Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

betàe , vrb: betai, betare, vetare Definition giare o fuliare a terra una cosa a imboladura, a cropu; pònnere in pitzu, e rifl. giare a pitzu a ccn. o a css. po si ndhe fàere mere, po dhi fàere male, po ndhe aprofitare o fintzes solu, si est trebballu, po ndh'àere gana de dhu fàere; lassare andhare de artu (abba, froca, gràndhine), furriare, fàere orrúere; pònnere cosa in istrégiu imbuidandhondhe de un'àteru; incrubare, fàere pèndhere a una parte Synonyms e antonyms detai, foliai, frundhire, ghetai*, imbolare, ingullire, irbersulare, isciusciai, istrampare, lampare 1 / assemizare / falare, pròere, rúere / incurpare / semenai | ctr. arragolli, collire Idioms csn: betàresi a carchi cosa = pònneresi a fàghere carchi cosa, infrundhire; betare apare = nàrrere afaiu, fuedhai sentza de fai distintzioni tra cosas diferentis; betare (cosa, cosas) a una, a unu, totu a unu = pònnere paris, pònnere totu paris cosas diferentes, distrúere o isordulare su logu; betare raighinas = pònniri arréxinis; betàresi a…(+ agt) = fàghere finta de èssere…(+ agt); betare boghe = ghetare boche, cramare, tzerriai; betare boghes = ghetare boches, zubilare, tzerriai po dannu, po agiutóriu; betare una fusilada, unu tiru, unu bandhu = isparare, bandhire; betaresila a pérdida = fai finta de no àiri inténdiu, o cumpréndiu; betare in frimmu = inzertàrela, fàghere una cosa chi andhat bene meda, fàghere inzertu; betare s'àstula a unu = assemizare a unu, àere s'assemizu de un'àteru, leare su naturale de un'àteru; betare sas neghes a unu = dare sa curpa; betare su trau, su berre, su mascru = dare su mascru a su fiadu fémina in more; betare pagamentas, abba, lughe, afitu a pagare = mandai s'avisu de pagai; betare sos canes, sos carabbineris = pònniri is canis, is carabbineris avatu de ccn. Sentences betachelu a su fogu cuss'abbunzu! ◊ betasidhu un'istidhu de abbardente, o una cícara de cafei! ◊ a sos frores lis cheret betadu abba ◊ betadu bi ndh'as, de sale, a sa padedha? ◊ beta mànigu a sos animales! ◊ s'iscuru, ite apretu a si ch'esser betadu in ponte! ◊ tzertos ndhe apo bidu chi, pro chi siat toscu mísciu a fele, che lu betant che mossu saboridu (G.Sini)◊ no resessit a che ndhe betare prus, de nudha, a corpus! ◊ beto sas camisas in sa pala de una cadrea 2. li si sunt betados sos corbos! ◊ s’ae si betat a s’olia, a sa ua, a sa figu ◊ at lassadu su bufonzu e si est betadu a su tabbacu ◊ za l'at abbertu s'ogru, no si est betadu a sa cosa mala, no! ◊ a sa ferràina bi amus betadu su bestiàmine ◊ cantu ses sétzidu in cue, ficadindhe e bétadi a fàghere! ◊ mamma si at betadu s'issallu e ch'est essida ◊ si mi faghet dannu li so betendhe sos carabbineris! ◊ cheret betadu su bestiàmine a s'abba, ca est sididu 3. si est betadu a mortu, a drommidu, a malàidu, a mudu, a macu ◊ a sa leva si est betadu a surdu pro no fàghere militare 4. totu a sa mama at betadu custa pisedha ◊ e a chie nachi si est betadu, custu, chi faghet gai?! ◊ già li at betadu, su bratzu de su nonnu!…◊ già li at betadu, sa nàschida!…◊ no lu tzírighes, a isse: si li betat s'àstula de sos tios no ti faedhat prus! (G.Ruju) 5. e candho betades, a campu, cun su bestiàmine? ◊ cussos che sunt betados in cussa falada 6. si cudhas criaduras faghent dannu, sas neghes deo las beto a su mannu ◊ su dannu chi at fatu cudhu lu sunt betendhe a tie! 7. candho no teniat àteru tribàgliu si leaiat calchi narvonedhu a si lu betare a trigu ◊ betamus sos ortos a basolu e moriscu ◊ sos ómines che sunt betendhe fae ◊ de ortos sa zente como no ndh'est betendhe prus! 8. lèadi su paracu ca est betendhe ◊ si betat, oe, est froca ◊ est lampendhe, tronendhe e betendhe meda 9. los at betados unu cadhu currindhe chi lis est coladu acurtzu ◊ dae tentu comente ti moes, ca mi betas! ◊ sa frebba mi at bedatu a terra ◊ est coladu chentza abbaidare e mi at betadu Translations French jeter, verser English to throw, to pour (out) Spanish echar, arrojar, verter Italian gettare, buttare, méscere German werfen, eingießen, einschenken.

