avansàre , vrb: avantare,
avantzai,
avantzare,
avassare Definition
andhare, intrare a unu logu, passare prus ainnanti (nau siat po fàere tretu, camminu, tempus, e fintzes giaendhosi arrexones foedhandho, atrivindhosi a calecuna cosa); èssere prus de un'àteru, èssere o essire de prus, prus mannu, méngius; fàere un’avansada, una proposta / (candho ccn. tochedhat a una zanna) Avantza!, avantzade! = intra!, intrai!, itl. avanti!
Synonyms e antonyms
antebitzare
/
crèschere,
ilmagnare,
immannitare
| ctr.
incuire
Sentences
avantzade, no timedas, sas benénnidas siedas, rúndhines a domo mia! (P.Mossa)◊ chie fuit, chie avassat ◊ de custu sos Gudhusoinos ne fint manninos e si nche avassaiant, nessi in limba (G.Albergoni)◊ si lu perdonas bochimus a tie: a tantu no ti avasses! ◊ ahn, tui ses: avantza! ◊ su frizidore si fachet prus reberde a manu a manu chi sa die avantzat
2.
si sa salludi mi assistit, mi bollu avantzai de su chi seu (Gn.Piu)◊ deo no peso de prus, ma mancu tue avantzas mancu un'untza: semus aggualaos
3.
si tenint domanda de avantzai po filla nosta chi dh'avantzint a tui
Translations
French
avancer
English
to advance
Spanish
avanzar
Italian
avanzare (andare,
venire avanti),
sopravanzare
German
vorwärts gehen,
überragen.
aventariàre , vrb Definition
fàere su contu, s'inventàriu, sa lista, de su chi dhu’est, de su chi unu tenet
Synonyms e antonyms
contae,
inventariai
Sentences
sa giustíssia ti aventàriet sos pilos de cugudhu!
Translations
French
inventorier
English
to inventory
Spanish
inventariar
Italian
inventariare
German
inventarisieren.
averài , vrb: averare 1 Definition
nàrrere, cufessare o passare sa beridade, atrogare chi una cosa est abberu; iscobèrrere, averguare
Synonyms e antonyms
ammítere,
atorgare
/
abberguare
| ctr.
dennegare,
necare
Sentences
Gesús at averau sa glória sua a tres discípulus ◊ issu dh'at averau: Gei seu dèu! ◊ Pàulu at averau su chi iant annuntziau is profetas (Atus)◊ averamí sa beridadi! ◊ su pipiu at averau, candu si dh'apu pregontau ◊ dh'apo fatu unu pregontu e za at averadu su chi mi aiat nadu su tale (Z.Porcu)◊ totu sunt innotzentes e no cherent averare!◊ apu furau: dh'averu de fronti a su tribbunali!
2.
in s'antigóriu po averai sa diabbeta tastànt su lúciu
Etymon
itl.
avverare
Translations
French
manifester,
témoigner
English
to manifest,
to testify
Spanish
manifestar,
atestiguar,
admitir
Italian
manifestare,
testimoniare,
amméttere,
confermare
German
ausdrücken,
aussagen,
zugeben,
bestätigen.
aviài 1 , vrb: vitare Definition
pònnere is vias o vites, istrínghere o assegurare cun is vites / a. is ogus = mòere o zirare sos ogros, fintzas artziare
Etymon
srd.
Translations
French
visser
English
to screw
Spanish
atornillar,
enroscar
Italian
avvitare
German
schrauben.
avilíre, avilíri , vrb Definition
pèrdere de ànimu, su si abbasciare tropu in su cunsideru chi unu tenet po issu etotu; su si fàere miseràbbile o fàere cosas de miseràbbiles; pigare o fàere a befa, bogare in bregúngia a unu
Synonyms e antonyms
avilèssiri,
scorai
/
abbilgonzare,
afachilare,
sbregungiri
Sentences
sa sorte mi at corpadu ma no mi so avilida ◊ iscedau, non dhu bis ca est isbregungiu e aviliu?!
2.
de sos donos mios si est servidu pro si fagher ribbelle e avilidu ◊ s'ómine si avilit apetighendhe sas lezes de Deus
3.
cussus bolint unu guvernu chi siat prus forti po aviliri e apetigai ancora de prus Comunus e Regionis (E.Spiga)◊ si mi torrat a innòi, cussa béstia, dhu bollu aviliri cantu est longu e mannu!
