bisastràre , vrb: abbisastrare,
biseltrare,
bisestrare Definition
pònnere bisestru, fàere istrúpiu, dannu mannu a unu, a una mata, a una cosa
Synonyms e antonyms
abbutinare,
bistrasciare,
degogliai,
destrossai,
iscempiai,
iselmorare,
istropiare
Sentences
s'acheta mi est ruta e si est bisestrada ◊ su bentu de sa malignidade bisastrat sos ànimos trassicos ◊ acudie pínnicos pro sarbare su restu de custa terra nostra bisastrada! ◊ cussu pisedhu si bisestrat cun cussa forramenta, si bi la lassades ◊ nachi unu terremoto at bisestradu su Giapone
Etymon
srd.
Translations
French
dévaster,
endommager,
nuir
English
to devastate
Spanish
perjudicar,
dañar
Italian
devastare,
danneggiare
German
verwüsten,
zerstören,
beschädigen.
biscàre , vrb Definition
aciapare, cassare cun su biscu
Synonyms e antonyms
imbiscare
Etymon
srd.
Translations
French
engluer
English
to spread with birdlime
Spanish
enviscar
Italian
invischiare
German
mit Vogelleim fangen.
bischigliàre , vrb: bischiliare,
bischilliare Definition
istare a su pisibisi, foedhare a iscusi, erríere
Synonyms e antonyms
abbrubudhai,
frofoai,
ischigliare,
ischiglionare,
mamughiare,
pispisai,
sbrufare,
sbrufulai,
strichidhai
Sentences
sas duas pisedhas faedhaiant cun ispíritu, lieras e chena timorias, atzetendhe de bischiliare
Etymon
itl.
bischizzare
Translations
French
chuchoter
English
to whisper
Spanish
cuchichear
Italian
bisbigliare
German
flüstern,
wispern.
bischitzàre , vrb Definition
istare a brullas e a giogu
Synonyms e antonyms
abbrengulare,
bebberecare,
ciogare,
giochitare,
imbalai,
ingiogaciai
Etymon
itl.
bischizzare
Translations
French
s'amuser
English
to amuse oneself
Spanish
divertirse,
entretenerse
Italian
trastullarsi
German
sich unterhalten.
bisionài, bisionàre , vrb: bissionare,
vijonare Definition
fàere bisiones, bíere sonnos, bisos, siat dormios e siat in su pentzamentu
Synonyms e antonyms
bisae,
imbisionare,
sonnai
Sentences
as a bissionare sonnos malos ◊ non bisiono abbratzos fritos! (L.Loi)◊ a imi gei no mi parit berus: mi parit de èssi bisionendi! ◊ cussu chi mi fui sempri bisionau dh'apu pótziu fai diaderu ◊ a ocros de pitzinnu bisionandhe mi peso ◊ soe bisionandhe dae s'abbardente!
Etymon
srd.
Translations
French
rêver
English
to dream
Spanish
soñar
Italian
sognare
German
träumen (von + Dat.).
bisogài , vrb Definition
coment'e intzurpare, ma prus che àteru po isfortzu abbaidandho
Synonyms e antonyms
incegai,
isogritedhare,
isoxitare,
sbisogai
Sentences
alluimí sa luxi ca seu bisoghendimí! ◊ seu bisoghendumí cun custa cosa iscrita pitichedhedha
Etymon
srd.
Translations
French
aveugler
English
to blind
Spanish
quedarse ciego
Italian
accecare
German
erblinden,
blenden.
bisongiài , vrb: abbisongiai,
bisonzare,
bissonzare,
bisungiai Definition
tènnere bisóngiu, serbire calecuna cosa chi mancat; èssere necessàriu, doverosu a fàere una cosa
Synonyms e antonyms
bòlliri,
chèrrere,
selvire,
tocae
Sentences
inoghe che bisonzat zente ◊ su pisedhu est andhendhe cun su babbu ca li bisonzat ◊ nos bisonzat una cosa chi no podimus agatare ◊ li bisonzat bestimenta noa ◊ a ti bisonzo? a frimmo?
2.
bisòngiat a giai atentzioni ◊ bisòngiat a pregai chi acabbit custu delúviu ◊ bisonzat chi bi andhemus luego
Etymon
itl.
