acaíre , vrb Definizione
abbarrare citios, fàere citire, fàere abbarrare trancuillos, firmare de fàere ccn. cosa
Sinonimi e contrari
ammudai 1,
ammudigare,
ammudire,
ammutessi,
assamudare,
assebiai,
ismudulare
/
sensai
| ctr.
faedhare
Frasi
acaide cun basos sa pitzinna! (G.Raga)
Traduzioni
Francese
taire,
calmer,
apaiser
Inglese
to quiet
Spagnolo
calmar,
acallar
Italiano
chetare
Tedesco
schweigen,
zum Schweigen bringen,
beruhigen.
adaretzài , vrb: adderessare,
adderetare,
adderetzai,
adderetzare,
adderetzari,
adereciare,
aderessai,
aderetzai,
aderetzari,
arereciai,
deretare Definizione
fàere deretu, ténneru, pònnere prantau, istrantagiau o chi potzat istare a solu; arretirare, pònnere a postu, pònnere adderetu, chi andhet bene o comente si tocat, fintzes torrare apostu una cosa andhada male, guasta
Sinonimi e contrari
acampaniare,
acodomai,
aconciai,
addirire 1,
aggheretzare,
assantai,
assetiai,
inderetare,
indritare
/
mòere,
ispostare
| ctr.
isordulare
Frasi
sa linna trota dh'aderetzat su fogu…◊ po aderetzai a tui mi seu atrotiau dèu! ◊ tocat de azeretare sos revessos ◊ sos tortos los ant azeretados ponzèndhelis unu palu ◊ est chin sas palas che agionedha: pro bi las azeretare cheret apredigada! ◊ aderetzai is istradas, fadei logu ca benit su Messia! ◊ sos piantos cherent adderetados dae minoredhos
2.
est in terra e corzu a isse si no si ndhe adderetat! ◊ fatu fatu ndhe aderetzat s'ischina e s'imbarat a sa màniga de su marrone ◊ sa domu ndi est arruta: tocat a ndi dha torrai a aderetzai ◊ cia Vitória si est totu arereciara po dhi fai sa fotografia
3.
candu si tenit pistocu in bértula is cosas ciai si aderessant ◊ sas féminas bi ant de adderetare su locu ◊ chi mi adderetzu mi dhus pongu totus in buciaca, cussus! ◊ adderètadi, cantu chi ses isterrigorzadu lèndheche sas terras de su paba! ◊ aderetzari milliardos de ómines chi ant pigadu unu sétiu malu no est brulla! (P.G.Mura)
Cognomi e Proverbi
prb:
sa mata si adaretzat candu est pitica
Etimo
spn.
aderezar
Traduzioni
Francese
redresser
Inglese
to strighten,
to mend
Spagnolo
enderezar,
corregir
Italiano
raddrizzare,
aggiustare
Tedesco
geradebiegen,
in Ordnung bringen.
annoài 1, annoàre , vrb: annovare Definizione
fàere a nou, fàere una cosa torra; nau de su matedu, bogare sida, cambos noos, linna noa
Sinonimi e contrari
arrennoare
| ctr.
imbecrare
Frasi
sos fiados annoant su pilu, sas àrbures annoant sa foza ◊ in montes si annoant sos élighes de sida ◊ si annoant sas isperas che tràmula in s'olia (G.M.Cherchi)◊ no so prus in zoventura, no si m'est annovandhe sa sanna! ◊ sos ammentos mi annoant sentimentos delicados ◊ annoade s'abbonamentu!
2.
candho de s'isventura sa trobea isorves e annoas chizu e usos?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
renouveler,
mettre à jour
Inglese
to renew,
to update
Spagnolo
renovar,
brotar
Italiano
rinnovare,
aggiornare
Tedesco
erneuern,
aufs laufende bringen.
apanedhàre , vrb Definizione
fàere panedhas, una genia de pane, fàere a bisura de panedha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
embuer
Inglese
to give the form of loaves
Spagnolo
hacer pan
Italiano
appanare
Tedesco
in Form von Brotlaiben bringen.
assamudàre, assamutàre , vrb Definizione
abbarrare o fàere istare citios
Sinonimi e contrari
acaire,
ammucitai,
ammudai 1,
ammudigare,
ismudulare
/
atzitare,
atzitire,
cagliai,
citire
| ctr.
