Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

avansàre , vrb: avantare, avantzai, avantzare, avassare Definitzione andhare, intrare a unu logu, passare prus ainnanti (nau siat po fàere tretu, camminu, tempus, e fintzes giaendhosi arrexones foedhandho, atrivindhosi a calecuna cosa); èssere prus de un'àteru, èssere o essire de prus, prus mannu, méngius; fàere un’avansada, una proposta / (candho ccn. tochedhat a una zanna) Avantza!, avantzade! = intra!, intrai!, itl. avanti! Sinònimos e contràrios antebitzare / crèschere, ilmagnare, immannitare | ctr. incuire Frases avantzade, no timedas, sas benénnidas siedas, rúndhines a domo mia! (P.Mossa)◊ chie fuit, chie avassat ◊ de custu sos Gudhusoinos ne fint manninos e si nche avassaiant, nessi in limba (G.Albergoni)◊ si lu perdonas bochimus a tie: a tantu no ti avasses! ◊ ahn, tui ses: avantza! ◊ su frizidore si fachet prus reberde a manu a manu chi sa die avantzat 2. si sa salludi mi assistit, mi bollu avantzai de su chi seu (Gn.Piu)◊ deo no peso de prus, ma mancu tue avantzas mancu un'untza: semus aggualaos 3. si tenint domanda de avantzai po filla nosta chi dh'avantzint a tui Tradutziones Frantzesu avancer Ingresu to advance Ispagnolu avanzar Italianu avanzare (andare, venire avanti), sopravanzare Tedescu vorwärts gehen, überragen.

aventariàre , vrb Definitzione fàere su contu, s'inventàriu, sa lista, de su chi dhu’est, de su chi unu tenet Sinònimos e contràrios contae, inventariai Frases sa giustíssia ti aventàriet sos pilos de cugudhu! Tradutziones Frantzesu inventorier Ingresu to inventory Ispagnolu inventariar Italianu inventariare Tedescu inventarisieren.

averài , vrb: averare 1 Definitzione nàrrere, cufessare o passare sa beridade, atrogare chi una cosa est abberu; iscobèrrere, averguare Sinònimos e contràrios ammítere, atorgare / abberguare | ctr. dennegare, necare Frases Gesús at averau sa glória sua a tres discípulus ◊ issu dh'at averau: Gei seu dèu! ◊ Pàulu at averau su chi iant annuntziau is profetas (Atus)◊ averamí sa beridadi! ◊ su pipiu at averau, candu si dh'apu pregontau ◊ dh'apo fatu unu pregontu e za at averadu su chi mi aiat nadu su tale (Z.Porcu)◊ totu sunt innotzentes e no cherent averare!◊ apu furau: dh'averu de fronti a su tribbunali! 2. in s'antigóriu po averai sa diabbeta tastànt su lúciu Ètimu itl. avverare Tradutziones Frantzesu manifester, témoigner Ingresu to manifest, to testify Ispagnolu manifestar, atestiguar, admitir Italianu manifestare, testimoniare, amméttere, confermare Tedescu ausdrücken, aussagen, zugeben, bestätigen.

aviài 1 , vrb: vitare Definitzione pònnere is vias o vites, istrínghere o assegurare cun is vites / a. is ogus = mòere o zirare sos ogros, fintzas artziare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu visser Ingresu to screw Ispagnolu atornillar, enroscar Italianu avvitare Tedescu schrauben.

avilíre, avilíri , vrb Definitzione pèrdere de ànimu, su si abbasciare tropu in su cunsideru chi unu tenet po issu etotu; su si fàere miseràbbile o fàere cosas de miseràbbiles; pigare o fàere a befa, bogare in bregúngia a unu Sinònimos e contràrios avilèssiri, scorai / abbilgonzare, afachilare, sbregungiri Frases sa sorte mi at corpadu ma no mi so avilida ◊ iscedau, non dhu bis ca est isbregungiu e aviliu?! 2. de sos donos mios si est servidu pro si fagher ribbelle e avilidu ◊ s'ómine si avilit apetighendhe sas lezes de Deus 3. cussus bolint unu guvernu chi siat prus forti po aviliri e apetigai ancora de prus Comunus e Regionis (E.Spiga)◊ si mi torrat a innòi, cussa béstia, dhu bollu aviliri cantu est longu e mannu! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu décourager, mortifier Ingresu to dishearten Ispagnolu abatirse, humillar Italianu avvilire Tedescu erniedrigen, kränken.

