batíre, batíri , vrb: betiri,
bitiri,
vatire Definizione
carrare, acortzire una cosa, fàere bènnere a unu, ma si narat fintzes in su sensu de causare un'efetu; nau de is matas e fintzes de sa terra, giare, bogare frutu; rfl., bogare s'erriu
Sinonimi e contrari
batúchere*,
bature,
poltare
| ctr.
istesare,
leai
Modi di dire
csn:
batire (a unu) a su meu = cumbínciri, fàghere adduire s'àteru a su chi naro deo; batire a su sou = fai arrexonai, portai a unu a fuedhai, a nàrriri su ch'iscít, sa beridadi, cumbínciri a unu
Frasi
ndhe cheret batidu totu a inoghe su chi bi tenimus in cudha domo ◊ sa cosa dae campu ndhe cheret batida a bidha ◊ totu cussos dannos nos ant batidu a malu batu ◊ bai e bati una màriga de àcua! ◊ ita at bitiu? ◊ si est intesu male, fintzas chi ndhe li ant batidu su dutore! ◊ prite un'azudu nessi no batides pro cariare su chivarzu?
2.
is antigos dhu naiant chi cussu sonu a denote batiat avolotu ◊ custu fritu batit nie! ◊ su bentu bosanu batit abba
3.
terra bona, cussa: su pore chi ocannu est batindhe l'ant a zúchere a montovu! ◊ sas arburedhas sunt mannitas e comintzendhe a batire
4.
o mala solte, a cantu mi as batidu!…◊ como l'apo batidu a su meu e mi ponet mente (G.Ruju)◊ cun sas bonas peràulas l'apo batidu a su meu
5.
candu si est betiu su frúmini, is àcuas fuant imbàtias finas a sa domu
6.
no cheret faedhare, ma sa giustíssia già lu batit a su sou! ◊ l'isúzigo bene, lu bato a su sou e, mih, chi narat chie bi aiat in s'irrobbamentu! ◊ no che at pessone chi lu batat a su sou, a isse! (G.Ruju)
Traduzioni
Francese
porter,
fructifier
Inglese
to bring,
to bear fruit
Spagnolo
traer
Italiano
portare,
condurre,
fruttificare
Tedesco
bringen,
Früchte bringen.
batugliàre , vrb: batuliai Definizione
fàere carraxu, bacanu a boghes e a tzérrios
Sinonimi e contrari
abbochinare,
chichigliare,
stragamullai
Traduzioni
Francese
faire du tapage,
chahuter
Inglese
to make a din
Spagnolo
alborotar
Italiano
schiamazzare
Tedesco
kreischen.
beatificàre , vrb Definizione
dichiarare biau, nau de unu mortu chi at parau fama de èssere santu
Frasi
ant beatificadu a Gabriella Saghedhu e Antónia Mesina
Traduzioni
Francese
béatifier
Inglese
to beatify
Spagnolo
beatificar
Italiano
beatificare
Tedesco
seligsprechen.
bebberecàre , vrb rfl: abbebberecare* Definizione
istare a giogu
Sinonimi e contrari
abbrengulare,
ciogare,
giochitare,
imbalai,
ingiogaciai
Traduzioni
Francese
s'amuser
Inglese
to waste time
Spagnolo
juguetear
Italiano
trastullarsi,
baloccarsi
Tedesco
sich unterhalten.
befài , vrb: abbefare,
befare,
befiare Definizione
pigare a befa, erríere de àtere unu pagu a disprétziu
Sinonimi e contrari
abbilgonzare,
abbirgonzire,
bufonai,
ciacotai,
ilvilgonzare,
sbregungiri
Frasi
a issu totus dhu befant ◊ si aiat gana de si ndhe befare, sa sorte, mi podiat fàghere macu! ◊ cussu si béfiat de su male anzenu: si aiat abbaidadu a su sou!…◊ sunt befendhe de s'unu e de s'àteru e no si abbàidant mai a carrones!◊ su ponidori de fogu est finas cussu chi befat is atrus cun sa limba
Traduzioni
Francese
se moquer de quelqu'un,
de quelque chose
Inglese
to make a fool of s.o.