betiàre , vrb: abbetiae* Definition foedhare ancora arrespondhendho a ccn. coment'e po bòllere s'arrexone fintzes chentza ndhe àere Synonyms e antonyms aconchizare, acorrochinare, aperrare, briare, certai, reotare / achibberare, acroconai, afutare, atediare, collobbiare, inchibberare, inchimerai, incrabudhire, infelai, infuterare, renignai Translations French insister, s'obstiner, s'entêter, être buté English to insist Spanish insistir, obstinarse Italian insìstere, ostinarsi German dabei bleiben.

biaronàre , vrb Definition pònnere su biarone, tupare a biarone is tzacaduras (de is muros, de sa linna) Synonyms e antonyms imbiaronare, stochiai Etymon srd. Translations French mastiquer English to stucco Spanish enmasillar Italian stuccare German verkitten.

biasciài , vrb Definition andhare, essire, segare a trotu, a sbiàsciu Synonyms e antonyms sbiasciai Etymon srd. Translations French biaiser English to go sideway Spanish andar a sesgo Italian andare obliquaménte German schief gehen.

bíbere , vrb: bíere, biri 1, bívere 1, víere 1 Definition ingurtire cosa lícuida (es. abba, binu o àteru deasi, o fintzes àteru cun abba, es. píndula): nau chentza precisare ite, bolet nàrrere a bufare cosa cun àrculu / pps.: bíbiu, bidu, bistu, biu, vitu / ind. pres.: bio, bies, biet, biemus, biezis, bient Synonyms e antonyms acirrai, aciumai, bufae, bufutzare, bumbare Idioms csn: biri a buconi a buconi, a súrbidus piticus = b.a ticu ticu; biri totu a unu tironi, a bruncu, in su cungiali, in s'ampudha Sentences amus a bíbere paris in su càntaru ◊ cussu biet a trimpone ◊ cheret dau a bívere a sos pitzinnos ◊ manicandhe e bivendhe paris diventamus peri piús amicos ◊ apo vitu ◊ apo àpidu sidis e mi azis dadu a bíere ◊ nemos niet "De cust'abba no bibo"! Etymon ltn. bibere Translations French boire English to drink Spanish beber Italian bére German trinken.

bicài , vrb: abbicai, bicare Definition pigare su papare cun su bicu, iscúdere, fèrrere cun su bicu; istare a su tasta tasta cosas de papare / bicai su casu = triballare su casu cun sa punta de sos pódhighes pro ndhe li fàghere essire su soru e pro l’allisiare Synonyms e antonyms bichitare, isbicare, ispiticulare, pissulai / spribillonai Sentences mighi ti bicat, cussu pudhu! 2. seis bichendu dogna cosa che guntruxus malus a satzai ◊ chini bicat fatuvatu no giaunat ◊ a mignanu est sèmpere bicanno e a ora de prànnere no dhi pigat fàmene! (P.La Croce) Surnames and Proverbs prb: pilloni chi no bicat at bicau Etymon srd. Translations French prendre avec le bec, becqueter English to peck a Spanish picotear, picar Italian beccare, spilluzzicare German picken.

bichedhàre , vrb Definition bogare o fàere una cosa a bicos, mescamente in is oros, coment'e pigandhodha a bicadas, segandho cosa Synonyms e antonyms bichillitare, irbinarjare, sarretai Etymon srd. Translations French découper English to indent Spanish mellar Italian frastagliare German auszacken.

bichitàre , vrb Definition papare, arregòllere sa cosa cun su bicu Synonyms e antonyms abbicai, biculitare, ispidhuncare, ispirtzulare, pibitzuai Sentences calchi poforinu andhaiat onzi tantu a bichitare su trigu Etymon srd. Translations French prendre avec le bec, becqueter, picorer English to peck Spanish picar, picotear Italian beccare German aufpicken.