Translations
French
avoir besoin,
falloir
English
to be necessary
Spanish
ser necesario
Italian
bisognare,
necessitare,
occórrere
German
brauchen.
bistrasciàre , vrb Definition
fàere o pònnere guastu
Synonyms e antonyms
ammaticorgiare,
bisastrare,
malatratai
Sentences
dae inoghe noche istreamus ca nos bistrasciamus! (S.Saba)
Translations
French
torturer
English
to torture
Spanish
torturar
Italian
seviziare
German
quälen,
mißhandeln.
bívere , vrb: bivi,
bíviri,
vívere Definition
istare bios; giare, pagare su bivu, su papare de sa die, fintzes istare de domo
Synonyms e antonyms
bivire,
campae,
iltare
| ctr.
mòrrere
Sentences
vadiandhe su retratu tuo mi ammento de sas dies chi avio vórtiu torrare a bívere ◊ est a totu vida bivenno in turmentu
2.
a su teracu lu bivet su mere: su maniale si bivet iss'etotu ◊ trabballamu in domus allenas po mi bivi
3.
cussa est separada de su mairu ma bivit cun àter’ómini
Etymon
ltn.
vivere
Translations
French
vivre
English
to live
Spanish
vivir
Italian
vìvere,
abitare
German
leben,
wohnen.
bobài , vrb: bolai,
bolare,
borai,
volare Definition
andhare a bólidu, movendhosi in is aeras; andhare lestros meda, coment'e cosa bolandho; imbolare, betare a una bandha a fuliadura (nau fintzes in su sensu de perdimentare sa cosa), pigare a bólidu; si narat de su crèschere a meda in pagu tempus de unas cantu erbas bogandho sa chima po fàere su frore e su sèmene, de is erbas chi perdent su frore e faent su sèmene
Synonyms e antonyms
foliai,
isperditziai
/
chimire,
folai,
indobiri
Idioms
csn:
pesare a bolare = fàghere bolare, fàghere artziare bolendhe; pesare a bolare su dinari, sa cosa = ispèndhere impresse, a meda, finire, cossumare sa cosa in pagu tempus; andai o portai bola bola = in boleos, in lestresa meda de pàrrere bolendhe
Sentences
sa caldeglina si che fit bolada ◊ is pillonis fiant bolaus ispartzinendusí atesu ◊ s'ómine est nadu pro tribagliare comente sa puzone pro bolare ◊ si fiat pesada a bobai asuba de is crabeturas ◊ donat una puntara de pei e dh'at fatu borai ◊ bola bola si acoilant a pitzus de una mata
2.
za at boladu: est andhadu e torradu in d-unu sinnu! ◊ su dinari bois no l'ispendhides: lu pesades a bolare!
3.
cussa est àliga, bolancedha! ◊ dh'iat donau unu corpu e nci dh'iat bolau atesu ◊ comente at iscopiadu, sa mina che at boladu sa preda atesu ◊ sa paza che l'at bolada su bentu ◊ a durudduru tzia Mariola, che li at boladu su culu su bentu…◊ cussu nci borat su dinai coment'e s'àcua!
4.
in beranu, sa cosa prantada si tenet abba bolat ◊ sa latuca si ch'est bolada ◊ sa beda si ch'est bolada e at fatu su sèmene
5.
su bentu forte pesat a bolare fintzas àrbures e caberturas
Etymon
ltn.
volare
Translations
French
voler
English
to fly
Spanish
volar
Italian
volare
German
fliegen,
auffliegen.
bocàre , vrb: bogai,
–are,
–ari,
vocare Definition
leare o portare de aintru a fora, fintzes in su sensu de fàere bíere, de ammostare, de cumprèndhere una cosa de sa parte chi si paret o chi s'ischit; ispogiare unu trastu chi si portat bestiu, fàere andhare o fuire a fora, fàere bènnere mancu, ispèndhere, nau de cantidade pigare una parte o fintzes totu po immenguare; acabbare; istesiare de pare, mòvere de s'incàsciu (fintzes un'arremu); essire de su letu de s'erriu; nau de piciochedhu mascu comente est créschiu, cumenciare a fàere sèmene; leare, brivare de un'incàrrigu (bogare dae + nm. incàrrigu, funtzione)
Synonyms e antonyms
ilgiogare,
innoigare,
irbesciai,
isgioghedhare
/
acansare,
balanzare,
iscrúfere,
lograi,
otènnere
/
bochire,
brotai,
caciare,
essire,
ilbratare,
leai,
nàrrere
/
irburrare
| ctr.