Spagnolo
burlarse,
mofarse,
befarse de algo o alguien
Italiano
farsi bèffa di qlc.,
di qlcs
Tedesco
verspotten,
auslachen.
belàre , vrb Definizione
su si cagiare de is cosas lícuidas cun su fritu forte, nau fintzes de cosa iscagiada a fogu chi intostat comente perdet su calore / zúghere sos ogros belaela (nau de ccn.) = èssere dormindhosi, sonnisonni
Sinonimi e contrari
achirdinae,
agiatzare,
ammarmurai,
astragare,
cancarai,
gelai*,
marmurizai
/
cagiare,
cumprèndhere,
cussentire
| ctr.
iscagiae
Frasi
custu fritu meda belat fintzas s'ozu de olia ◊ s'ozu porchinu est beladu fintzas in istiu ◊ s'atraore at beladu s'abba chi falat in sas téulas
Traduzioni
Francese
geler,
coaguler
Inglese
to freeze,
to congeal
Spagnolo
congelar,
solidificar
Italiano
gelare,
coagulare,
solidificare
Tedesco
gefrieren koagulieren estarren.
beltíre , vrb, nm: bestire,
bestiri,
bistire,
bistiri,
vestire Definizione
pònnere bestimentu in dossu; su bestimentu etotu, ma prus che àteru de fémina o de pipios
Sinonimi e contrari
ghestire
/
alentai,
intrare,
pònnere
| ctr.
ischígnere,
ispogiare
Modi di dire
csn:
bestire ànimu a unu = pònnere corazu, animare, alentai; bestire sidi, apititu = pònnere o batire sidi, apititu; bestire apare duas cosas = intràrelas apare; bestíresi a… (fémina, ómine, preíderu e gai) = bestíresi comente a…, de pàrrere unu…; bistiri abertu = chi l'ant fatu de pòdere abbèrrere o serrare a butones, limetas e gai; su bestire podet èssere nou, betzu, largu, astrintu, curtzu, longu, zustu, addatu, serradu, abbertu
Frasi
los ant bistios e cartaos a nobu ◊ a filla mia dha bestu comenti bollu dèu ◊ Billoi bestiat a pantalonis biancus, cartzas niedhas a istafa, sa giacheta de orbaci niedhu e sa berrita ◊ a carrasegare isse si est bestidu a fémina, sa muzere a ómine ◊ una dí su príntzipi si est bestiu a piscadori
2.
a sa pitzinna li ant fatu bestires bellos ◊ li cherent samunados sos bestiredhos, a su pitzinnu
3.
e chie la podet bistire s'abba e chie ndhe la podet bocare sa malàida? ◊ a sa dommo noba che aiant bestiu petzi sas cadiras ◊ cherio cosa bona pro mi bestire apetitu ◊ pro li bestire ànimu lu bantabat ◊ su sudore li bestit prus sapore a su pane ◊ Bantoni aiat bestiu in mesu àteru nàrrere pro secare cussu negóssiu
Cognomi e Proverbi
prb:
chie de s'anzenu si bestit restat ispozadu
Etimo
ltn.
vestire
Traduzioni
Francese
habiller,
vêtir,
vêtement
Inglese
to dress,
suit
Spagnolo
llevar,
ropa
Italiano
vestire,
indossare,
vestito
Tedesco
anziehen Kleidung.
benài , vrb: benare,
venai Definizione
su essire s'abba de una vena, nau fintzes de su pèrdere sàmbene
Sinonimi e contrari
mizai
/
bundhare,
essire
Frasi
andaus a biri sa miza de aundi benat s'àcua ◊ custas mizas benant àcuas bonas ◊ is sentidus prus bellus benant sintzillus de is intragnas de su coru (S.Mossa)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jaillir
Inglese
to gush (out)
Spagnolo
brotar,
manar
Italiano
sgorgare
Tedesco
sprudeln,
strömen.
bendhàre , vrb Definizione
pònnere una benda, is bendas
Sinonimi e contrari
fascai,
imbendai
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
bander
Inglese
to bandage
Spagnolo
vendar
Italiano
bendare
Tedesco
verbinden.
bèndhere , vrb: bendi,
bèndiri,
bènnere 1,
vèndhere Definizione
giare cosa a càmbiu apare cun dinare
Sinonimi e contrari
ispaciai
| ctr.
comparai
Modi di dire
csn:
bèndhere a sa minuda, a sa russa, a sa fuliada, a baratu, bèndhere caru, bèndiri a fúmiu, a ispéntumu (ispatzare totu in paga ora, a ispàciu prontu), béndiri a fidu, a respiru, a dépidu, bèndiri a dinai a manu; bèndiri a iscarada = totu paris, totu sa cosa a una borta (itl. in blòcco); bèndiri castàngias = nàrrere fàulas o contai mincídius; bèndiri candongas = nàrrere peràulas bonas e fàghere cosas malas
Frasi
in su mercadu sa cosa est a bèndhere ◊ totu su chi zughiat che at béndhidu: mancu in manu bi l'ant lassadu! ◊ totu custa cosa dha bendeus ◊ batiat linna a fasches pro bènnere ◊ a sos Romanos bos sezis bénnidos po una farrancada de dinari ◊ si mi essit, bendho totu ◊ si podit isciri ita bendint in custa butega? ◊ is ferramentas tàndhero dhas faiat su ferreri, como dhas bendhet su butegheri
Etimo
ltn.
vendere
Traduzioni
Francese
vendre
Inglese
to sell
Spagnolo
vender
Italiano
véndere
Tedesco
verkaufen.