faedhare,
nàrrere
Frasi
canno arribbavat su punghidore chi punghiat su mannale si assamudavant totus ◊ assamudada, sa mente istraca invocat su reposu ◊ abbaidendhe a su chelu mi assamudo (G.M.Cherchi)◊ un'ociada l'at assamudau ◊ tiu Batoi nos at fatu assamudare ◊ pro assamutare sas limbas pútitas est annata a tzeracare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire chut,
faire taire
Inglese
to hush up
Spagnolo
acallar,
callar
Italiano
tacitare,
star zitti
Tedesco
zum Schweigen bringen,
schweigen.
assetiài, assetiàre , vrb Definizione
istare in assentu, in asséliu, firmos; pònnere a postu, assentare sa cosa in logu suo, bene, agiustare, giare sétiu
Sinonimi e contrari
abarrai,
acabidae,
acodomai,
acollocare,
adaretzai,
assantai,
assebiai
/
allichidie,
arremonire
| ctr.
isordulare
Modi di dire
csn:
assetiare su logu = remonire su logu, pònnere su logu a sétiu; assetiai su bestiàmini = ammaniare, furriare a manera chi paschindhe istet o andhet de una tzerta manera
Frasi
ti mandho a sa tanca e inibe assétias e azudas ◊ assétia cue! ◊ assétia, no sias che pitzinnalla chi no l'interessat nudha! ◊ no assétiat, est semper a furriebborta ◊ sos tronos si fint assetiaos
2.
su re si at assetiadu sa corona in conca ◊ aderetzant sa perda e dh'assétiant cun is àtaras ◊ assetiadí sa camisa, ca dha portas ammurigonada! ◊ si funt assetiadas is mortis e no si agiustant is fesserias?! ◊ mi ant azudau a assetiare medas peràulas e càntidos ◊ si seus firmaus a si assetiai is cambas ca dhas portaiaus cancaradas a fortza de abarrai sétzius in màchina
3.
is brebeis mi dhas apu assetiadas e immoi funt tirendi a su bacu
Etimo
ctl.
assetiar
Traduzioni
Francese
arranger,
ranger,
placer
Inglese
to arrange,
to set
Spagnolo
arreglar
Italiano
assettare,
collocare per bène
Tedesco
in Ordnung bringen.
atrepillài , vrb: atropegliai,
atropegliare,
atropelliai,
atropelliare,
atropigliai,
atropillare,
atropogliare,
atrupegliare,
atrupelliai,
tripogliare Definizione
betare apare, pònnere sa cosa a dónnia manera chentza critériu, cunfúndhere totu; immarrire a meda, giare o pigare múngia, matana, pistare, catzigare, pònnere agiàgaru, arreolu, learesidha a pentzamentu / atropegliai is leis = andhare contra a sa leze, fàghere pagu o nudha contu de sas lezes a menisprésiu
Sinonimi e contrari
agiolotare,
scambillai,
stragamullai,
trumbugliai,
trumentai
/
atrobodhare,
imbogiare,
intrebedhai,
trabojare,
trobodhicai,
trobullai
| ctr.
assebiai
Frasi
tui bivis atrepillendi is cosas craras! ◊ cussu gei no si at a atropelliai, no dhi at a tropedhai sa língua! ◊ tui mi atropéllias dugna arrexonamentu ◊ mi atropògliat su narre, mi cunfundhet (A.Spanu)◊ mi aciapo sa mente atropogliada ◊ sa Sardigna, cun tantu atropogliadu faghe faghe, est sempre in manos anzenas
2.
tui ti atrupéllias po medas cosas, ma isceti una cosa est necessària ◊ fuit cun sa conca atropelliada de pistighinzos ◊ l'apo muntesu chentza l'atropellare, ca si su malàidu lu malústrias est peus
3.
Bobbore e Melledha furint atrupegliaos de su disígiu de ndhe iscarragiare s'iscusórgiu ◊ oi seu totu atrupelliada po allichidí
Etimo
spn.
atropellar
Traduzioni
Francese
bouleverser
Inglese
to upset
Spagnolo
desarreglar,
atropellar
Italiano
scompigliare,
sconvòlgere
Tedesco
durcheinander bringen.
avalotài , vrb: avolotai,
avolotare Definizione
pònnere tréulu, burdellu, fàere movimentu de betare apare, morigare sa cosa, fintzes pònnere s'unu contras a s'àteru
Sinonimi e contrari
abbolotai,
abborotai,
buliare 1,
sciambullai,
streulai
| ctr.
