badhài , vrb: badhari,
ballae,
ballai,
ballare Definitzione
mòvere cun crabbu a sonu de sonete o de boghe, a dillu, po divertimentu; nau de s'ària, fàere coment'e a tremidura de su sole forte, o nau de cosa chi iat a dèpere istare firma, mòvere a tremidura, èssere pagu firma, a su move move
Sinònimos e contràrios
dansai,
istripizare,
trinchitare
/
mòere,
trèmere
Maneras de nàrrere
csn:
ballare a sa tzivile = b. su ballu furisteri, chi est a cópias afranzadas (su ballu sardu est ballu tundhu, fintzas si si ballat a cópias puru, sos chi intrant a mesu); badhai che bagadius in festa = a piaghere, a cusséssia; fàghere b. sa perigoldina = donai un surra de si ndi arregordai; ballàresi in punta de agu = no ischire inue ndhe istare de sa cuntentesa; isse si cantat e isse si bàllada = fait totu cussu, scartedhu e cadinu (nadu mescamente de chie si cret unu pagu tropu o no cheret a neune); istare a su balla balla = a su moe moe, pagu frimmu; badhau mesunoti = comente passat mesanote, coladu mesanote
Frases
in sa festa, in pratza, dhoi agatas genti badhendi ◊ fortza, piciocu: andeus a badhai! ◊ comenti fuant ballendi est passau su cummunigae, ma nemus si est imbanugau e sighiu ant a ballae
2.
s'àghera si biet ballandhe: ite calore chi b'at! ◊ li ballat su terrinu in pes, de cantu est bella ◊ de su fritu li ballant sas dentes ◊ custa mesa ballat: depet zúghere unu pè in bóidu ◊ su tauladu ballat unu pagu
Ètimu
ltn.
ballare
Tradutziones
Frantzesu
danser
Ingresu
to dance
Ispagnolu
bailar
Italianu
ballare
Tedescu
tanzen.
badiàre , vrb: abbadiai*,
baidare,
vadiare Definitzione
castiare, girare is ogos po bíere sa cosa, giare atentzione, atèndhere una cosa o a unu; atèndhere a unu, custodiare sa cosa / badhu! = abbàida!, càstia!
Sinònimos e contràrios
allutzare,
annotare,
apompiai,
badrare,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
Frases
bàdia si potes leare capu de custa cosa! ◊ vàdiat bene vene, si pómpiat a su tziu e torrat a badiare
2.
fipo badiandhe sas crapas ◊ su piciochedhu est badiando su bestiàmine e ligendo! ◊ in cussos chirros b'aiat pastores note e die badiandhe e cuberrandhe sa robba
Tradutziones
Frantzesu
regarder,
garder
Ingresu
to guard
Ispagnolu
mirar,
guardar
Italianu
guardare,
custodire
Tedescu
ansehen,
anschauen,
bewachen.
badràre , vrb: baldare,
baldiare,
bardare,
bardiare,
fardiare,
vardare Definitzione
atentzionare, giacurare calecuna cosa (es. pàsculu, fintzes gente) chentza ndhe tocare o chi nemos ndhe tochet; colàrendhe a unu o calecuna cosa de unu male, perígulu o dannu
Sinònimos e contràrios
acastiai,
aggordai*,
agguardai,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
gardiare,
parpare
/
tentare
/
bigiare risparmiare
/
irghiare
Maneras de nàrrere
csn:
tancas bardiadas = ínnidas, chentza pàschidas, chi no bi ant lassadu intrare bestiàmine pro lassare crèschere s'erba; Deus bardat chi… = fata si…, no bi at perunu bisonzu de…; bardare s'abba, su fritu, su bentu a ccn. = (nadu de traste, de apozu) furriare s'abba, su fritu, su bentu, fàghere a manera chi no ndhe tochet a chie si bi apozat
Frases
seo cundennau a badrare su dinare chi apo male umperau ◊ nàralis chi ti bàrdient sa cria, chi rispetent sos tuos fizighedhos (P.Mura)◊ imparàdemi a rídere chin bois, bardàndhemi che ómine!◊ gira, gira, furriola: de sa binza semus meres candho la baldas tue sola! (P.Casu)◊ sa fémina at bardadu sa fide dai sos ereges ◊ tenia su cunzadu bardiadu pro s'istajone maltrata ◊ totu sa note parentes e amigos ant badrau su mortu
2.
de cussas modas feas ti ndhe balda! ◊ de onzi male ti ndhe bardet Deu! ◊ sas campagnas atentos bardiade dae fogos e furas! ◊ Deus mi bardet de èssere cundennadu! ◊ - Deus bos bardet! - Deus bardet a totus!