biculàre , vrb: piculare Definition pigare, papare cun su bicu, a cropos de bicu, comente faent is pigiones, is pudhas (ma si narat fintzes in su sensu de leare a papare a bículos, segandho a manos de orrugu prus mannu) Synonyms e antonyms bichiare, bicullitare, ispitudhare, ispitulare, ispitzicorvare, papai, picuzare, spurtiri Sentences sa pira l'est totu biculendhe s'ae ◊ lass'istare sa figu biculada ◊ cussu bículat in mesa anzena ca no si cheret tribbulare 2. daghi l'ant tantos pudhos biculada, como sa pudha tua perdet s'ou… Etymon srd. Translations French ébrécher, émietter English to nibble Spanish picotear Italian sbocconcellare German naschen.

bídere , vrb: bíede, bíere 1, biri, bítere, vídere Definition funtzione de is ogos, de sa vista, su chi si faet cun is ogos fintzes chentza s'idea de abbaidare: su serare, distínghere, su ndhe bodhire cun is ogos sa figura, is colores e totu su chi si paret de is cosas; su si pàrrere de is cosas, su connòschere, ischire / ind. pres. 2ˆ p. sing. bis, 3ˆ p. sing. bit, 3ˆ p. pl. bint (= bides, bidet, bident); ind. imp. 3ˆ p. sing. biat, 1ˆ p. pl. bidimis, (= bidiat, bidiaimus), camp. dèu biei, nosu biristis; pps. bídiu, bidu, bistu, bítiu, bitu, biu 1, vitu Synonyms e antonyms agatare, connòscere, ibbíere, iscampiare / imparai, ischire Idioms csn: a menzus bídere! = genia de saludu de dus chi si lassant, andendisindi s'unu o s'àteru; no bídere una bótziga = no biri nudha, èssiri ciurpu límpiu; no bídere su cadhu presu = andai a mari e no agatai àcua; bíderesi cun ccn. a unu bisonzu = tènniri agiudu a s'apretu; no si poder bídere (s'unu cun s'àteru) = àere tírria, èssiri a iscórriu s'unu cun s'àteru; no si poder bídere (nadu de unu a iss'etotu), no poder bídere a unu faghindhe ccn. cosa, chentza fàghere, e gai = non bòlliri a…, èssiri dispràxiu pro…; fai biri = ammustrare; donai a biri, dare a bídere = dimustrare (ma fintzas fàghere finta); dàresi a bídere, faisí biri = fàgheresi a connòschere pro su chi unu est (prus che àteru faghindhe carchi assione mala); bideresindhe menzus (de fai ccn. cosa) = agataisí mellus, prus cuntentus; biri a lampaluxi = bídere male, a tretos; no b'at mancu it'e ’ídere = (nadu de cosa pruscatotu candu est paga), mancu si bit, est aici pitichedha, aici pagu chi no benit a bèni mancu a dha biri; dare, àere ite de bídere = donai o tènniri ocasioni, motivu po certai, murrungiai, po èssiri a iscórriu; no cheret bidu = no fait a dhu biri de cantu est légiu, brutu, malibigau, unu grisu; èssere "bidisti e credisti" = crèiri isceti a su chi unu bit cun is ogus suus; bídere una cosa che…, comente e… (+pps) = in perígulos mannos de…, coment'e cosa fata deabberu; ma est a bídere!… = ma càstia a biri!; est a bídere si… = bai e circa si…, tocat a isciri si…; a bídere est, si est gai! (averguendhe o atroghendhe carchi cosa)= est própiu aici!; bideresibbei in ccn. logu = andaidhoi Sentences abberi sos ogros si cheres bídere cosa ◊ abbaidendhe so, ma no bido nudha ◊ si bint pipius e mannus passendi a manu pigada ◊ proite, candho mi bies, sa cara ti giras? ◊ su bículu de sa tramata comente mi l'ant fata est a bídere, frades mios!…◊ biu m'eis a fillu miu? ◊ mi ant a bítere che ànima airata! (R.Manca)◊ seu biendu unu tallu de canis currendu 2. assumancu proite ti ses dendhe a bídere, pro chimbe francos! ◊ si est furriadu che una píbera e gai si est dadu a bídere chi est letranghigurtzu ◊ li dao a bídere chi deo no so comente pessat issa ◊ mancari no lu dabat a bíere, ma fit bragheri ca su ghéneru l'aiat pesau ◊ sa genti timiat is autoridadis, ma sentza dhu donai a biri ◊ damus a bídere chi semus unidos!◊ pro gai pagu ti ses dadu a bídere: pro deghe minutos no che as agabbadu sa faina! 3. si triballas ti ndh'as a bídere menzus ◊ si li benit bisonzu, ca est solu, no si bidet cun neune 4. si unu est bonu a triballare si bidet a sa prima betada de manu ◊ su fiadu si bidet a sa pilidura ◊ is cuadhus si bint a sa torrada! 5. at aciapadu un'ómine chi li at dimandhadu a bídere a ue fit andhendhe ◊ imbístiga a bídere si ndh'ischint a seguru de su chi at capitadu ◊ at domandau a una fémina de s'arruga a biri ita ci fiat in cussa domu 6. a chie, dae chie l'as bidu a fàghere gai?! ◊ dae su babbu l'at bidu a si arreulare ammandronadu?!…◊ cumenti at biu de su babbu est fadendu issu! 7. no cheret bidu: pro s'unfiadura at cambiadu figura! ◊ in s'ortu, figos e prunas no cherent bidas de comente sunt irbandhonadas! 8. ant tentu it'e bídere pro sa partimenta ◊ mudu, no dias it'e bídere a sa zente cun custu nara nara! 9. andhe chi no ti che ses bidu tue, benzo deo a ti chircare ◊ fizu tou inoghe no si ch'est bidu! ◊ comente l'as atzumbadu, su botighedhu, ca fit in tàntaris, ndhe l'apo bidu che rutu e segadu! Surnames and Proverbs prb: Bernardu m'at bistu, iscovas de forru ◊ prus bident duos chi no unu Etymon ltn. videre Translations French voir English to see Spanish ver Italian vedére German sehen.