apachiare,
apasaogare,
assantai,
assebiai,
assentulae
Frasi
avolotaus che is macarronis de Pauli
Etimo
ctl.
avalotar
Traduzioni
Francese
bouleverser,
brouiller
Inglese
to upset
Spagnolo
alborotar
Italiano
scompigliare
Tedesco
in Unordnung bringen,
durcheinander bringen.
batíre, batíri , vrb: betiri,
bitiri,
vatire Definizione
carrare, acortzire una cosa, fàere bènnere a unu, ma si narat fintzes in su sensu de causare un'efetu; nau de is matas e fintzes de sa terra, giare, bogare frutu; rfl., bogare s'erriu
Sinonimi e contrari
batúchere*,
bature,
poltare
| ctr.
istesare,
leai
Modi di dire
csn:
batire (a unu) a su meu = cumbínciri, fàghere adduire s'àteru a su chi naro deo; batire a su sou = fai arrexonai, portai a unu a fuedhai, a nàrriri su ch'iscít, sa beridadi, cumbínciri a unu
Frasi
ndhe cheret batidu totu a inoghe su chi bi tenimus in cudha domo ◊ sa cosa dae campu ndhe cheret batida a bidha ◊ totu cussos dannos nos ant batidu a malu batu ◊ bai e bati una màriga de àcua! ◊ ita at bitiu? ◊ si est intesu male, fintzas chi ndhe li ant batidu su dutore! ◊ prite un'azudu nessi no batides pro cariare su chivarzu?
2.
is antigos dhu naiant chi cussu sonu a denote batiat avolotu ◊ custu fritu batit nie! ◊ su bentu bosanu batit abba
3.
terra bona, cussa: su pore chi ocannu est batindhe l'ant a zúchere a montovu! ◊ sas arburedhas sunt mannitas e comintzendhe a batire
4.
o mala solte, a cantu mi as batidu!…◊ como l'apo batidu a su meu e mi ponet mente (G.Ruju)◊ cun sas bonas peràulas l'apo batidu a su meu
5.
candu si est betiu su frúmini, is àcuas fuant imbàtias finas a sa domu
6.
no cheret faedhare, ma sa giustíssia già lu batit a su sou! ◊ l'isúzigo bene, lu bato a su sou e, mih, chi narat chie bi aiat in s'irrobbamentu! ◊ no che at pessone chi lu batat a su sou, a isse! (G.Ruju)
Traduzioni
Francese
porter,
fructifier
Inglese
to bring,
to bear fruit
Spagnolo
traer
Italiano
portare,
condurre,
fruttificare
Tedesco
bringen,
Früchte bringen.
cardiàre , vrb Definizione
giare sa càrdia, callentare (ferru o àteru metallu) fintzes chi essit abbrigau agiummai de s'iscagiare
Sinonimi e contrari
abbrigai,
arrubiai,
arrujire,
cardigiai,
ingrujare,
orruviare
2.
ti at a inchèndhere semper de piús a fundhu finas a ti cardiare sa cusciénscia (N.Puggioni)
Etimo
spn.
caldear
Traduzioni
Francese
chauffer au rouge
Inglese
to make red-hot
Spagnolo
caldear,
calentar al rojo
Italiano
arroventare
Tedesco
zum Glühen bringen.
carrucàre , vrb: carrugare Definizione
portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare
Sinonimi e contrari
assedare,
isseidare
Frasi
los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
porter les graines à l'aire
Inglese
to carry grain to barnyard
Spagnolo
rebañar el trigo en la era
Italiano
portare il grano all'àia per la trebbiatura
Tedesco
den Weizen auf den Dreschplatz bringen.
chelcíre , vrb: chicire,
chilcire,
chiscire,
chitzire Definizione
betare calecuna boghe, nàrrere cosa a su piciochedhu, a un'animale, po dh'asseliare, fàere torrare agoa, po che dhu bogare; fàere asseliare, fintzes apartare, arregòllere a una parte
Sinonimi e contrari
abboluire,
abbruncai,
assebiai,
caciare,
crischiare,
irmurrare,
irruncare,
ispochiare,
sbruncai
/
cuai,
frànghere
| ctr.
