Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

batíre, batíri , vrb: betiri, bitiri, vatire Definition carrare, acortzire una cosa, fàere bènnere a unu, ma si narat fintzes in su sensu de causare un'efetu; nau de is matas e fintzes de sa terra, giare, bogare frutu; rfl., bogare s'erriu Synonyms e antonyms batúchere*, bature, poltare | ctr. istesare, leai Idioms csn: batire (a unu) a su meu = cumbínciri, fàghere adduire s'àteru a su chi naro deo; batire a su sou = fai arrexonai, portai a unu a fuedhai, a nàrriri su ch'iscít, sa beridadi, cumbínciri a unu Sentences ndhe cheret batidu totu a inoghe su chi bi tenimus in cudha domo ◊ sa cosa dae campu ndhe cheret batida a bidha ◊ totu cussos dannos nos ant batidu a malu batu ◊ bai e bati una màriga de àcua! ◊ ita at bitiu? ◊ si est intesu male, fintzas chi ndhe li ant batidu su dutore! ◊ prite un'azudu nessi no batides pro cariare su chivarzu? 2. is antigos dhu naiant chi cussu sonu a denote batiat avolotu ◊ custu fritu batit nie! ◊ su bentu bosanu batit abba 3. terra bona, cussa: su pore chi ocannu est batindhe l'ant a zúchere a montovu! ◊ sas arburedhas sunt mannitas e comintzendhe a batire 4. o mala solte, a cantu mi as batidu!…◊ como l'apo batidu a su meu e mi ponet mente (G.Ruju)◊ cun sas bonas peràulas l'apo batidu a su meu 5. candu si est betiu su frúmini, is àcuas fuant imbàtias finas a sa domu 6. no cheret faedhare, ma sa giustíssia già lu batit a su sou! ◊ l'isúzigo bene, lu bato a su sou e, mih, chi narat chie bi aiat in s'irrobbamentu! ◊ no che at pessone chi lu batat a su sou, a isse! (G.Ruju) Translations French porter, fructifier English to bring, to bear fruit Spanish traer Italian portare, condurre, fruttificare German bringen, Früchte bringen.

batugliàre , vrb: batuliai Definition fàere carraxu, bacanu a boghes e a tzérrios Synonyms e antonyms abbochinare, chichigliare, stragamullai Translations French faire du tapage, chahuter English to make a din Spanish alborotar Italian schiamazzare German kreischen.

beatificàre , vrb Definition dichiarare biau, nau de unu mortu chi at parau fama de èssere santu Sentences ant beatificadu a Gabriella Saghedhu e Antónia Mesina Translations French béatifier English to beatify Spanish beatificar Italian beatificare German seligsprechen.

bebberecàre , vrb rfl: abbebberecare* Definition istare a giogu Synonyms e antonyms abbrengulare, ciogare, giochitare, imbalai, ingiogaciai Translations French s'amuser English to waste time Spanish juguetear Italian trastullarsi, baloccarsi German sich unterhalten.

befài , vrb: abbefare, befare, befiare Definition pigare a befa, erríere de àtere unu pagu a disprétziu Synonyms e antonyms abbilgonzare, abbirgonzire, bufonai, ciacotai, ilvilgonzare, sbregungiri Sentences a issu totus dhu befant ◊ si aiat gana de si ndhe befare, sa sorte, mi podiat fàghere macu! ◊ cussu si béfiat de su male anzenu: si aiat abbaidadu a su sou!…◊ sunt befendhe de s'unu e de s'àteru e no si abbàidant mai a carrones!◊ su ponidori de fogu est finas cussu chi befat is atrus cun sa limba Translations French se moquer de quelqu'un, de quelque chose English to make a fool of s.o. Spanish burlarse, mofarse, befarse de algo o alguien Italian farsi bèffa di qlc., di qlcs German verspotten, auslachen.

belàre , vrb Definition su si cagiare de is cosas lícuidas cun su fritu forte, nau fintzes de cosa iscagiada a fogu chi intostat comente perdet su calore / zúghere sos ogros belaela (nau de ccn.) = èssere dormindhosi, sonnisonni Synonyms e antonyms achirdinae, agiatzare, ammarmurai, astragare, cancarai, gelai*, marmurizai / cagiare, cumprèndhere, cussentire | ctr. iscagiae Sentences custu fritu meda belat fintzas s'ozu de olia ◊ s'ozu porchinu est beladu fintzas in istiu ◊ s'atraore at beladu s'abba chi falat in sas téulas Translations French geler, coaguler English to freeze, to congeal Spanish congelar, solidificar Italian gelare, coagulare, solidificare German gefrieren koagulieren estarren.