bidhiàre , vrb Definition betare o fàere chilighia Synonyms e antonyms chilighiare, incilixiai Etymon srd. Translations French geler blanc English to frost over Spanish escarchar, formarse escarcha Italian brinare German reifen.

bigiàre 1 , vrb: abbillai, bigliai, billai, bizare, vitzare Definition istare atentos, a s'avértia, giare atentzione a calecuna cosa; istare ischidaos / billai su mortu, su malàidu, su bestiàmine; billai a peistanti = istare a bàrdia a us'e militare Synonyms e antonyms acastiai, agorrai, tentare / abbídere, abbigiare, acatae, saerare | ctr. drommire Sentences candu dhi fiat atacau su carbuncu dh'emus billau po mortu ◊ immoi is mammas a is fillas no dhas billant prus, candu funt isposas ◊ si ischiat in cale ora de sa note benit su ladru, su padronu tiat bizare! ◊ no bies chi no mi dat àchiu, semper bizandhe che guàrdia de presone?! ◊ no dromu e no billu 2. cantas notes, compà, amus bizadu fatendhe serenadas a chiterra!…◊ su cilleràrgiu fut avesu a bigiare Etymon ltn. vigilare Translations French veiller English to stay awake Spanish velar Italian vegliare German wachen, wach bleiben.

bilantzàre , vrb: abbilantzare*, billantzare, billassare Definition pònnere in su bilànciu, pònnere a dispositzione (nau mescamente de dinare); tantare, cunsiderare is cosas po bíere ite podent bàlere Synonyms e antonyms tantare / armudiai 2. candho at crómpitu sos decheoto annos si fit billassanne cantu de bonu e de malu aiat fatu ◊ non resessiant a si billassare chie aiat rejone Translations French balancer, équilibrer English to balance Spanish equilibrar Italian bilanciare, equilibrare German bilanzieren, ausgleichen, abwägen.

bíncere, bínchede, bínchere , vrb: binci, bínciri, bínghere, bíntzere, vínchere Definition su arrennèscere in calecuna cosa superandho is dificurtades, is fortzas contràrias; su èssere méngius o prus de un'àteru in calecuna cosa; lòmpere, nau de erbas, de frutuàriu / pps. bínchidu, binsu, bintu, bissu, vinsu; bínciri un'annu a Deus = èssere betzos meda Synonyms e antonyms abbadinare, abbotinare, acacigai, cavacai, subbacare | ctr. pèrdere Sentences in is guerras, chi unu no perdit s'àteru no bincit ◊ sos laoradores, sos pòveros, de gherra no ndh'amus bissu mai ◊ as bissu su primu prémiu ◊ si cheres bínchere impara a zogare! ◊ l'at postu in zustíssia, ma de pretu no ndh'at bínchidu etotu 2. su triballu est meda e a solu no lu poto bínchere ◊ bi aiat zente meda bochindhe fogu, ma azigu l'ant bínchidu ◊ e chie los binchet, a issos, candho si trubbant?!…◊ mi cheriant seighimiza contonadas in duos meses ma no bi la podia bínchere e apo negadu 3. in sa bidha binciat a totus po sa bellesa ◊ isse est prus mannu de a mie, mi binchet duos annos ◊ cussus no funt avedalis, si bincint unus cantu annus Surnames and Proverbs prb: su vítziu bincit a su giudítziu ◊ chie binchet azuat Etymon ltn. vincere Translations French gagner, vaincre, surmonter, accabler, écraser English to win Spanish ganar, arrollar, vencer Italian vìncere, assoggettare, superare, sopraffare, sconfìggere German besiegen, überwältigen.

