Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

batíre, batíri , vrb: betiri, bitiri, vatire Definitzione carrare, acortzire una cosa, fàere bènnere a unu, ma si narat fintzes in su sensu de causare un'efetu; nau de is matas e fintzes de sa terra, giare, bogare frutu; rfl., bogare s'erriu Sinònimos e contràrios batúchere*, bature, poltare | ctr. istesare, leai Maneras de nàrrere csn: batire (a unu) a su meu = cumbínciri, fàghere adduire s'àteru a su chi naro deo; batire a su sou = fai arrexonai, portai a unu a fuedhai, a nàrriri su ch'iscít, sa beridadi, cumbínciri a unu Frases ndhe cheret batidu totu a inoghe su chi bi tenimus in cudha domo ◊ sa cosa dae campu ndhe cheret batida a bidha ◊ totu cussos dannos nos ant batidu a malu batu ◊ bai e bati una màriga de àcua! ◊ ita at bitiu? ◊ si est intesu male, fintzas chi ndhe li ant batidu su dutore! ◊ prite un'azudu nessi no batides pro cariare su chivarzu? 2. is antigos dhu naiant chi cussu sonu a denote batiat avolotu ◊ custu fritu batit nie! ◊ su bentu bosanu batit abba 3. terra bona, cussa: su pore chi ocannu est batindhe l'ant a zúchere a montovu! ◊ sas arburedhas sunt mannitas e comintzendhe a batire 4. o mala solte, a cantu mi as batidu!…◊ como l'apo batidu a su meu e mi ponet mente (G.Ruju)◊ cun sas bonas peràulas l'apo batidu a su meu 5. candu si est betiu su frúmini, is àcuas fuant imbàtias finas a sa domu 6. no cheret faedhare, ma sa giustíssia già lu batit a su sou! ◊ l'isúzigo bene, lu bato a su sou e, mih, chi narat chie bi aiat in s'irrobbamentu! ◊ no che at pessone chi lu batat a su sou, a isse! (G.Ruju) Tradutziones Frantzesu porter, fructifier Ingresu to bring, to bear fruit Ispagnolu traer Italianu portare, condurre, fruttificare Tedescu bringen, Früchte bringen.

batugliàre , vrb: batuliai Definitzione fàere carraxu, bacanu a boghes e a tzérrios Sinònimos e contràrios abbochinare, chichigliare, stragamullai Tradutziones Frantzesu faire du tapage, chahuter Ingresu to make a din Ispagnolu alborotar Italianu schiamazzare Tedescu kreischen.

beatificàre , vrb Definitzione dichiarare biau, nau de unu mortu chi at parau fama de èssere santu Frases ant beatificadu a Gabriella Saghedhu e Antónia Mesina Tradutziones Frantzesu béatifier Ingresu to beatify Ispagnolu beatificar Italianu beatificare Tedescu seligsprechen.

bebberecàre , vrb rfl: abbebberecare* Definitzione istare a giogu Sinònimos e contràrios abbrengulare, ciogare, giochitare, imbalai, ingiogaciai Tradutziones Frantzesu s'amuser Ingresu to waste time Ispagnolu juguetear Italianu trastullarsi, baloccarsi Tedescu sich unterhalten.

befài , vrb: abbefare, befare, befiare Definitzione pigare a befa, erríere de àtere unu pagu a disprétziu Sinònimos e contràrios abbilgonzare, abbirgonzire, bufonai, ciacotai, ilvilgonzare, sbregungiri Frases a issu totus dhu befant ◊ si aiat gana de si ndhe befare, sa sorte, mi podiat fàghere macu! ◊ cussu si béfiat de su male anzenu: si aiat abbaidadu a su sou!…◊ sunt befendhe de s'unu e de s'àteru e no si abbàidant mai a carrones!◊ su ponidori de fogu est finas cussu chi befat is atrus cun sa limba Tradutziones Frantzesu se moquer de quelqu'un, de quelque chose Ingresu to make a fool of s.o. Ispagnolu burlarse, mofarse, befarse de algo o alguien Italianu farsi bèffa di qlc., di qlcs Tedescu verspotten, auslachen.

belàre , vrb Definitzione su si cagiare de is cosas lícuidas cun su fritu forte, nau fintzes de cosa iscagiada a fogu chi intostat comente perdet su calore / zúghere sos ogros belaela (nau de ccn.) = èssere dormindhosi, sonnisonni Sinònimos e contràrios achirdinae, agiatzare, ammarmurai, astragare, cancarai, gelai*, marmurizai / cagiare, cumprèndhere, cussentire | ctr. iscagiae Frases custu fritu meda belat fintzas s'ozu de olia ◊ s'ozu porchinu est beladu fintzas in istiu ◊ s'atraore at beladu s'abba chi falat in sas téulas Tradutziones Frantzesu geler, coaguler Ingresu to freeze, to congeal Ispagnolu congelar, solidificar Italianu gelare, coagulare, solidificare Tedescu gefrieren koagulieren estarren.