beltíre , vrb, nm: bestire, bestiri, bistire, bistiri, vestire Definition pònnere bestimentu in dossu; su bestimentu etotu, ma prus che àteru de fémina o de pipios Synonyms e antonyms ghestire / alentai, intrare, pònnere | ctr. ischígnere, ispogiare Idioms csn: bestire ànimu a unu = pònnere corazu, animare, alentai; bestire sidi, apititu = pònnere o batire sidi, apititu; bestire apare duas cosas = intràrelas apare; bestíresi a… (fémina, ómine, preíderu e gai) = bestíresi comente a…, de pàrrere unu…; bistiri abertu = chi l'ant fatu de pòdere abbèrrere o serrare a butones, limetas e gai; su bestire podet èssere nou, betzu, largu, astrintu, curtzu, longu, zustu, addatu, serradu, abbertu Sentences los ant bistios e cartaos a nobu ◊ a filla mia dha bestu comenti bollu dèu ◊ Billoi bestiat a pantalonis biancus, cartzas niedhas a istafa, sa giacheta de orbaci niedhu e sa berrita ◊ a carrasegare isse si est bestidu a fémina, sa muzere a ómine ◊ una dí su príntzipi si est bestiu a piscadori 2. a sa pitzinna li ant fatu bestires bellos ◊ li cherent samunados sos bestiredhos, a su pitzinnu 3. e chie la podet bistire s'abba e chie ndhe la podet bocare sa malàida? ◊ a sa dommo noba che aiant bestiu petzi sas cadiras ◊ cherio cosa bona pro mi bestire apetitu ◊ pro li bestire ànimu lu bantabat ◊ su sudore li bestit prus sapore a su pane ◊ Bantoni aiat bestiu in mesu àteru nàrrere pro secare cussu negóssiu Surnames and Proverbs prb: chie de s'anzenu si bestit restat ispozadu Etymon ltn. vestire Translations French habiller, vêtir, vêtement English to dress, suit Spanish llevar, ropa Italian vestire, indossare, vestito German anziehen Kleidung.

benài , vrb: benare, venai Definition su essire s'abba de una vena, nau fintzes de su pèrdere sàmbene Synonyms e antonyms mizai / bundhare, essire Sentences andaus a biri sa miza de aundi benat s'àcua ◊ custas mizas benant àcuas bonas ◊ is sentidus prus bellus benant sintzillus de is intragnas de su coru (S.Mossa) Etymon srd. Translations French jaillir English to gush (out) Spanish brotar, manar Italian sgorgare German sprudeln, strömen.

bendhàre , vrb Definition pònnere una benda, is bendas Synonyms e antonyms fascai, imbendai Etymon itl. Translations French bander English to bandage Spanish vendar Italian bendare German verbinden.

bèndhere , vrb: bendi, bèndiri, bènnere 1, vèndhere Definition giare cosa a càmbiu apare cun dinare Synonyms e antonyms ispaciai | ctr. comparai Idioms csn: bèndhere a sa minuda, a sa russa, a sa fuliada, a baratu, bèndhere caru, bèndiri a fúmiu, a ispéntumu (ispatzare totu in paga ora, a ispàciu prontu), béndiri a fidu, a respiru, a dépidu, bèndiri a dinai a manu; bèndiri a iscarada = totu paris, totu sa cosa a una borta (itl. in blòcco); bèndiri castàngias = nàrrere fàulas o contai mincídius; bèndiri candongas = nàrrere peràulas bonas e fàghere cosas malas Sentences in su mercadu sa cosa est a bèndhere ◊ totu su chi zughiat che at béndhidu: mancu in manu bi l'ant lassadu! ◊ totu custa cosa dha bendeus ◊ batiat linna a fasches pro bènnere ◊ a sos Romanos bos sezis bénnidos po una farrancada de dinari ◊ si mi essit, bendho totu ◊ si podit isciri ita bendint in custa butega? ◊ is ferramentas tàndhero dhas faiat su ferreri, como dhas bendhet su butegheri Etymon ltn. vendere Translations French vendre English to sell Spanish vender Italian véndere German verkaufen.