Etymon
itl.
Translations
French
décourager,
mortifier
English
to dishearten
Spanish
abatirse,
humillar
Italian
avvilire
German
erniedrigen,
kränken.
avinculài , vrb Definition
obbrigare o difèndhere cun avincos
Synonyms e antonyms
badrare,
difèndhere
Translations
French
lier,
engager
English
to bind
Spanish
vincular
Italian
vincolare
German
binden.
avitàre , vrb: ovitare,
vitai Definition
fàere avitu, cricare de no ispèndhere o consumare meda, manigiare a régula sa cosa
Synonyms e antonyms
acolomizare,
aorrai,
arresparmiai,
istraviare 1,
rinzare
| ctr.
perdimentare,
sparafiai,
sperditziai
Sentences
pro mi avitare un'iscudu isto finas mesu nudu ◊ avita a sos minores s'atreghentu! ◊ avito de nàrrere custas cosas pro no brigare ◊ pro avitare lughe bogaiat su binu a s'iscuru ◊ no ti ndhe faghes mancu sa birgonza: de faedhare gai ti ndhe avita! (Còntene)◊ sa vida a minnanna no li aiat avitadu própiu nudha
Translations
French
économiser,
éviter
English
to save (up),
to avoid
Spanish
ahorrar
Italian
risparmiare,
evitare
German
sparen,
vermeiden.
avocài, avocàre , vrb Definition
cricare a ccn. fintzes naendho su númene po pedire agiudu o unu praxere (si manígiat giai sèmpere in forma pronominale)
Synonyms e antonyms
carmai,
incumandhare,
invocai
Sentences
si est avocau a is santus ◊ cussu cantu sena de fini si avocat a sa luna… ◊ a santu Perdu mi avoco, a santu Zuanni arreso ◊ sa piciochedha est prangendi e avocat su babbu ◊ puru avochèndhemi a s'agiudu de Deus est istadu totu in debbadas!
Translations
French
invoquer
English
to invoke
Spanish
rogar,
invocar
Italian
invocare
German
anrufen.
avriàre 1 , vrb Synonyms e antonyms
addulgare,
ammítere,
atorgare,
cufessare
Sentences
Bacaredhu e Bainzu bi fint meses in presone, ma no aiant avriadu e perunu avocadu fit reséssidu a los fàghere iscapare (Q.Falchi)
Translations
French
avouer une faute
English
to confess
Spanish
confesar,
reconocer
Italian
confessare,
amméttere una mancanza
German
zugeben.
avrinchiài , vrb Definition
camminare a tzopu, àere pecu a s'andhata
Synonyms e antonyms
assopiai
Translations
French
clocher
English
to limp
Spanish
cojear
Italian
claudicare
German
hinken.
axiài , vrb: (a-xi-a-i) aziare
Definition
giare axiu, ifadu, afannu, fàere sufrire
Synonyms e antonyms
angultiare
/
arròschere,
cascaviare,
ifadare
Sentences
dhi portànt tandu malàidus axiaus de dónnia mali (Ev)◊ no los sigas a aziare: si sighis gai, cussos ti faghent a sucu! ◊ ses tra lupos chi guai los azies ◊ su piciochedhu nd'iat fatu tantis e totus ndi fiant axiaus e arróscius ◊ pro issos tantu male mi aziat! ◊ giai ca mi at axiau mi ndi andu! ◊ cussu pregontu mi axiat
Surnames and Proverbs
prb:
àcua pregada, àcua axiada (= abba sighida, chi sighit, chi durat faghindhe)
Etymon
srd.
Translations
French
angoisser,
troubler
English
to perturb,
to anguish
Spanish
angustiar,
turbar
Italian
angosciare,
conturbare
German
ängstigen,
aufregen.
azachinàre , vrb Definition
fàere mòvere o trubbare animales, pigare a trubbu fintzes gente, fortzare a ccn. a fàere
Synonyms e antonyms
ingotare 1,
ispuntogliare,
istuzare,
trubare
Sentences
azachinare a unu, unu fiadu
Translations
French
réclamer,
presser
English
to urge
Spanish
incitar animales o personas
Italian
sollecitare
German
drängen.
azannaràre , vrb Definition
pònnere su zannarolu, nadu de linnas
Synonyms e antonyms
arnai,
pipionire,
pubujonare
Etymon
srd.