beltíre , vrb, nm: bestire, bestiri, bistire, bistiri, vestire Definitzione pònnere bestimentu in dossu; su bestimentu etotu, ma prus che àteru de fémina o de pipios Sinònimos e contràrios ghestire / alentai, intrare, pònnere | ctr. ischígnere, ispogiare Maneras de nàrrere csn: bestire ànimu a unu = pònnere corazu, animare, alentai; bestire sidi, apititu = pònnere o batire sidi, apititu; bestire apare duas cosas = intràrelas apare; bestíresi a… (fémina, ómine, preíderu e gai) = bestíresi comente a…, de pàrrere unu…; bistiri abertu = chi l'ant fatu de pòdere abbèrrere o serrare a butones, limetas e gai; su bestire podet èssere nou, betzu, largu, astrintu, curtzu, longu, zustu, addatu, serradu, abbertu Frases los ant bistios e cartaos a nobu ◊ a filla mia dha bestu comenti bollu dèu ◊ Billoi bestiat a pantalonis biancus, cartzas niedhas a istafa, sa giacheta de orbaci niedhu e sa berrita ◊ a carrasegare isse si est bestidu a fémina, sa muzere a ómine ◊ una dí su príntzipi si est bestiu a piscadori 2. a sa pitzinna li ant fatu bestires bellos ◊ li cherent samunados sos bestiredhos, a su pitzinnu 3. e chie la podet bistire s'abba e chie ndhe la podet bocare sa malàida? ◊ a sa dommo noba che aiant bestiu petzi sas cadiras ◊ cherio cosa bona pro mi bestire apetitu ◊ pro li bestire ànimu lu bantabat ◊ su sudore li bestit prus sapore a su pane ◊ Bantoni aiat bestiu in mesu àteru nàrrere pro secare cussu negóssiu Sambenados e Provèrbios prb: chie de s'anzenu si bestit restat ispozadu Ètimu ltn. vestire Tradutziones Frantzesu habiller, vêtir, vêtement Ingresu to dress, suit Ispagnolu llevar, ropa Italianu vestire, indossare, vestito Tedescu anziehen Kleidung.

benài , vrb: benare, venai Definitzione su essire s'abba de una vena, nau fintzes de su pèrdere sàmbene Sinònimos e contràrios mizai / bundhare, essire Frases andaus a biri sa miza de aundi benat s'àcua ◊ custas mizas benant àcuas bonas ◊ is sentidus prus bellus benant sintzillus de is intragnas de su coru (S.Mossa) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu jaillir Ingresu to gush (out) Ispagnolu brotar, manar Italianu sgorgare Tedescu sprudeln, strömen.

bendhàre , vrb Definitzione pònnere una benda, is bendas Sinònimos e contràrios fascai, imbendai Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu bander Ingresu to bandage Ispagnolu vendar Italianu bendare Tedescu verbinden.

bèndhere , vrb: bendi, bèndiri, bènnere 1, vèndhere Definitzione giare cosa a càmbiu apare cun dinare Sinònimos e contràrios ispaciai | ctr. comparai Maneras de nàrrere csn: bèndhere a sa minuda, a sa russa, a sa fuliada, a baratu, bèndhere caru, bèndiri a fúmiu, a ispéntumu (ispatzare totu in paga ora, a ispàciu prontu), béndiri a fidu, a respiru, a dépidu, bèndiri a dinai a manu; bèndiri a iscarada = totu paris, totu sa cosa a una borta (itl. in blòcco); bèndiri castàngias = nàrrere fàulas o contai mincídius; bèndiri candongas = nàrrere peràulas bonas e fàghere cosas malas Frases in su mercadu sa cosa est a bèndhere ◊ totu su chi zughiat che at béndhidu: mancu in manu bi l'ant lassadu! ◊ totu custa cosa dha bendeus ◊ batiat linna a fasches pro bènnere ◊ a sos Romanos bos sezis bénnidos po una farrancada de dinari ◊ si mi essit, bendho totu ◊ si podit isciri ita bendint in custa butega? ◊ is ferramentas tàndhero dhas faiat su ferreri, como dhas bendhet su butegheri Ètimu ltn. vendere Tradutziones Frantzesu vendre Ingresu to sell Ispagnolu vender Italianu véndere Tedescu verkaufen.