benedíxi, benedíxiri , vrb: beneíchere,
beneígere,
beneíghere,
beneígiri,
beneíxere,
beníchere,
veneíchere Definizione
giare sa beneditzione, beneditziones, augurare bene / pps. beneditu, beneígiu, beneitu, beneíxiu
Sinonimi e contrari
| ctr.
malaígere
Frasi
deo bos beneico e bos beneicat Deus e Maria! ◊ as a beníchere su lentore chi ammódhicat s'ispina ◊ patriotu sardu non timit sa morti: s'ant a benedixi is santus e Maria! ◊ Deus ti benedixat, fillu miu! ◊ Mussegnore, a intrates a beneíchere sa créjia? ◊ beneichie sos chi bos maleichent!
Etimo
ltn.
benedicere
Traduzioni
Francese
bénir
Inglese
to bless
Spagnolo
bendecir
Italiano
benedire
Tedesco
segnen.
bènnede, bènnere , vrb: benni,
bènniri,
vènnere Definizione
acostire, lòmpere a ue unu si agatat, a ue est; nau de tempus, su si fàere presente, lòmpere; nau de cosa chi si ponet in dossu, istare, andhare o orrúere bene; foedhandho de cosas a bèndhere, costare, fàere de prétziu / poét. benne; a/c.: sa de tres personas sing. leat su verbu aus. àere candho su sugetu no est bene precisu, no est determinau (e deosi est fintzes su partitivu)/ ger. benindhe, benindho, beninno, benendhe, benendi, benendu, benzendhe; cong., impr.: bèngiat, benzat; a./c. su pps. beniu/benniu faet cunforma a is verbos de 3ˆ coniug. (e comente benit de sa 4ˆ coniug. ltn.): bénnidu/bénniu est cunforma a is verbos de 2ˆ coniug.
Sinonimi e contrari
achirrare,
assèndhere,
bèndhere 1,
falare
/
iltare
/
costai
| ctr.
andai,
tocai 1
Modi di dire
csn:
bènnere in mente, a conca = arregordai; bènnere in maltza = martzire; bènnere in more (nau de animalis) = insuai, impurdedhiri; apu, as, at a bènniri a biri ca… = apo, as, at a bídere chi…; benit a bèni = andhat bene, benit a betu; bènniri faci po faci = abbojare; bènnere mancu = mancai, fàghere farta; bènniri avatu = andhare cun ccn. unu pagu cambados; bènnere in fizos (nadu de fémina) = iscendiai, illieràresi, fizolare; bènniri príngia = essire ràida
Frasi
benzo deo a domo tua o benis tue a domo mia? ◊ deghe séculos prima de benne Cristos est custu capitadu (S.Mongili)◊ est benzendhe s'ierru ◊ poita su fradili de siu Boicu est benendu a innòi? ◊ a domo bi at bénnidu zente ◊ mi at bénnidu gana de bufare ◊ como cue benit su sole: pònedi inoghe ca benit s'umbra! ◊ a mie mi at bénnidu irrocu: so deghe annos màrture! ◊ beni a innoghe e setzidi, ca ti depius nàrrere una missione! ◊ sunt bénnidos totugantos a nos azuare ◊ préide Coco anca aiat perdicau dae sa trona "Ant a bènnede dies malas!"◊ dhis at bénniu una maista de partos e no dh'ant créfia ◊ apu agatau cust'ómini benendu a bidha
2.
candho benit in fizos, issa corcada in letu e tue abbizu a fàghere fascas!
3.
custa tzacheta no mi benit prus ca so créschidu ◊ a chini benit su diamanti, cussa at a èssi reina! ◊ lah ca mi benit s'anedhu de mamma!…◊ is camisas fiant aici piticas chi beniant a su fradi prus piticu
4.
cantu benit cussa pariga de crapitas?
Etimo
ltn.
venire
Traduzioni
Francese
venir
Inglese
to come
Spagnolo
venir
Italiano
venire
Tedesco
kommen,
ankommen.
bentugàre , vrb Definizione
papare, consumare meda, totu, a isperdimentu, a bentuladura
Sinonimi e contrari
allufiai,
atafiai,
gorropentare,
iscatasciai,
mangiufai,
scantusciai
Frasi
inoghe no che podimos istare: su tilibirche si che at bentugadu totu (E.Pes)◊ ndhe assazo una cullera, dao sa cassarola a sa guàrdia e bentugadu si che at su restu!