3.
Deus bardat chi no siat gasi!…
Tradutziones
Frantzesu
sauvegarder,
protéger
Ingresu
to protect
Ispagnolu
guardar,
proteger
Italianu
salvaguardare,
protèggere,
preservare
Tedescu
schützen.
badulàre , vrb Definitzione
abbarrare foedhandho tanti po foedhare, naendho cosas de pagu importu
Sinònimos e contràrios
argiolae,
arrallai,
badaciare,
ciaramedhare,
friganzare,
paraletare
Tradutziones
Frantzesu
bavarder,
babiller
Ingresu
to chat
Ispagnolu
charlar
Italianu
ciarlare
Tedescu
schwatzen.
bagamundài , vrb: bagamundhare,
bagamunnare,
pagabbundai,
vagabbunnare Definitzione
istare in giru de unu logu a s'àteru, prus che àteru chentza cabu
Sinònimos e contràrios
bandhulare,
bannulerare,
bantzillare,
bergulare,
cilindronare,
corrunconai,
curriolare,
faghinerare,
garronai,
istrusciare,
meriolare,
sbagamundai,
trastamare,
tzincavesare,
zirandhare
Frases
seu bagamundendi de logu in logu isprumonendimí po ghetai gridas ◊ nci essit cun is amighixedhus e bagamundant in totu sa bidha
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
vagabonder,
errer
Ingresu
to wander (a place)
Ispagnolu
vagabundear,
errar
Italianu
vagabondare
Tedescu
umherziehen,
vagabundieren.
baghigliài , vrb rfl: baghillai Definitzione
ammostare abbilidade, fàere is cosas impresse (ma si narat fintzes in su sensu de pèrdere tempus, istare faendho e chentza fàere, divertindho)
Sinònimos e contràrios
manizare
Frases
est trigadiu e tocat a si baghillai! ◊ mi podia baghillai cun tui, o conca mia, che pilloni mi paríasta de podi bolai! ◊ su prefetu si setzit in su postu de onori e si narat chi si siat baghillau diaderus ◊ agiudamí a mi ndi bogai sa camisa, ca no mi potzu baghillai cun s'artrosi chi tengu!
2.
a cust'ora cussa at fatu, bastit chi no si siat baghillada andendu e benendu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se débrouiller
Ingresu
to manage
Ispagnolu
ingeniarse
Italianu
destreggiarsi
Tedescu
sich durchwinden.
bagianài , vrb: abbagianai Definitzione
giàre bàntidos a sèi etotu
Sinònimos e contràrios
abantai,
alabai,
isciorai,
isfartzare,
ladrare
Frases
ti bagianas che poberitu de gherra arrichiu (L.Cocco)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se vanter
Ingresu
to boast
Ispagnolu
alabarse,
jactarse,
presumir
Italianu
millantarsi
Tedescu
sich rühmen.
bagiulài, bagiulàre , vrb: bajulare,
baxulare,
bazulare,
vajulare Definitzione
peleare, padire, suportare cun passiéntzia, aguantare a is dificurtades, a is sacrifícios, a is dolores, a is ifados e istrobbos
Sinònimos e contràrios
abbabiai,
agguantai,
arrampanare,
dighire
Frases
bàgiulet puru sa musca cadhina (S.Baldino)◊ sas crapitas no bajulabant s'acamu e comintzabant a iscradedhiare ◊ custos pitzinnos no si podent bazulare ◊ candho l'avio domada bazulavat sa manu in mesu de ancas ◊ ca so malu a sentire bàjulo totucantu a bonugoro ◊ custos annos no lu so baxulendhe su caldu! ◊ no bàgiulo mancu a mimi!
Sambenados e Provèrbios
prb:
chini non bàgiulat brulla no intrit in giogu
Ètimu
ltn.
baiulare
Tradutziones
Frantzesu
supporter,
tolérer
Ingresu
to tolerate
Ispagnolu
aguantar
Italianu
tollerare
Tedescu
ertragen.
bagnài, bagnàre , vrb: abbagnare,
bangiai,
bangiare,
bannare 1,
banzare Definitzione
isciúndhere, betare o intrare a mesu de s'abba in s'erriu, in su mare; betare abba a sa cosa
Sinònimos e contràrios
ifúndhere,
insúndhere,
isfúndhere
| ctr.
asciutai,
frobbire
Frases
bagnai su cuadhu, is bòis, unu vascellu ◊ daghi si solint banzare isparit de s'artrosi su dolore
2.