insertai,
intrae,
istichire,
pònnere,
tzacare
/
aciúngiri,
coglire
Idioms
csn:
b. dae su mundhu = bochire; b. a manigare = pònniri cosa in mesa a papai; b. una cosa che ozu dae sa broca = a pagu a pagu; a si ndhe b. (de una cosa) = chistionaisindi cun ccn., abbogàresi, chistionàrendhe; bogàresi su bratzu (o àteru mermu) = mòere su bratzu dae s'incàssiu sou; b. su bratzu, sa conca, su pódhighe = istèrrere su bratzu, aparare sa conca a dainanti, istirare su pódhighe; bogare sa cara = fai bella figura; bogare dae su meu, dae su tou = fàghere cambiare idea a mie, a tie; petzi narat chi… e dae cue no lu bogas = no arrennescis a dhi fai nàrriri nudh'àteru, a dhi fai cambiai idea (ma si narat fintzas "bogare a ccn. dae ccn. cosa" in su sensu de si dha fai lassai, de dha lassai a pèrdiri); bogai, bogaisindi su frius, su fàmini = caentàresi, manigare; bogàreche sos… (númeru) annos = fai, lòmpiri is (númeru) annus; bogàreche su surcu (nau de s'àcua chi passat acuendi)= lòmpiri a s'acabbada de su surcu; bogai is pinnicas de sa brenti = mascàresi bene; bogai frocus o froris = fàghere difetu, chircare iscusas; bogare sas fortzas = fàghere totu sa fortza chi unu podet, mustrare sas fortzas chi unu tenet; bogai s'atza o sa punta a su gortedhu = arrodare; b. a pizu una cosa = pònnerela a craru, chircàrela, suguzarendhela; (una cosa o una chistioni) ndi bogat is ogus = est ladina, si bit a sola; bogai lèpuris a campu = iscobèrrere una cosa; bogai ollu, súciu de is perdas = fàghere prus de su chi si podet; bogare fae, linu, patata = tirai fà, linu, bogai patata de asuta de terra; bogare frutu = fai frutu (nau de is matas); bogare unu traste a corriolos = iscorriolare; bogare linna = isperrare linna, fàghere sa linna a perras, a ascras; bogai sa pedhi a unu = leàreli sa pedhe, iscorzare, bochire; bogai ccn. cosa (chi si narat) a unu = bogare fogu, nàrrerendhe male; bogai a unu mincidiosu = bogàrelu a faularzu, nàrrereli faularzu; bogare a unu a mortu, a cojuadu = pònnere in ziru sa boghe chi est mortu, cojuadu, e gai; bogare triballu, bogai cosa de fai = pònniri a trabballai, a fai, donai trabballu, fai òperas chi pigant genti a trabballai; bogare una leze, una moda noa = aprovare, fàghere una leze noa, imbitzare a un’àtera costuma; bogàreche sa moda, su físsiu = cambiai costuma, lassai su fítziu
Sentences
a sas festas bogant sos santos in portessione ◊ apustis próidu at bogadu su sole ◊ acabbau su dillúviu, sa genti est afainada a nci bogari s'àcua de is domus ◊ sas berbeghes a fàmine sunt boghendhe pagu late ◊ che ant bogadu su re e che cherent bogare su paba puru! ◊ est binu chi ti che bogat sos afannos ◊ boga binu dae sa cuba a sas ampullas! ◊ bogachendhe ca est tropu su chi mi as postu in su piatu! ◊ triballa ca ti che bogas su fritu! ◊ moghiat sa manu pro che bocare musca e muschitu ◊ sos irballos che cherent bogados ◊ sos físsios che cherent bogados a minore ◊ si at bogau su bràciu, su pei ◊ si che at bogadu sas dentes pro si pònnere dentiera ◊ duos sodhos chi tenet che los bogat in cosas de nudha ◊ boga dinai si bollis a ti fai trabballu! ◊ sas próidas a meda ant bogadu sos benos ◊ depeus bogai chi nosàterus si depeus istimai ◊ su primu piatu de su chi coghiat che lu bogaiat a sos pòveros de sa carrela
2.