Traduzioni
Francese
dévorer
Inglese
to devour
Spagnolo
devorar,
tragar
Italiano
divorare
Tedesco
fressen,
verschlingen.
bentulài , vrb: abentuai,
bentulare,
bentuliai,
bentuliare,
ventulare Definizione
fàere bentu, mòvere, fàere che bentu, andhare che bentu, impresse; finire sa cosa tropu in pagu tempus
Sinonimi e contrari
ibentulai,
ispagiare
/
bentugare,
isperditziai,
sparessi
Modi di dire
csn:
bentulare su trigu in s'arzola = ispallai su trigu; bentulare sos àbbidos a unu (in suspu) = donai una surra, fàghere fuire
Frasi
béntula candu tirat bentu ◊ si no ti moves nessi custa bia su didu a mossu ti ndhe segas, crè: béntula como chi as su bentu in bia! (S.Casu)◊ s'intendhiat cosa de massajos bentulandho su trigu ◊ tenestus su trigu bentulau in is arxolas abetendi su controllu de is fascistas
2.
no mi nche apo bentulau nudha chin sas amicas! ◊ su chi ghiras est bene acapidau: no mi nche apo bentulau nudha ◊ agabbadu su pane: za amus coitadu a che lu bentulare! ◊ ch'est bentulau che tàpulu a pompiare si fit abberu ◊ a ue ch'est bentuladu?
Etimo
ltn.
ventulare
Traduzioni
Francese
ventiler,
aérer
Inglese
to ventilate
Spagnolo
ventilar
Italiano
ventilare
Tedesco
lüften.
beolàre , vrb: beulai Definizione
istare a bélidos, a iscràmios, comente faent su paru brebeghinu e cràbinu
Sinonimi e contrari
belai,
melare,
meulare,
miaurai
Frasi
sa crabita est bénnida beolendhe beolendhe ◊ crabas e crabitos sunt beulendhe ◊ pares un'arbeghe beulandhe ◊ in sa terra anca si amparat su muvroni no béulit prus s'angioni!
Traduzioni
Francese
bêler
Inglese
to baa,
to bleat
Spagnolo
balar
Italiano
belare
Tedesco
blöcken,
meckern.
berchidài , vrb: berchirai,
erghidhai Definizione
betare bérchidos, pigare a boghes, foedhare a boghes, abboghinare
Sinonimi e contrari
abberriare,
abbochinare,
abboigare,
aboriai,
atzerriai,
iscramare,
iscramorai
Frasi
dhi ant berchidau calincunu cuntzillu
2.
atacat a berchidai custu molenti… fuius totus si funt! ◊ berchidendidhu seu arrennésciu a fai furriai su cani ca fut crachendi su pipiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
brailler
Inglese
to bawl
Spagnolo
berrear
Italiano
berciare
Tedesco
schreien.
bergungiàe , vrb: birgonzare,
bregugnare,
bregungiai,
bregunzai,
brigonzare,
brigungiai,
ergunzare,
virgonzare Definizione
tènnere o sentire bregúngia / malu a bregugnare (nadu de ccn.)= chi no tenit o no sentit bregúngia
Sinonimi e contrari
frigonzare,
imbregungiai,
rigonzare
Frasi
Maria, mancari birgonzandhe, li at istrintu sa manu prus forte, a Portolu ◊ bos ponides a assuconare unu malevadadu… birgonzadebbondhe!◊ mi seu bregunzau de àiri iscritu adiasi!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avoir honte
Inglese
to be ashamed
Spagnolo
avergonzarse
Italiano
avére,
sentire vergógna
Tedesco
sich schämen.
bermigàre , vrb Definizione
pònnere su greme, comente faet in sa linna chi si púdrigat, bècia
Sinonimi e contrari
bermire,
ghermicare,
ifermicare,
imbremigai,
infarraciai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire des vers,
se vermouler
Inglese
to become infested with worms,
to get worm-eaten
Spagnolo
agusanarse
Italiano
inverminire,
tarlare
Tedesco
wurmig werden,
wurmstichig werden.
bermíre , vrb Definizione
pònnere su greme
Sinonimi e contrari
ifermicare,
imbremigai,
mermire,
soldire
Frasi
custa piae, custa fruta si est bermida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire des vers
Inglese
to verminate
Spagnolo
agusanarse
Italiano
verminare
Tedesco
wurmig werden.
besciàre , vrb: bessai,
bessare Definizione
nau de cosa chi si ponet in istrégiu, essire a fora de s'oru de cantu est meda, tropu; in cobertantza, fintzes caciare / corra bessada = boe cun corramenta a punta a terra, conca a bàsciu
Sinonimi e contrari
birare,
derramai,
gessai,
ischiscionare,
istrocare 1,
rebbucare 1
Frasi
si dhu castiàt che ollu bessau in terra ◊ dona atentzioni ca bessas s'àcua!
2.
a bufai binu ei, ma est légiu a benni a puntu de bessai!
Etimo
ltn.
versare
Traduzioni
Francese
déborder
Inglese
to overflow,
to pour
Spagnolo
rebosar
Italiano
straripare,
versare
Tedesco
überlaufen,
überfließen.