onzi pedra de sàmbene est bangiada chi est s'Era de sos màrtires giamada ◊ conat su sudori e bàngiat s'istula
Ètimu
itl.
bagnare
Tradutziones
Frantzesu
se baigner
Ingresu
to bathe
Ispagnolu
bañar,
mojar
Italianu
fare i bagni
Tedescu
baden.
balansàre , vrb: abbalantzai,
balantzai Definitzione
pesare cun balantza; arrangiare o pònnere una cosa chi no ispendhentet ne a una bandha e ne a s'àtera
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
équilibrer
Ingresu
to balance
Ispagnolu
equilibrar
Italianu
bilanciare
Tedescu
wägen.
balanzàre , vrb: valangiare Definitzione
tènnere lúcuru, benefíciu o torracontu de ccn. cosa, pruschetotu fàere dinare e in is contos de un'atividade tènnere intradas prus mannas de is essias
Sinònimos e contràrios
badagnae,
codangiare,
gadangiai*,
gualanzare,
ingognare,
introitare
| ctr.
galtare,
ingastai,
ispèndhere,
pèldere
Frases
fit andhendhe a logu chi bi aiat de balanzare ◊ issos si balanzabant su pane chin amargura ◊ cherzo unu traballu chi mi facat balanzare meda ◊ dae sa festa su priore aviat balanzau ◊ ite ndhe li balet, a s'ómine, de si aer balanzau su mundhu intregu si s'est ispérdiu?
Sambenados e Provèrbios
prb:
su balanzare meda su cubidale segat
Tradutziones
Frantzesu
gagner
Ingresu
to gain
Ispagnolu
ganar
Italianu
guadagnare
Tedescu
verdienen.
bàlere , vrb: bàliri,
bàllere,
balli,
vàlere Definitzione
tènnere valore, serbire a calecuna cosa (fintzes a ccn.), èssere bonu, lómpiu, adatu / ind. pres. de 1ˆ p. sing. bàlgio, ballu, bafo, barfo e barzo, bazo; cong. de 1ˆ p. sing. balla e barza, baza, de 2ˆ p. sing. ballas e barzas, de 3ˆ p. sing. bafat, balfat, barzat, bazat e ballat; pps. bàfidu, bàlliu, baltu, bàrfidu, bàrtiu
Sinònimos e contràrios
contai 1,
selvire
Maneras de nàrrere
csn:
no bàlere mancu a manigare = no èssiri bellu mancus a papai, mancu a si satzai, èssiri sentza de abbilesa nudha; no bàlere a nudha, a logu = no serbiri a nudha; bàlliri s'arrexoni = fagher bàlere sa resone chi si pessat de àere
Frases
mi cunsidero piús pagu de su chi bafo ◊ custa botza de oro, cantu si podet bàlere? ◊ cussu dinai no balit ◊ custa cosa no balit una cibudha! ◊ paret no bafat a bi pessare a cussu bisonzu ◊ tue no mi bales a nudha: menzus lassa bènnere a frade tou
2.
su passu chi amus postu in sas iscolas est bàrfidu a bídere cantu sos pitzinnos connoschent su faedhu issoro ◊ tue no bales a nudha, no ischis mancu a manigare! ◊ cussa peta no balet a nudha ◊ custa cosa no balet a logu ◊ isse no ndhe balet prus, est antzianu meda ◊ dae candho at tentu cussu dannu no ndh'est bàfidu prus a nudha
3.
custa pira no balet: fuliachela! ◊ sa figu est linna chi no balet a pònnere a su fogu
4.
no circhis de trassai po ti balli s'arrexoni! (A.Melis)
Sambenados e Provèrbios
prb:
balet prus unu faghinne chi no chentu pentzanne
Ètimu
ltn.
valere
Tradutziones
Frantzesu
valoir
Ingresu
to be worth
Ispagnolu
servir,
valer
Italianu
valére
Tedescu
gelten.
balivigàre , vrb Definitzione
campare male, de ispedientes
Sinònimos e contràrios
campitzare,
campugiai,
campurigiai
Frases
babbu e fizu fint duos ladros de professione, balivigaiant cun abbilidade ma che finesint in prejone
Tradutziones
Frantzesu
vivre d'expédients
Ingresu
to live on one's wit
Ispagnolu
vivir a duras penas
Italianu
vìvere a stènto,
di espediènti
Tedescu
darben.