bindicàre, bindigàre , vrb rfl: vennicare Definition pagaresindhe de mala manera de unu dannu, de un'ofesa Synonyms e antonyms vengai, vinghitare Sentences si ndhe sunt bindicaos Etymon itl. vendicare Translations French se venger English to revenge oneself Spanish vengarse Italian vendicarsi German sich rächen.

binnennài , vrb: binnennare, vinnennare Definition segare e arregòllere totu s'àghina de is bíngias, ma fintzes incungiare àteru / b. casidhos = bogai su meli Sentences a binnennare che daet a sa bandha de mesu cabidanni ◊ zughiant s'idea de binnennare ma no bi ant binnennadu Etymon srd. Translations French vendanger English to harvest grapes Spanish vendimiar Italian vendemmiare German lesen, Weinlese halten.

biràre , vrb: biriare Definition su che orrúere de s'abba, binu e cosas deasi a fora de un'istrégiu tropu prenu (e deosi fintzes prènnere meda); coment'e girare, furriare / b. de manu sa binza = torrare de manu, marrai sa de duas bortas a cartzai is fundus Synonyms e antonyms besciare, ghirare* 1, ghessare, ischiscionare, rebbucare 1 Sentences sos rios sunt totu buluzados, s'isciuma ndh'est birada ◊ si sa cantidade est tropu che birat fora de sa mesura ◊ fortunas e aficos birent che rios! ◊ sos lacos sunt birendhe de mustu ◊ cale lutia ndh'at fatu birare su càlighe? ◊ sa pitzinna at biriadu de cossolu sa vida mia 2. li pariat chi su coro de abberu ndhe li fit pro birare dae petorras 3. ant bidu duos carabbineris a cadhu birendhe dae su pontinu benindhe a cara a bidha Translations French déborder English to overflow Spanish rebosar Italian tracimare, trabboccare German überlaufen, überfließen.

birbillàre, birbilliàre , vrb: bribigliare, bribillare Definition pònnere in birbílliu Synonyms e antonyms imbirbilliare, inciulai, seguzare, tzuntzullare / abbupare, aggupare 1 Sentences candho sos ilgribbis si ndhe sunt andhados, tzertos si sunt torrados a bribigliare Etymon srd. Translations French exciter, faire emballer, s'enticher English to excite, to become excited, to take a fancy Spanish excitar, desbocarse Italian eccitare, imbizzarrire, incapricciarsi German erregen, verrückt machen, vernarren.

birrandài , vrb Definition fàere unu brindhis, bufare a sa salude de ccn., fàere unu brindhu Synonyms e antonyms brindai Sentences cun su trigu cotu si fiat inténdiu satzau prus chi essit birrandau sa mellus cosa Translations French boire, trinquer, porter un toast English to drink a toast Spanish brindar Italian brindare German toasten, anstoßen, prosten.

bisàe , vrb: bisai, bisare, visare 1 Definition fàere bisos, pentzare cosas bellas o bonas coment'e disigiandhodhas ma chi fortzis no si ant a bíere mai, bíere cosas agiummai chentza dhue crèdere Synonyms e antonyms bisionai, imbisionare, schiribitzai, sonnai Idioms csn: cun chie ti bisas?! = cun chini ti creis?!; èssiri bisau che cosa pérdia = disizadu meda ma pérdidu etotu innantis de l'àere; fai is cosas a bisa bisadha = comente essit essit Sentences a bias mi biso dai artu falendhe cun su corpus bolàntigu e isortu 2. su cras est su mundu prus bellu, sa fantasia dhoi bisat fortuna e saludi ◊ ti ses bisada in gratacelu e vives in pinneta fata a buda! ◊ ma ite seo, bisanno o est abberu?! Etymon srd. Translations French rêver English to dream Spanish soñar Italian sognare German träumen (von + Dat.).