benedíxi, benedíxiri , vrb: beneíchere, beneígere, beneíghere, beneígiri, beneíxere, beníchere, veneíchere Definition giare sa beneditzione, beneditziones, augurare bene / pps. beneditu, beneígiu, beneitu, beneíxiu Synonyms e antonyms | ctr. malaígere Sentences deo bos beneico e bos beneicat Deus e Maria! ◊ as a beníchere su lentore chi ammódhicat s'ispina ◊ patriotu sardu non timit sa morti: s'ant a benedixi is santus e Maria! ◊ Deus ti benedixat, fillu miu! ◊ Mussegnore, a intrates a beneíchere sa créjia? ◊ beneichie sos chi bos maleichent! Etymon ltn. benedicere Translations French bénir English to bless Spanish bendecir Italian benedire German segnen.

bènnede, bènnere , vrb: benni, bènniri, vènnere Definition acostire, lòmpere a ue unu si agatat, a ue est; nau de tempus, su si fàere presente, lòmpere; nau de cosa chi si ponet in dossu, istare, andhare o orrúere bene; foedhandho de cosas a bèndhere, costare, fàere de prétziu / poét. benne; a/c.: sa de tres personas sing. leat su verbu aus. àere candho su sugetu no est bene precisu, no est determinau (e deosi est fintzes su partitivu)/ ger. benindhe, benindho, beninno, benendhe, benendi, benendu, benzendhe; cong., impr.: bèngiat, benzat; a./c. su pps. beniu/benniu faet cunforma a is verbos de 3ˆ coniug. (e comente benit de sa 4ˆ coniug. ltn.): bénnidu/bénniu est cunforma a is verbos de 2ˆ coniug. Synonyms e antonyms achirrare, assèndhere, bèndhere 1, falare / iltare / costai | ctr. andai, tocai 1 Idioms csn: bènnere in mente, a conca = arregordai; bènnere in maltza = martzire; bènnere in more (nau de animalis) = insuai, impurdedhiri; apu, as, at a bènniri a biri ca… = apo, as, at a bídere chi…; benit a bèni = andhat bene, benit a betu; bènniri faci po faci = abbojare; bènnere mancu = mancai, fàghere farta; bènniri avatu = andhare cun ccn. unu pagu cambados; bènnere in fizos (nadu de fémina) = iscendiai, illieràresi, fizolare; bènniri príngia = essire ràida Sentences benzo deo a domo tua o benis tue a domo mia? ◊ deghe séculos prima de benne Cristos est custu capitadu (S.Mongili)◊ est benzendhe s'ierru ◊ poita su fradili de siu Boicu est benendu a innòi? ◊ a domo bi at bénnidu zente ◊ mi at bénnidu gana de bufare ◊ como cue benit su sole: pònedi inoghe ca benit s'umbra! ◊ a mie mi at bénnidu irrocu: so deghe annos màrture! ◊ beni a innoghe e setzidi, ca ti depius nàrrere una missione! ◊ sunt bénnidos totugantos a nos azuare ◊ préide Coco anca aiat perdicau dae sa trona "Ant a bènnede dies malas!"◊ dhis at bénniu una maista de partos e no dh'ant créfia ◊ apu agatau cust'ómini benendu a bidha 2. candho benit in fizos, issa corcada in letu e tue abbizu a fàghere fascas! 3. custa tzacheta no mi benit prus ca so créschidu ◊ a chini benit su diamanti, cussa at a èssi reina! ◊ lah ca mi benit s'anedhu de mamma!…◊ is camisas fiant aici piticas chi beniant a su fradi prus piticu 4. cantu benit cussa pariga de crapitas? Etymon ltn. venire Translations French venir English to come Spanish venir Italian venire German kommen, ankommen.

bentugàre , vrb Definition papare, consumare meda, totu, a isperdimentu, a bentuladura Synonyms e antonyms allufiai, atafiai, gorropentare, iscatasciai, mangiufai, scantusciai Sentences inoghe no che podimos istare: su tilibirche si che at bentugadu totu (E.Pes)◊ ndhe assazo una cullera, dao sa cassarola a sa guàrdia e bentugadu si che at su restu! Translations French dévorer English to devour Spanish devorar, tragar Italian divorare German fressen, verschlingen.