balminàre , vrb: bamminare,
barminare,
bramminare Definitzione
trebballare sa lana bogandhodha de pare a manera de dha pòdere filare; in cobertantza, trummentare, malatratare, istrecare
Sinònimos e contràrios
carminai*,
irgardare,
isgraminare,
isparpedhare,
laminare
Frases
si l'at leada issa sa bataria de balminare sa lana e isòlvere sas tritzas trofijadas de su crine ◊ deviant bamminare e filare sa lana e su linu
Tradutziones
Frantzesu
carder
Ingresu
to card
Ispagnolu
cardar
Italianu
scardassare
Tedescu
kratzen.
baltàre , vrb: abbaltare,
bastai,
bastare Definitzione
nau de css. cosa, chi dhu'est su tanti chi serbit o chi si bolet; dhu narant po abbasciare puru
Sinònimos e contràrios
abbassiare,
cabai,
falare,
lòmpere
| ctr.
faltare,
mancai
Maneras de nàrrere
csn:
bastat, bastu chi, bastet, bastit chi… = itl. purchè, bastus chi… ; bastare tiat!… = no abbastat mai, no est possíbbili chi abbastit
Frases
custu pane bastat pro duos una die ◊ su dinari chi balanzat no li bastat pro totu su mese ◊ su sale chi as betadu a sa padedha bastat ◊ po fai totu custu trabballu no mi bastat su tempus ◊ cussu est malu, bastat a nàrrere chi est un'arga!
2.
seus bastaos in pagas dies
3.
faghe comente cheres, bastu chi andhes! ◊ su mascu apretau, bastit chi siat foras de cuili, romigat pani mancai amucorau! ◊ de sa genti no m’importat, bastat chi siat prena sa brenti ◊ ti ndi dongu una de is mias, bastat chi ti citas
4.
bastare tiat un'ómine solu a campare totu cussa zente!…◊ bastare tiat cudhu cantighedhu de robba a fagher bestires a totugantos!…◊ bastare tiat, su dinari, a comporare totu su chi amus in gana!…
Sambenados e Provèrbios
prb:
a chini no dhi bastat su pagu, cun su meda no fait nudha
Ètimu
ltn.
bastare
Tradutziones
Frantzesu
suffire
Ingresu
to be enough
Ispagnolu
bastar,
alcanzar
Italianu
bastare
Tedescu
genügen,
ausreichen.
baltzigàre , vrb Definitzione
foedhare in cobertantza
Sinònimos e contràrios
alaviai,
suspare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'exprimer par métaphore
Ingresu
to speak metaphorically
Ispagnolu
metaforizar
Italianu
metaforeggiare
Tedescu
sich bildlich ausdrücken.
bambulài , vrb Definitzione
abarrare bambulabbàmbula, istare treme treme
Sinònimos e contràrios
istontonare,
tambulare,
tontonae
Frases
is murus de sa sala, is bisuras niedhas, bàmbulant coment'e un’alluinu (P.Alcioni)
Tradutziones
Frantzesu
vaciller,
chanceler
Ingresu
to totter
Ispagnolu
tambalearse
Italianu
vacillare
Tedescu
schwanken,
wackeln.
bandhiàre , vrb: abbandidai,
bandhidare,
bannidare,
bannitare Definitzione
essire o fàere su bandhiu, istare faendho su bandhiu, cuau, in logu chi no si potzat bíere
Sinònimos e contràrios
ilbandhidare
Frases
s'amicu fit bandhiandhe chin d-una pedhe a pala ◊ si fit dadu a bandhidare pro no fàghere su militare, ca bi deviat istare dóighi annos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prendre la fuite
Ingresu
to go into hiding
Ispagnolu
huir
Italianu
darsi alla latitanza
Tedescu
sich verbergen.
bandhiàre 1 , vrb Definitzione
andhandho, pèrdere sa filada de un'improntu, girare a una bandha de malesaura o a dónnia modu chentza dhu bòllere / andhare bandhiendhe = a egas e a ogas
Sinònimos e contràrios
istantonai,
tontonare
Tradutziones
Frantzesu
faire une embardée
Ingresu
to skid
Ispagnolu
derrapar
Italianu
sbandare
Tedescu
schleudern.
bandhíre , vrb: bandiri,
bannire Definitzione
betare su bandhu; fàere ischire, nàrrere sa cosa a totus, a gente meda / b. in sas bàtoro contonadas = dare a ischire sa cosa a totugantos, iscandhulizire una cosa
Sinònimos e contràrios
bandhizare,
gridai,
trumbitai
/
isprubbicare
Frases
su benniolu est banninne frófighes e pètenes ◊ at bandhidu pumatas friscas a piatza
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
crier une annonce
Ingresu
to announce
Ispagnolu
pregonar
Italianu
bandire,
pubblicizzare
Tedescu
bekanntmachen.