aggussire,
audire,
auntzare,
incidai,
inciulai
Frasi
duas pisedhutzas fint pranghendhe ma neunu las at chitzidas: las ant lassadas prànghere ◊ ischiat chiscire sos canes sentza los tocare ◊ tandho no ti apo a chicire e atzetas sedha e bríglia?! ◊ apo chiscidu su gatu ca fit in chirca de tènnere unu puzonedhu ◊ su pisedhu, candho faghet tropu botu, cheret chitzidu
2.
cussa ispranzada de pane at chicidu su bentu
3.
sos voes chitziant deretos a manu giusta o a manca, arreghiant o torraiant a annare a secunna de su frúschiu chi intenniant
4.
candho su massaju adiat finitu de arare chitziat sas petras dae mesu de sa tanca ◊ chitzitiche dae cue!◊ faemi sa caridade de mi chitzire innoghe, ca seo perseghiu!◊ tocat a chitzire su bestiàmene po no che dhu furare is ladros o is martzanes (E.Madeddu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rabattre,
faire taire qqn
Inglese
to retort,
to silence s.o
Spagnolo
reprochar,
acallar
Italiano
rintuzzare,
far tacére
Tedesco
zurückschlagen,
zum Schweigen bringen.
intzudhíre , vrb Definizione
intrare unu pagu a fortza in logu malu, difícile, de malesa, de gente meda
Sinonimi e contrari
atzutzudhire,
fichire,
ifertzire,
imbèlghere,
incotzigare,
infruncuai,
intzutzudhire
Frasi
no ti agatant mai in posse: no isco inue ti che intzudhis! ◊ si che intzudhiat in totue fintzas si no bi aiat logu ◊ si no intzudhis, cun totu custas màchinas no colas mai! ◊ a ue ses intzudhindhe: no bides chi no che at logu?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enfoncer,
s'introduire,
se faufiler
Inglese
to hammer,
to enter,
to slip in
Spagnolo
clavar,
introducir
Italiano
conficcare,
introdursi,
intrufolarsi,
ficcarsi
Tedesco
einschlagen,
sich einschleichen,
sich bringen.
irbrofodhàre , vrb Definizione
fàere o essire a fodhe, illargare, pigare un'àtera forma prus larga
Sinonimi e contrari
ilfodhonare,
infodhonare,
istiriolare,
sciabudhai,
sciadhonai,
sciodhai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déformer
Inglese
to put out of shape
Spagnolo
deformar
Italiano
sformare
Tedesco
aus der Form bringen.
isconsiminzàre, isconsimizàre , vrb: iscosciomingiai,
iscossiminzare,
iscossimizare,
iscossomingiai,
iscussimintzare,
iscussiminzare,
scoscimingiai Definizione
bogare de pare, iscosciare, illascare, guastare male una cosa, nau mescamente de is peis o cambas de unu trastu; fàere dannu
Sinonimi e contrari
destrui,
dissantarare,
ildeossare,
irgangalistae,
isbabbarrare,
iscadapiare,
iscunsertare,
istracassare,
istraessare,
scannugai,
scosciai
| ctr.
conziminare,
ingrauciare
Frasi
si che la fúrrias gai, cussa cradea l'iscossiminzas, totu!
2.
donzi note l'iscrujuraiat s'àitu e chin sa robba l'iscussimintzaiat su semenatu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dégonder,
disjoindre
Inglese
to unhinge,
to break up
Spagnolo
romper,
destrozar
Italiano
sgangherare,
sconnèttere
Tedesco
aus den Angeln heben,
aus den Fugen bringen.
iscumentàre , vrb Definizione
isconciare, betare apare (nau de màniga, èssere lasca, mòvere aintru de s'ogu de sa ferramenta)
Sinonimi e contrari
irfàchere,
isciasciai,
isconciare,
iscunsertare,
isordulare
| ctr.
cumentare
Frasi
sos coros cherent provaos e, candho benit, sa prova iscumentat cantu bi at ◊ irfriguraos in cada mermu, in cust’ísula nighedha che atramentu, iscumentant su rànchiu mutricore ◊ s'àinu chi t'iscumentet, a tie solu!
2.
seo andhau a su ferreri po mi fàere una pariga de cotzas po mi cumentare su marrone, ca dhu tenio totu iscumentau (M.Deiana)
Traduzioni
Francese
effarer,
disjoindre,
défaire
Inglese
to break up,
to destroy,
to dismay
Spagnolo
deshacer
Italiano
sgomentare,
sconnèttere,
disfare
Tedesco
erschüttern,
aus den Figen bringen,
zerstören.
ispendhentàre , vrb: ispennentare Definizione
giare su pesu o càrrigu tropu a un'ala de no pèndhere prus cant'e pare a cad'ala po comente est postu, betare prus a un'ala, a su pendhente
Sinonimi e contrari
parangai
Frasi
leo una cosa a cada manu ca sinono m'ispendhentat ◊ si l'ispendhentat sa linna, a s'àinu, pone carchi preda a s'àtera fasche!