bentulài , vrb: abentuai, bentulare, bentuliai, bentuliare, ventulare Definition fàere bentu, mòvere, fàere che bentu, andhare che bentu, impresse; finire sa cosa tropu in pagu tempus Synonyms e antonyms ibentulai, ispagiare / bentugare, isperditziai, sparessi Idioms csn: bentulare su trigu in s'arzola = ispallai su trigu; bentulare sos àbbidos a unu (in suspu) = donai una surra, fàghere fuire Sentences béntula candu tirat bentu ◊ si no ti moves nessi custa bia su didu a mossu ti ndhe segas, crè: béntula como chi as su bentu in bia! (S.Casu)◊ s'intendhiat cosa de massajos bentulandho su trigu ◊ tenestus su trigu bentulau in is arxolas abetendi su controllu de is fascistas 2. no mi nche apo bentulau nudha chin sas amicas! ◊ su chi ghiras est bene acapidau: no mi nche apo bentulau nudha ◊ agabbadu su pane: za amus coitadu a che lu bentulare! ◊ ch'est bentulau che tàpulu a pompiare si fit abberu ◊ a ue ch'est bentuladu? Etymon ltn. ventulare Translations French ventiler, aérer English to ventilate Spanish ventilar Italian ventilare German lüften.

beolàre , vrb: beulai Definition istare a bélidos, a iscràmios, comente faent su paru brebeghinu e cràbinu Synonyms e antonyms belai, melare, meulare, miaurai Sentences sa crabita est bénnida beolendhe beolendhe ◊ crabas e crabitos sunt beulendhe ◊ pares un'arbeghe beulandhe ◊ in sa terra anca si amparat su muvroni no béulit prus s'angioni! Translations French bêler English to baa, to bleat Spanish balar Italian belare German blöcken, meckern.

berchidài , vrb: berchirai, erghidhai Definition betare bérchidos, pigare a boghes, foedhare a boghes, abboghinare Synonyms e antonyms abberriare, abbochinare, abboigare, aboriai, atzerriai, iscramare, iscramorai Sentences dhi ant berchidau calincunu cuntzillu 2. atacat a berchidai custu molenti… fuius totus si funt! ◊ berchidendidhu seu arrennésciu a fai furriai su cani ca fut crachendi su pipiu Etymon srd. Translations French brailler English to bawl Spanish berrear Italian berciare German schreien.

bergungiàe , vrb: birgonzare, bregugnare, bregungiai, bregunzai, brigonzare, brigungiai, ergunzare, virgonzare Definition tènnere o sentire bregúngia / malu a bregugnare (nadu de ccn.)= chi no tenit o no sentit bregúngia Synonyms e antonyms frigonzare, imbregungiai, rigonzare Sentences Maria, mancari birgonzandhe, li at istrintu sa manu prus forte, a Portolu ◊ bos ponides a assuconare unu malevadadu… birgonzadebbondhe!◊ mi seu bregunzau de àiri iscritu adiasi! Etymon srd. Translations French avoir honte English to be ashamed Spanish avergonzarse Italian avére, sentire vergógna German sich schämen.

bermigàre , vrb Definition pònnere su greme, comente faet in sa linna chi si púdrigat, bècia Synonyms e antonyms bermire, ghermicare, ifermicare, imbremigai, infarraciai Etymon srd. Translations French faire des vers, se vermouler English to become infested with worms, to get worm-eaten Spanish agusanarse Italian inverminire, tarlare German wurmig werden, wurmstichig werden.

bermíre , vrb Definition pònnere su greme Synonyms e antonyms ifermicare, imbremigai, mermire, soldire Sentences custa piae, custa fruta si est bermida Etymon srd. Translations French faire des vers English to verminate Spanish agusanarse Italian verminare German wurmig werden.

besciàre , vrb: bessai, bessare Definition nau de cosa chi si ponet in istrégiu, essire a fora de s'oru de cantu est meda, tropu; in cobertantza, fintzes caciare / corra bessada = boe cun corramenta a punta a terra, conca a bàsciu Synonyms e antonyms birare, derramai, gessai, ischiscionare, istrocare 1, rebbucare 1 Sentences si dhu castiàt che ollu bessau in terra ◊ dona atentzioni ca bessas s'àcua! 2. a bufai binu ei, ma est légiu a benni a puntu de bessai! Etymon ltn. versare Translations French déborder English to overflow, to pour Spanish rebosar Italian straripare, versare German überlaufen, überfließen.