ballas e barzas, de 3ˆ p. sing. bafat, balfat, barzat, bazat e ballat; pps. bàfidu, bàlliu, baltu, bàrfidu, bàrtiu
Sinonimi e contrari
contai 1,
selvire
Modi di dire
csn:
no bàlere mancu a manigare = no èssiri bellu mancus a papai, mancu a si satzai, èssiri sentza de abbilesa nudha; no bàlere a nudha, a logu = no serbiri a nudha; bàlliri s'arrexoni = fagher bàlere sa resone chi si pessat de àere
Frasi
mi cunsidero piús pagu de su chi bafo ◊ custa botza de oro, cantu si podet bàlere? ◊ cussu dinai no balit ◊ custa cosa no balit una cibudha! ◊ paret no bafat a bi pessare a cussu bisonzu ◊ tue no mi bales a nudha: menzus lassa bènnere a frade tou
2.
su passu chi amus postu in sas iscolas est bàrfidu a bídere cantu sos pitzinnos connoschent su faedhu issoro ◊ tue no bales a nudha, no ischis mancu a manigare! ◊ cussa peta no balet a nudha ◊ custa cosa no balet a logu ◊ isse no ndhe balet prus, est antzianu meda ◊ dae candho at tentu cussu dannu no ndh'est bàfidu prus a nudha
3.
custa pira no balet: fuliachela! ◊ sa figu est linna chi no balet a pònnere a su fogu
4.
no circhis de trassai po ti balli s'arrexoni! (A.Melis)
Cognomi e Proverbi
prb:
balet prus unu faghinne chi no chentu pentzanne
Etimo
ltn.
valere
Traduzioni
Francese
valoir
Inglese
to be worth
Spagnolo
servir,
valer
Italiano
valére
Tedesco
gelten.
balivigàre , vrb Definizione
campare male, de ispedientes
Sinonimi e contrari
campitzare,
campugiai,
campurigiai
Frasi
babbu e fizu fint duos ladros de professione, balivigaiant cun abbilidade ma che finesint in prejone
Traduzioni
Francese
vivre d'expédients
Inglese
to live on one's wit
Spagnolo
vivir a duras penas
Italiano
vìvere a stènto,
di espediènti
Tedesco
darben.
balminàre , vrb: bamminare,
barminare,
bramminare Definizione
trebballare sa lana bogandhodha de pare a manera de dha pòdere filare; in cobertantza, trummentare, malatratare, istrecare
Sinonimi e contrari
carminai*,
irgardare,
isgraminare,
isparpedhare,
laminare
Frasi
si l'at leada issa sa bataria de balminare sa lana e isòlvere sas tritzas trofijadas de su crine ◊ deviant bamminare e filare sa lana e su linu
Traduzioni
Francese
carder
Inglese
to card
Spagnolo
cardar
Italiano
scardassare
Tedesco
kratzen.
baltàre , vrb: abbaltare,
bastai,
bastare Definizione
nau de css. cosa, chi dhu'est su tanti chi serbit o chi si bolet; dhu narant po abbasciare puru
Sinonimi e contrari
abbassiare,
cabai,
falare,
lòmpere
| ctr.
faltare,
mancai
Modi di dire
csn:
bastat, bastu chi, bastet, bastit chi… = itl. purchè, bastus chi… ; bastare tiat!… = no abbastat mai, no est possíbbili chi abbastit
Frasi
custu pane bastat pro duos una die ◊ su dinari chi balanzat no li bastat pro totu su mese ◊ su sale chi as betadu a sa padedha bastat ◊ po fai totu custu trabballu no mi bastat su tempus ◊ cussu est malu, bastat a nàrrere chi est un'arga!
2.
seus bastaos in pagas dies
3.
faghe comente cheres, bastu chi andhes! ◊ su mascu apretau, bastit chi siat foras de cuili, romigat pani mancai amucorau! ◊ de sa genti no m’importat, bastat chi siat prena sa brenti ◊ ti ndi dongu una de is mias, bastat chi ti citas
4.
bastare tiat un'ómine solu a campare totu cussa zente!…◊ bastare tiat cudhu cantighedhu de robba a fagher bestires a totugantos!…◊ bastare tiat, su dinari, a comporare totu su chi amus in gana!…
Cognomi e Proverbi
prb:
a chini no dhi bastat su pagu, cun su meda no fait nudha
Etimo
ltn.
bastare
Traduzioni
Francese
suffire
Inglese
to be enough
Spagnolo
bastar,
alcanzar
Italiano
bastare
Tedesco
genügen,
ausreichen.
baltzigàre , vrb Definizione
foedhare in cobertantza
Sinonimi e contrari
alaviai,
suspare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'exprimer par métaphore
Inglese
to speak metaphorically
Spagnolo
metaforizar
Italiano
metaforeggiare
Tedesco
sich bildlich ausdrücken.
bambulài , vrb Definizione
abarrare bambulabbàmbula, istare treme treme
Sinonimi e contrari
istontonare,
tambulare,
tontonae
Frasi
is murus de sa sala, is bisuras niedhas, bàmbulant coment'e un’alluinu (P.Alcioni)
Traduzioni
Francese
vaciller,
chanceler
Inglese
to totter
Spagnolo
tambalearse
Italiano
vacillare
Tedesco
schwanken,
wackeln.
bandhiàre , vrb: abbandidai,
bandhidare,
bannidare,
bannitare Definizione
essire o fàere su bandhiu, istare faendho su bandhiu, cuau, in logu chi no si potzat bíere
Sinonimi e contrari
ilbandhidare
Frasi
s'amicu fit bandhiandhe chin d-una pedhe a pala ◊ si fit dadu a bandhidare pro no fàghere su militare, ca bi deviat istare dóighi annos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre la fuite
Inglese
to go into hiding
Spagnolo
huir
Italiano
darsi alla latitanza
Tedesco
sich verbergen.
bandhiàre 1 , vrb Definizione
andhandho, pèrdere sa filada de un'improntu, girare a una bandha de malesaura o a dónnia modu chentza dhu bòllere / andhare bandhiendhe = a egas e a ogas
Sinonimi e contrari
istantonai,
tontonare
Traduzioni
Francese
faire une embardée
Inglese
to skid
Spagnolo
derrapar
Italiano
sbandare
Tedesco
schleudern.
bandhíre , vrb: bandiri,
bannire Definizione
betare su bandhu; fàere ischire, nàrrere sa cosa a totus, a gente meda / b. in sas bàtoro contonadas = dare a ischire sa cosa a totugantos, iscandhulizire una cosa
Sinonimi e contrari
bandhizare,
gridai,
trumbitai
/
isprubbicare
Frasi
su benniolu est banninne frófighes e pètenes ◊ at bandhidu pumatas friscas a piatza
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
crier une annonce
Inglese
to announce
Spagnolo
pregonar
Italiano
bandire,
pubblicizzare
Tedesco
bekanntmachen.