2.
su pastore at ispennentau sas berveches conca a sa badhe
Traduzioni
Francese
déséquilibrer,
pencher
Inglese
to unbalance
Spagnolo
desequilibrar
Italiano
sbilanciare
Tedesco
aus dem Gleichgewicht bringen.
poltàre , vrb: portai,
portare,
potai Definizione
giúghere o ingòllere de unu logu o tretu a un'àteru, siat istesiandho e siat acortzindho; giúghere in pitzu, acanta; rfl. nau de gente, àere relatzione, traténtzia cun ccn.
Sinonimi e contrari
batire,
bature
/
leai,
zúchere
Modi di dire
csn:
portai a ispàssiu = leare, zúghere carchi cosa pro passare ora, divertimentu e gai; portai a tragu = leare trazendhe; portai a domu = batire intrada, balanzu
Frasi
porta a innòi cussa cosa ca est sa mia! ◊ cun Gemilianu eus detzídiu de ti nci portai o a domu sua o a domu mia, ca a solu no podis abarrai ◊ su pastori at portau su tallu a monti
2.
si portu su dinai gei ti dha còmporu ◊ su dotori at arracumandau de dhas portai sempri in busciaca custas píndulas ◊ portat idea de fai is cosas comenti si depit ◊ cussa po frigociai portat tiaus!…◊ fiat tropu s'arrennegu chi portàt in corpus ◊ portat una manu longa longa
3.
s'àcua de su mari portat sa sai ◊ in Sardigna dhoi at arrocas chi portant òru
4.
cun cussu si portaus bèni meda e is cosas mi dhas narat ◊ nosu si portaus bèni cun totus, in bidha
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
porter,
avoir
Inglese
to bring,
to have
Spagnolo
llevar,
traer,
llevar
Italiano
portare,
avére con sé,
contenére
Tedesco
bringen,
tragen,
mitnehmen.
rimài, rimàre , vrb Definizione
fàere a rima, andhare in rima, iscríere o foedhare cun is versos
Frasi
los cheria ladinos e sardos, cun versos bene fatos e gustosos, misurados, rimados, zeniosos
Traduzioni
Francese
rimer
Inglese
to rhyme
Spagnolo
rimar
Italiano
rimare
Tedesco
sich reimen,
in Reime bringen.
sciambullài , vrb: isciumbullai,
simbullare,
sumbullai,
sumbullare,
summullai Definizione
fàere sciumbullu, betare apare, pigare a tontonadas, a iscutuladura, mòvere a cropu, su si mòvere cun coidu po fàere faina, avolotu, fàere mòvere
Sinonimi e contrari
abbolojare,
abbuligiai 1,
arrebbulliai,
intruai,
issumbullare,
sachedhare,
streulai,
trumbugliai
/
agiolotare,
atrepillai,
pesai,
istrumbullai,
subuzare*
/
bacanare
Modi di dire
csn:
sciumbullai a chitzi = suguzare, ischidare, pesare chito; sumbullai de sa brenti = tzocos de mata, morigamentu de istentinas; sciumbullai su bestiàmini = essire a morigadorzu, mòere su bestiàmine a pàschere intro de note
Frasi
Coixedha sumbullat totugantu ◊ ant simbullau totu sa vidha cricandhe giovanedhas! ◊ su pastori chi tenit incuru a summullai essit a is duas de noti (F.Lai)◊ cussu commo cheret bènnede a sumbullare su logu!◊ sumbulla sa cedha ca depit pàsciri!
2.
mi ndi apu a èssiri pesada cuatru bortas po ndi dha sciumbullai de su letu ca depiat pigai su postali!…◊ su cantu de su caboni cumbidat sa genti a sciumbullai ◊ a mengianu a chitzi no boint sciumbullai!
Traduzioni
Francese
bouleverser,
secouer
Inglese
to ruffle,
to shake
Spagnolo
desarreglar,
sacudir
Italiano
scompigliare,
scuòtere
Tedesco
in Unordnung bringen,
schütteln.