avinculài , vrb Definitzione obbrigare o difèndhere cun avincos Sinònimos e contràrios badrare, difèndhere Tradutziones Frantzesu lier, engager Ingresu to bind Ispagnolu vincular Italianu vincolare Tedescu binden.

avitàre , vrb: ovitare, vitai Definitzione fàere avitu, cricare de no ispèndhere o consumare meda, manigiare a régula sa cosa Sinònimos e contràrios acolomizare, aorrai, arresparmiai, istraviare 1, rinzare | ctr. perdimentare, sparafiai, sperditziai Frases pro mi avitare un'iscudu isto finas mesu nudu ◊ avita a sos minores s'atreghentu! ◊ avito de nàrrere custas cosas pro no brigare ◊ pro avitare lughe bogaiat su binu a s'iscuru ◊ no ti ndhe faghes mancu sa birgonza: de faedhare gai ti ndhe avita! (Còntene)◊ sa vida a minnanna no li aiat avitadu própiu nudha Tradutziones Frantzesu économiser, éviter Ingresu to save (up), to avoid Ispagnolu ahorrar Italianu risparmiare, evitare Tedescu sparen, vermeiden.

avocài, avocàre , vrb Definitzione cricare a ccn. fintzes naendho su númene po pedire agiudu o unu praxere (si manígiat giai sèmpere in forma pronominale) Sinònimos e contràrios carmai, incumandhare, invocai Frases si est avocau a is santus ◊ cussu cantu sena de fini si avocat a sa luna… ◊ a santu Perdu mi avoco, a santu Zuanni arreso ◊ sa piciochedha est prangendi e avocat su babbu ◊ puru avochèndhemi a s'agiudu de Deus est istadu totu in debbadas! Tradutziones Frantzesu invoquer Ingresu to invoke Ispagnolu rogar, invocar Italianu invocare Tedescu anrufen.

avriàre 1 , vrb Sinònimos e contràrios addulgare, ammítere, atorgare, cufessare Frases Bacaredhu e Bainzu bi fint meses in presone, ma no aiant avriadu e perunu avocadu fit reséssidu a los fàghere iscapare (Q.Falchi) Tradutziones Frantzesu avouer une faute Ingresu to confess Ispagnolu confesar, reconocer Italianu confessare, amméttere una mancanza Tedescu zugeben.

avrinchiài , vrb Definitzione camminare a tzopu, àere pecu a s'andhata Sinònimos e contràrios assopiai Tradutziones Frantzesu clocher Ingresu to limp Ispagnolu cojear Italianu claudicare Tedescu hinken.

axiài , vrb: (a-xi-a-i) aziare Definitzione giare axiu, ifadu, afannu, fàere sufrire Sinònimos e contràrios angultiare / arròschere, cascaviare, ifadare Frases dhi portànt tandu malàidus axiaus de dónnia mali (Ev)◊ no los sigas a aziare: si sighis gai, cussos ti faghent a sucu! ◊ ses tra lupos chi guai los azies ◊ su piciochedhu nd'iat fatu tantis e totus ndi fiant axiaus e arróscius ◊ pro issos tantu male mi aziat! ◊ giai ca mi at axiau mi ndi andu! ◊ cussu pregontu mi axiat Sambenados e Provèrbios prb: àcua pregada, àcua axiada (= abba sighida, chi sighit, chi durat faghindhe) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu angoisser, troubler Ingresu to perturb, to anguish Ispagnolu angustiar, turbar Italianu angosciare, conturbare Tedescu ängstigen, aufregen.

azachinàre , vrb Definitzione fàere mòvere o trubbare animales, pigare a trubbu fintzes gente, fortzare a ccn. a fàere Sinònimos e contràrios ingotare 1, ispuntogliare, istuzare, trubare Frases azachinare a unu, unu fiadu Tradutziones Frantzesu réclamer, presser Ingresu to urge Ispagnolu incitar animales o personas Italianu sollecitare Tedescu drängen.