Translations
French
se vermouler
English
to be worm eaten
Spanish
carcomer
Italian
tarlare
German
wurmstichig werden.
azinàre , vrb Definition
su si fàere a befa imbrutandhosi
Synonyms e antonyms
afrogongiai,
agigotare,
arrogai,
atzimare,
fragassare,
inchirrire
Sentences
ch'est rutu in su ludu: za s'est azinadu!
Translations
French
ruiner,
barbouiller
English
to ruin,
to soil
Spanish
arruinar,
ensuciar
Italian
rovinare,
imbrattare
German
ruinieren,
beschmieren.
babbiscàre , vrb: bobbiscare,
brubbiscare,
bubbiscare Definition
fàere un'abbighedha, pròere unu pagu; ispergiare abba, abbasanta o àteru
Synonyms e antonyms
arrosinai,
cibinare,
isprinzulare,
istedhiare,
lentinare,
proighinai
/
crispiai,
ispanzolare,
ispergiare,
schiscinai,
scongiobai
Sentences
nadas cussas paràgulas, at babbiscau s'abbasanta a su pitzinnu pro lu batizare
Etymon
ltn.
(Dominus) vobiscum
Translations
French
asperger
English
to sprinkle
Spanish
lloviznar,
asperjar,
hisopear
Italian
aspèrgere
German
besprengen,
nieseln.
babiài , vrb: abbabiai,
baliai,
baliare,
balliai,
bariai,
paliare 1 Definition
pigare cun passiéntzia, padire, aguantare ifadu, istrobbu, unu male, un'ofesa o àteras cosas chi no praghent o chi faent male
Synonyms e antonyms
agguantai,
apoderae,
apompiai,
bagiulai,
dighire,
repetire,
subbacare,
sumportai
Sentences
no bàliat chi àtere s'intrudhet in sos fatos de sa famíllia sua ◊ bàliat pagu a dhi tocai sa punta de su nasu ◊ est a tzichírrius che cuadhu chi no bàbiat abruda! ◊ innanti fist maseda, andhendhe parias topa… como sa manu in sa gropa no bàlias! (G.Budroni)
Surnames and Proverbs
prb:
a mala boza si bàliant calches
Etymon
ltn.
baiulare
Translations
French
supporter
English
to tolerate
Spanish
aguantar
Italian
sopportare
German
ertragen.
babosinàre , vrb: babusinare Definition
bogare bàula, fàere abbau o babusina de buca; nàrrere machines, isciolórios, cosas chi est ladinu chi no funt abberu
Synonyms e antonyms
babulare
2.
ite ses babosinandhe, si fiza tua, mischinedha, est fachendhe su dovere suo?!
Etymon
srd.
Translations
French
baver
English
to slaver
Spanish
babear
Italian
sbavazzare
German
geifern.
babulàre , vrb: vavulare Definition
bogare, fàere sa baulada, bogare abbau o bàvula de buca
Synonyms e antonyms
atzaulare,
babosinare
Etymon
srd.
Translations
French
baver
English
to slobber
Spanish
babear
Italian
sbavare
German
geifern.
bacanài, bacanàre , vrb Definition
fàghere moida, bacanu
Synonyms e antonyms
arrare,
istripitare,
sciumbullai,
tzacai
Sentences
innòi est su logu aundi arróliat e bacanat isceti su crou!
Etymon
srd.
Translations
French
faire du bruit
English
to make a noise
Spanish
hacer ruido
Italian
far rumóre
German
lärmen.
badabocài , vrb: abbadalocai,
badalocae,
badalocai,
badalocare,
badalogare,
badalucai,
badalucare,
bardabocai,
bardalocari Definition
nàrrere badalocos, pigare in giru, cullonare, foedhare a s'afaiu, nàrrere machines o isciolórios
Synonyms e antonyms
aciarollai,
sciolloriai
Sentences
invècias de abarrai ingunis badabochendu, bandai a fai caincuna cosa! ◊ seu arriendu po cussas istrias chi si lassant badalocai de is furbu ◊ ohi, ohi, chi sighit a bardabocai perdu sa libbertadi!
Etymon
itl.
badaloccare
Translations
French
palabrer
English
to chatter
Spanish
parrafear,
divagar
Italian
sproloquiare
German
salbadern.