agabbare, finire: si est irmalaidadu e no che at bogadu s'annu ◊ lassaidendenche bogare s'annu e ndhi foedhaus!◊ s'abba est paga e no bi la faghet a che bogare su surcu ◊ custas iscarpas mi che bogant totu su zerru ◊ che bogamus custa tenta e nos pasamus ◊ sas provistas no che bogant su mese, su zerru, s'annu, ca sunt paga cosa
3.
bochire: s'apesta chi che lu boghet, a isse solu! ◊ ite mi tantat chi ti che bogo dae su mundhu!…◊ no che l'at a bogare su fritu, puru, cun totu cussa cuguzura!…
4.
nàrrere, chistionai: no bos ndhe bochedas chin nemos! ◊ aiat gana de ghirare a bidha, ma timiat a si ndhe bocare chin su babbu ◊ bae a sa furca: cosas de bocare a campu sunt, custas?! ◊ bòcandhe a campu tue, si ndh'ischis àteras, de cantones! ◊ ant bogadu sa boghe chi…◊ bogau mi ant a isposa sentza de tenni amorau!
5.
acabbai: bogamidhu de càbidu! ◊ como li bogamus de cabu ca semus istracos ◊ a isse dae s'otada o dae su sonete no che lu bocabant! ◊ tui, bogau de is gazetinus no càstias àteru!
6.
fàghere frutu, linna noa: ite ndhe as bogadu de tantu triballu? ◊ un'ómini tenèt una mata de pira chi no bogàt mai frutu ◊ at a bogare dae raighinas, ma sunt totu fruedhas pirastrinas! ◊ s'ollastu abbruxau in beranu torrat a bogai ◊ sas olias ant bogadu olia paga ◊ ant bogadu una muneda noa
7.
triballare de una tzerta manera: nau dh'iat s'idea de si bogai un'arrogu de narboni po dh'arai a trigu ◊ cussa terra si l'at bogada a binza ◊ sa terra cheret bogada a ràllia pro bi prantare bide
8.
sos pisedhos mascros, candho sunt in sos tréighi o batórdighi annos, comintzant a bogare
9.
de totu custu balanzu, candho che bogas sas ispesas ti abbarrat pagu ◊ bogaus duus o tres, cassadoris de vàglia no nci nd'at ◊ de una suma che ndhe bogas un'àtera e bides cantu ti abbarrat ◊ bogadiche sa tzacheta e apícala! ◊ est malu a si che bogare pizu de bestimenta si su tempus no est assentadu in caentu ◊ cussa furriada mala de istrada che cheret bogada ◊ a Fulanu che l'ant bogadu dae síndhigu, dae mastru, dae preíderu ◊ chi no ponis immenti, in iscola, ti nci bogant!
Surnames and Proverbs
prb:
crobu cun crobu no si ndi bogant s'ogu
Etymon
ltn.
vocare po vacare
Translations
French
arracher,
sortir,
enlever,
ôter,
extraire
English
to take off,
to dig out
Spanish
sacar,
quitar,
extraer
Italian
cavare,
estrarre,
levare,
ricavare,
dedurre,
portare fuòri,
emanare,
eméttere,
secèrnere,
eiaculare,
sprigionare,
tògliere,
sottrarre,
asportare,
espèllere,
espùngere,
rimuóvere,
destituire
German
herausziehen,
gewinnen,
ausströmen,
ausscheiden,
ejakulieren nehmen,
entziehen,
entfernen,
ausschließen wegräumen,
ausmerzen.
bochí , vrb: bochire,
bociri,
vochire Definition
leare sa vida a unu, a un'animale; istudare sa lughe, su fogu; giare carda, múngia o ifadu mannu / pps. bociu, mortu (custu, de mòrrere)
Synonyms e antonyms
assessenai,
bochíere
/
studai
Idioms
csn:
s'est bociu = s'est mortu de manu sua etotu; (zoghendhe a ballinas) bochire sa ballina de s'àteru = fèrrere sa ballina de s'àteru, binchindhe
Sentences
bochire su porcu, sos anzones, sa musca, sa títula ◊ apo fatu giura de no bociri prus unu cerbu ◊ cussu si est bociu, poboritedhu!