azannaràre , vrb Definitzione pònnere su zannarolu, nadu de linnas Sinònimos e contràrios arnai, pipionire, pubujonare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se vermouler Ingresu to be worm eaten Ispagnolu carcomer Italianu tarlare Tedescu wurmstichig werden.

azinàre , vrb Definitzione su si fàere a befa imbrutandhosi Sinònimos e contràrios afrogongiai, agigotare, arrogai, atzimare, fragassare, inchirrire Frases ch'est rutu in su ludu: za s'est azinadu! Tradutziones Frantzesu ruiner, barbouiller Ingresu to ruin, to soil Ispagnolu arruinar, ensuciar Italianu rovinare, imbrattare Tedescu ruinieren, beschmieren.

babbiscàre , vrb: bobbiscare, brubbiscare, bubbiscare Definitzione fàere un'abbighedha, pròere unu pagu; ispergiare abba, abbasanta o àteru Sinònimos e contràrios arrosinai, cibinare, isprinzulare, istedhiare, lentinare, proighinai / crispiai, ispanzolare, ispergiare, schiscinai, scongiobai Frases nadas cussas paràgulas, at babbiscau s'abbasanta a su pitzinnu pro lu batizare Ètimu ltn. (Dominus) vobiscum Tradutziones Frantzesu asperger Ingresu to sprinkle Ispagnolu lloviznar, asperjar, hisopear Italianu aspèrgere Tedescu besprengen, nieseln.

babiài , vrb: abbabiai, baliai, baliare, balliai, bariai, paliare 1 Definitzione pigare cun passiéntzia, padire, aguantare ifadu, istrobbu, unu male, un'ofesa o àteras cosas chi no praghent o chi faent male Sinònimos e contràrios agguantai, apoderae, apompiai, bagiulai, dighire, repetire, subbacare, sumportai Frases no bàliat chi àtere s'intrudhet in sos fatos de sa famíllia sua ◊ bàliat pagu a dhi tocai sa punta de su nasu ◊ est a tzichírrius che cuadhu chi no bàbiat abruda! ◊ innanti fist maseda, andhendhe parias topa… como sa manu in sa gropa no bàlias! (G.Budroni) Sambenados e Provèrbios prb: a mala boza si bàliant calches Ètimu ltn. baiulare Tradutziones Frantzesu supporter Ingresu to tolerate Ispagnolu aguantar Italianu sopportare Tedescu ertragen.

babosinàre , vrb: babusinare Definitzione bogare bàula, fàere abbau o babusina de buca; nàrrere machines, isciolórios, cosas chi est ladinu chi no funt abberu Sinònimos e contràrios babulare 2. ite ses babosinandhe, si fiza tua, mischinedha, est fachendhe su dovere suo?! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu baver Ingresu to slaver Ispagnolu babear Italianu sbavazzare Tedescu geifern.

babulàre , vrb: vavulare Definitzione bogare, fàere sa baulada, bogare abbau o bàvula de buca Sinònimos e contràrios atzaulare, babosinare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu baver Ingresu to slobber Ispagnolu babear Italianu sbavare Tedescu geifern.

bacanài, bacanàre , vrb Definitzione fàghere moida, bacanu Sinònimos e contràrios arrare, istripitare, sciumbullai, tzacai Frases innòi est su logu aundi arróliat e bacanat isceti su crou! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire du bruit Ingresu to make a noise Ispagnolu hacer ruido Italianu far rumóre Tedescu lärmen.

badabocài , vrb: abbadalocai, badalocae, badalocai, badalocare, badalogare, badalucai, badalucare, bardabocai, bardalocari Definitzione nàrrere badalocos, pigare in giru, cullonare, foedhare a s'afaiu, nàrrere machines o isciolórios Sinònimos e contràrios aciarollai, sciolloriai Frases invècias de abarrai ingunis badabochendu, bandai a fai caincuna cosa! ◊ seu arriendu po cussas istrias chi si lassant badalocai de is furbu ◊ ohi, ohi, chi sighit a bardabocai perdu sa libbertadi! Ètimu itl. badaloccare Tradutziones Frantzesu palabrer Ingresu to chatter Ispagnolu parrafear, divagar Italianu sproloquiare Tedescu salbadern.