benedíxi, benedíxiri , vrb: beneíchere, beneígere, beneíghere, beneígiri, beneíxere, beníchere, veneíchere Definitzione giare sa beneditzione, beneditziones, augurare bene / pps. beneditu, beneígiu, beneitu, beneíxiu Sinònimos e contràrios | ctr. malaígere Frases deo bos beneico e bos beneicat Deus e Maria! ◊ as a beníchere su lentore chi ammódhicat s'ispina ◊ patriotu sardu non timit sa morti: s'ant a benedixi is santus e Maria! ◊ Deus ti benedixat, fillu miu! ◊ Mussegnore, a intrates a beneíchere sa créjia? ◊ beneichie sos chi bos maleichent! Ètimu ltn. benedicere Tradutziones Frantzesu bénir Ingresu to bless Ispagnolu bendecir Italianu benedire Tedescu segnen.

bènnede, bènnere , vrb: benni, bènniri, vènnere Definitzione acostire, lòmpere a ue unu si agatat, a ue est; nau de tempus, su si fàere presente, lòmpere; nau de cosa chi si ponet in dossu, istare, andhare o orrúere bene; foedhandho de cosas a bèndhere, costare, fàere de prétziu / poét. benne; a/c.: sa de tres personas sing. leat su verbu aus. àere candho su sugetu no est bene precisu, no est determinau (e deosi est fintzes su partitivu)/ ger. benindhe, benindho, beninno, benendhe, benendi, benendu, benzendhe; cong., impr.: bèngiat, benzat; a./c. su pps. beniu/benniu faet cunforma a is verbos de 3ˆ coniug. (e comente benit de sa 4ˆ coniug. ltn.): bénnidu/bénniu est cunforma a is verbos de 2ˆ coniug. Sinònimos e contràrios achirrare, assèndhere, bèndhere 1, falare / iltare / costai | ctr. andai, tocai 1 Maneras de nàrrere csn: bènnere in mente, a conca = arregordai; bènnere in maltza = martzire; bènnere in more (nau de animalis) = insuai, impurdedhiri; apu, as, at a bènniri a biri ca… = apo, as, at a bídere chi…; benit a bèni = andhat bene, benit a betu; bènniri faci po faci = abbojare; bènnere mancu = mancai, fàghere farta; bènniri avatu = andhare cun ccn. unu pagu cambados; bènnere in fizos (nadu de fémina) = iscendiai, illieràresi, fizolare; bènniri príngia = essire ràida Frases benzo deo a domo tua o benis tue a domo mia? ◊ deghe séculos prima de benne Cristos est custu capitadu (S.Mongili)◊ est benzendhe s'ierru ◊ poita su fradili de siu Boicu est benendu a innòi? ◊ a domo bi at bénnidu zente ◊ mi at bénnidu gana de bufare ◊ como cue benit su sole: pònedi inoghe ca benit s'umbra! ◊ a mie mi at bénnidu irrocu: so deghe annos màrture! ◊ beni a innoghe e setzidi, ca ti depius nàrrere una missione! ◊ sunt bénnidos totugantos a nos azuare ◊ préide Coco anca aiat perdicau dae sa trona "Ant a bènnede dies malas!"◊ dhis at bénniu una maista de partos e no dh'ant créfia ◊ apu agatau cust'ómini benendu a bidha 2. candho benit in fizos, issa corcada in letu e tue abbizu a fàghere fascas! 3. custa tzacheta no mi benit prus ca so créschidu ◊ a chini benit su diamanti, cussa at a èssi reina! ◊ lah ca mi benit s'anedhu de mamma!…◊ is camisas fiant aici piticas chi beniant a su fradi prus piticu 4. cantu benit cussa pariga de crapitas? Ètimu ltn. venire Tradutziones Frantzesu venir Ingresu to come Ispagnolu venir Italianu venire Tedescu kommen, ankommen.

bentugàre , vrb Definitzione papare, consumare meda, totu, a isperdimentu, a bentuladura Sinònimos e contràrios allufiai, atafiai, gorropentare, iscatasciai, mangiufai, scantusciai Frases inoghe no che podimos istare: su tilibirche si che at bentugadu totu (E.Pes)◊ ndhe assazo una cullera, dao sa cassarola a sa guàrdia e bentugadu si che at su restu! Tradutziones Frantzesu dévorer Ingresu to devour Ispagnolu devorar, tragar Italianu divorare Tedescu fressen, verschlingen.