2.
bóchiche sa lughe, za est intrendhe su sole! ◊ bocindi sa luxi! ◊ bóchiche su fogu no torret a tènnere chentza nos ndhe abbizare!
3.
custas espis sunt bocendumí, maladitas siant! ◊ Sara s'iat a èssiri bocia po mantenni sa família!
Etymon
ltn.
occidere
Translations
French
tuer
English
to kill
Spanish
matar
Italian
uccìdere,
ammazzare
German
töten,
umbringen.
bochíere , vrb: bocíara,
bocie,
bocíere,
botzíere,
buchíere,
ochídere Definition
leare sa vida a unu, a un'animale
Synonyms e antonyms
assessenai,
bochí*,
igerbedhare,
mociri,
scerbedhai
Sentences
a bochíere tocat a Deus
Translations
French
tuer,
abattre
English
to kill
Spanish
matar
Italian
uccìdere
German
töten,
umbringen.
bodalàre , vrb: bodolare,
bodulai,
bodulare Definition
fàere de una manera, o una cosa, chi, po sa presse de su foedhare, unu no arregodat comente si narat o no faet a tempus a nàrrere, fintzes si dha tenet crara: si podet pònnere a su postu de calesiògiat àteru verbu, ma dh'imperant fintzes po nàrrere chentza precisare nudha
Synonyms e antonyms
bodalire,
intenantai,
iterinare,
nichelare
Sentences
nachi lu depias bodalare e no li as fatu nudha! ◊ tantu ant bodaladu e nigheladu chi ant chircadu a cumone unu peritu ◊ leas cussa carrela e no bi at de bodalare: faghes pagos metros e che ses in s'ufítziu!
Etymon
srd.
Translations
French
faire (fam.),
combiner
English
to do
Spanish
hacer,
decir
Italian
cosare
German
Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung,
das jedes andere Verb ersetzen kann.
bodalíre , vrb Definition
fàere de una manera, o una cosa, chi, in sa presse de su foedhare, unu no si arregodat comente o ite si narat (o no si bolet nàrrere): si podet nàrrere in càmbiu de css. àteru verbu
Synonyms e antonyms
bodalare,
intenantai,
iterinare,
nichelare
Sentences
bodali custu ca mi serbit deretu! ◊ ite bi sezis bodalindhe, cue, totu s'ora? ◊ no bodalas gai ca faghes dannu! ◊ ma mih chi ses bodalindhe abberu, oe, mih, cun custa chistione! ◊ bodàliche sa cradea, coita, ca mi serbit logu!
Etymon
srd.
Translations
French
faire (fam.),
combiner
English
to do
Spanish
hacer,
decir
Italian
cosare
German
Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung,
das jedes andere Verb ersetzen kann.
bodhíre, bodhíri , vrb: budhire Definition
arregòllere su frutu de sa mata, arregòllere cosa (fintzes abba) de terra (ma: bodhire dae terra = bodhire de sa mata abbarrandho prantaos in terra; collire dae terra = arregòllere sa cosa chi est in terra); arricire fintzes gente in domo; imparare a mente
Synonyms e antonyms
acabidae,
acoglire,
arragolli,
avodhie,
bòdhere,
fodhire,
godhire,
tòdhere
/
umpire,
úmprere
/
imparai
/
imbestire 1
Idioms
csn:
bodhiri àcua = umprire abba; bodhiri soli = leare sole; bodhiri oru de una cosa = leare oru, ischire una cosa
Sentences
bodhire ua, basolu, pumatas, moriscu, morisca, arantzu, issalada, rampos de cosa, frores ◊ in s'olivàriu dhoi at calincunu bodhendi olia
2.
is óminis nci essint a iscudi olia e is féminas a ndi dha bodhiri ◊ cussu fait arrutu s'arrogu e bodhiu ◊ bodheindi is cartas de sa mesa! ◊ est andau a bodhiri linna in su monti ◊ candho essiant dea crésia, is nonnos betaiant in terra unu púngiu de sodhos e is pipios curriant a chie ndhe podiat bodhire de prus
3.
si at bodhiu a totus che una famíglia ◊ torrat me in Cafàrnau, a su coru de tantis amigus chi dhu bodhint e dh'arricint che unu tesoru
4.
mi bastat a dh'intendi una borta, sa cantzoni, po ndi dha bodhiri ◊ chi ndi bodhint oru is carabbineris, dhus arrestant! ◊ su carru si fut isciasciau ca dh'iant lassau in foras a bodhiri soli e àcua
5.
su massau fut acostiandhosi a s'erriu po bodhiri abba
6.
chi no fait atentzioni ndi dhu bodhit calicuna màchina passendi!
Etymon
ltn.
colligere
Translations
French
cueillir,
recueillir,
ramasser,
accueillir,
saisir
English
to pick up
Spanish
recoger,
recolectar
Italian
cògliere,
raccògliere
German
pflücken,
sammeln.
bodíre , vrb Definition
su provare praxere, cuntentesa, pigare gustu in calecuna cosa
Synonyms e antonyms
godire*,
gosai
| ctr.
patire,
sufrire
Sentences
Deus cherfat chi potas bodire finas a chent'annos! ◊ sos faltzos bodint candho s'àteru est avilidu ◊ su trigu meu si l'at a bodire isse
Translations
French
jouir,
prendre plaisir
English
to enjoy
Spanish
aprovechar
Italian
godére
German
sich freuen.
boicotàre , vrb Definition
intrare cota, pònnere istrobbu a trassa po fàere andhare male calecuna cosa a un’àteru
Translations
French
boycotter
English
to boycott
Spanish
boicotear
Italian
boicottare
German
boykottieren.
bòlere , vrb: bòliri,
bolli,
bòllere,
vòlere Definition
àere sa volontade, su disígiu, su bisóngiu de calecuna cosa, de ccn. o de fàere calecuna cosa; foedhandho de ómines e féminas, disigiare a pobidhu, a pobidha; su dhue àere bisóngiu, necessidade, óbbrigu / pps. bólliu, bófiu; ind. pres. 1ˆ p. sing. bògliu; ind. imp. bobia, bobias, bobiat, e àteru; est unu de is tres vrb. chi serbint a giare unu significau unu pagu diferente a is àteros verbos in su sensu de bòllere: una cosa est a fai e un'àtera a bòlliri fai / bòliri bèni a unu = chèrrere bene, istimare a unu
Synonyms e antonyms
chèrrere
/
abbisongiai,
chilcare,
pretèndiri,
selvire,
tocae
| ctr.
arrafudai
Sentences
non bògio gastare su dinare chi no est meu ◊ no bògio chi fígius mius si chescent de no connòscere sa limba ◊ bosatros seis su gatu e su magliane: e ite boleis, como? ◊ tristu chini aspetat pràngiu de domu allena, ca no ponit sa mesa candu bollit! ◊ no ndi bollu no ndi bollia… e su pratu si lingiat! ◊ a chini boleis? ◊ su babbu depiat partiri e iat domandau a is fillas ita boliant a dhis portai
2.
cun su tiau no boit a brullai! ◊ cun sa saludi no boit a brullai! ◊ cussa est fémina chi bollit tímia, giai ca est arratza de língua!
3.
custu bollit narri ca andat bèni ◊ ita bollit narri custu fuedhu? ◊ custa linna no bolit pigai fogu ◊ po bosi nàrrede sa beridade no dhu boliaus crè candho dh’eus ischípiu ◊ dhus at domandaus ita boliant portai ◊ bollit fai totu issu
4.
cussu bolliat postu in presoni, po totu su mali chi at fatu!
Surnames and Proverbs
prb:
chini narat su chi bolit intendit su chi no bolit
Etymon
ltn.
*volere
Translations
French
vouloir
English
to want,
will
Spanish
querer
Italian
volére
German
wollen,
wünschen,
mögen.
bolidàre , vrb: bolitare Definition
su andhere a bólidos
Synonyms e antonyms
bolai,
bolatzai,
boliare,
bolizare
Sentences
unu tilipedhe bolidendhe in s'aposentu trímulat in chirca de sa essida ◊ ue ses tue su coro meu imbreagu est bolidendhe che calandra cantendhe (S.Baldino)◊ su petorriruju est bolitanne de un'àlbure a una mola
Etymon
srd.
Translations
French
voltiger,
voleter,
flotter
English
to fly about
Spanish
revolotear
Italian
svolazzare
German
flattern.