bentulài , vrb: abentuai, bentulare, bentuliai, bentuliare, ventulare Definitzione fàere bentu, mòvere, fàere che bentu, andhare che bentu, impresse; finire sa cosa tropu in pagu tempus Sinònimos e contràrios ibentulai, ispagiare / bentugare, isperditziai, sparessi Maneras de nàrrere csn: bentulare su trigu in s'arzola = ispallai su trigu; bentulare sos àbbidos a unu (in suspu) = donai una surra, fàghere fuire Frases béntula candu tirat bentu ◊ si no ti moves nessi custa bia su didu a mossu ti ndhe segas, crè: béntula como chi as su bentu in bia! (S.Casu)◊ s'intendhiat cosa de massajos bentulandho su trigu ◊ tenestus su trigu bentulau in is arxolas abetendi su controllu de is fascistas 2. no mi nche apo bentulau nudha chin sas amicas! ◊ su chi ghiras est bene acapidau: no mi nche apo bentulau nudha ◊ agabbadu su pane: za amus coitadu a che lu bentulare! ◊ ch'est bentulau che tàpulu a pompiare si fit abberu ◊ a ue ch'est bentuladu? Ètimu ltn. ventulare Tradutziones Frantzesu ventiler, aérer Ingresu to ventilate Ispagnolu ventilar Italianu ventilare Tedescu lüften.

beolàre , vrb: beulai Definitzione istare a bélidos, a iscràmios, comente faent su paru brebeghinu e cràbinu Sinònimos e contràrios belai, melare, meulare, miaurai Frases sa crabita est bénnida beolendhe beolendhe ◊ crabas e crabitos sunt beulendhe ◊ pares un'arbeghe beulandhe ◊ in sa terra anca si amparat su muvroni no béulit prus s'angioni! Tradutziones Frantzesu bêler Ingresu to baa, to bleat Ispagnolu balar Italianu belare Tedescu blöcken, meckern.

berchidài , vrb: berchirai, erghidhai Definitzione betare bérchidos, pigare a boghes, foedhare a boghes, abboghinare Sinònimos e contràrios abberriare, abbochinare, abboigare, aboriai, atzerriai, iscramare, iscramorai Frases dhi ant berchidau calincunu cuntzillu 2. atacat a berchidai custu molenti… fuius totus si funt! ◊ berchidendidhu seu arrennésciu a fai furriai su cani ca fut crachendi su pipiu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu brailler Ingresu to bawl Ispagnolu berrear Italianu berciare Tedescu schreien.

bergungiàe , vrb: birgonzare, bregugnare, bregungiai, bregunzai, brigonzare, brigungiai, ergunzare, virgonzare Definitzione tènnere o sentire bregúngia / malu a bregugnare (nadu de ccn.)= chi no tenit o no sentit bregúngia Sinònimos e contràrios frigonzare, imbregungiai, rigonzare Frases Maria, mancari birgonzandhe, li at istrintu sa manu prus forte, a Portolu ◊ bos ponides a assuconare unu malevadadu… birgonzadebbondhe!◊ mi seu bregunzau de àiri iscritu adiasi! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu avoir honte Ingresu to be ashamed Ispagnolu avergonzarse Italianu avére, sentire vergógna Tedescu sich schämen.

bermigàre , vrb Definitzione pònnere su greme, comente faet in sa linna chi si púdrigat, bècia Sinònimos e contràrios bermire, ghermicare, ifermicare, imbremigai, infarraciai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire des vers, se vermouler Ingresu to become infested with worms, to get worm-eaten Ispagnolu agusanarse Italianu inverminire, tarlare Tedescu wurmig werden, wurmstichig werden.

bermíre , vrb Definitzione pònnere su greme Sinònimos e contràrios ifermicare, imbremigai, mermire, soldire Frases custa piae, custa fruta si est bermida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire des vers Ingresu to verminate Ispagnolu agusanarse Italianu verminare Tedescu wurmig werden.

besciàre , vrb: bessai, bessare Definitzione nau de cosa chi si ponet in istrégiu, essire a fora de s'oru de cantu est meda, tropu; in cobertantza, fintzes caciare / corra bessada = boe cun corramenta a punta a terra, conca a bàsciu Sinònimos e contràrios birare, derramai, gessai, ischiscionare, istrocare 1, rebbucare 1 Frases si dhu castiàt che ollu bessau in terra ◊ dona atentzioni ca bessas s'àcua! 2. a bufai binu ei, ma est légiu a benni a puntu de bessai! Ètimu ltn. versare Tradutziones Frantzesu déborder Ingresu to overflow, to pour Ispagnolu rebosar Italianu straripare, versare Tedescu überlaufen, überfließen.

«« Torra a chircare