aeràtza , nf Definizione aera mala, malesana.
aerbàdu , agt Definizione
nau de terrenu, chi dhue at erba meda, chi est prenu de erba
Sinonimi e contrari
erbidu,
ervanosu,
imbrebiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
herbeux
Inglese
herby
Spagnolo
herboso
Italiano
erbóso
Tedesco
grasig,
Gras…
àere , vrb: ai,
àiri 1,
ari 1 Definizione
vrb. chi inditat possessu (po àere acanta/acurtzu o in dossu si narat gíghere/zúghere o portai/ portare e var.: dhu portu in buciaca, lu zuto inoghe); s'impreat coment'e vrb. aus. po fàere su tempus cumpostu de is vrb. ativos transitivos, ma fintzes de vrb. intransitivos, mescamente de totu cudhos chi inditant tempus (es. at imbatiadu, at próidu, at iscurigadu, at niadu); impreu distintu est su de serbire po fàere is bvrb. de tempus bnd. de totu is vrb. (apo a èssere, apu a fai, apo a bíere, apo a nàrrere); si ponet a su postu de èssere candho su sugetu est unu partitivu (e deosi sèmpere nm. chentza art.) o est unu calesisiat, indeterminau (es. b'at pane, b'at zente, b'at logu, b'at linna, cosa b'at?, chie b'at?, dhoi at un'ómini, dhue at calecunu chi no connòsciu, dhue at cosa de fàere; sinono: bi est su pane, bi est sa zente, bi est su logu, bi est sa linna, sa cosa b'est, bi est babbu, dhoi est Efisinu, dhu’est custa cosa de fàere); a/c.: in is domandhas chi bolent s’arresposta Emmo/eja o Nono, impreau coment'e ausíliu de àteru vrb. si ponet apustis de custu: fatu azis?, acabbau eus?, bidu as?, próidu at?, coitadu ant? / ind. pres. 1ˆ p. pl. aus, amus; ind. imp. 1ˆ p. sing. avio, 1ˆ p. pl. aviamus, abamus, aemus, 2ˆ p. pl. abazes, 1ˆ p. sing. dèu ei, emu; passau: 1ˆ p. sing. apei, apesi, 2ˆ p. sing. aisti, apesti, 3ˆ p. sing. apeit, apesit, 1ˆ p. pl. apemus, apéimus, apésimus, 2ˆ p. pl. apezis, 3ˆ p. pl. apeint, apesint; cong. pres. 1ˆ p. sing. epa, 1ˆ p. pl. epemus, 2ˆ p. pl. apetas, epedas; ger. aendhe, aindhe, apendhe, apenne, apenno (ma si narat meda in parte sua su ger. de tènnere: tenzendhe, tenindhe); pps. àpidu (fintzes po agatadu), tentu (de tènnere)
Sinonimi e contrari
tènnere
/
gíghere,
poltare
Modi di dire
csn:
b'àere, no b'àere meda a fàghere carchi cosa = chèrrere, no chèrrere tempus meda; aeresila = irfrancaresila, colaresichela gai chentza dannu, chentza deper fàghere nudha, sarbaresila (si narat mescas a su passadu: si l'at àpida); si as de fàghere (nadu a mineta, avertimentu) = si própiu ti la cheres buscare…
Frasi
ite as, oe, chi ses primmadu? ◊ cantas berbeghes azis? ◊ dinari meda no ndh'apo ◊ cantos annos as? ◊ at cumintzau a zubilare chene chi deo aèrepo cumpresu sa resone ◊ no bi cheriat a neunu pro timoria de l'istrobbare ◊ sos teracos, puru apenne unu pagu de paura, no si permitiant de la tocare
2.
custu l'at mortu, custu l'at uscradu ◊ intradu che l'at e dadu l'at a chenare ◊ a pagu a pagu aus torrau a camminai ◊ giogadu at e példidu at! ◊ at bófiu de aici e aici eus fatu ◊ eus acabbau ◊ dhi pariat de ari bíviu sèmpiri gosi ◊ si ti ndhe fisti abbizadu ndhe aisti leadu sa sua!
3.
èssere: - chie b'aiat? ◊ in custa piatza nche at unu putu ◊ in sa festa dhue aiat zente meda ◊ ndi pigas istrepus cantus dhui at ◊ in su monte de Gonare bi at una sirena…◊ àsiu aia, dego, de zubilare: tziu Luisi no s'aiat in locu (G.Piga)◊ nos tocat de andhare mesu nudos: cosa chi no si aviat bidu mai! (T.Ziranu)◊ innui at arralla at genti ◊ dhoi at unu niu de espis rabiosas ◊ bi at unu in mesus vostru chi non connoschites
4.
ajó, meda b'as?! ◊ ispetade za b'apo pagu: apo bell'e fatu!
5.
pro como si l'at àpita! ◊ est unu de sos pacos tirrinos chi si l'ant àpita dae sa "Letze de sas crujuras"
6.
si as de fàghere lassa sa zanna abberta, si bi podet intrare animale a sa domo!…
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no at no est
Etimo
ltn.
habere
Traduzioni
Francese
avoir,
y avoir
Inglese
to have
Spagnolo
haber
Italiano
avére
Tedesco
haben.
aerèdha , nf Definizione
bentighedhu lébiu
Sinonimi e contrari
aeresita,
aerita,
sisia 2
Traduzioni
Francese
brise
Inglese
gentle wind
Spagnolo
airecillo
Italiano
venticèllo
Tedesco
leichter Wind.
aèrepo , bvrb Definizione boghe de 1ˆ p. sing. chi iat a pàrrere unu imp. cong. de àere (dhu narant a logos e podet èssere prus un'inf. personale chi no congiuntivu; est pagu impreau e solu po 1ˆ p. sing., ca s'impreat s'ind., naendho sa cosa de àtera manera: "si aèrepo nau" = méngius (e in totu su sardu), si aio nau, si ia nau.
aeresíta , nf Definizione
frinighedha lébia lébia
Sinonimi e contrari
aeredha,
aerita,
frinaredha,
sisia 2
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
zéphyr
Inglese
zephyr
Spagnolo
brisa,
airecillo
Italiano
zéfiro
Tedesco
Zephir.
aergiài, aergiàri , vrb: aerzare, agherzare, ergiai Definizione connòschere o bogare a unu a s'aerzu, assimbigiare a is de s'aréntzia, betare s'ària a unu, assimbigiare Sinonimi e contrari ammelmare, atipizare Frasi e ite agherzas?! pro comente si vestint e si che secant sos pilos, sos pitzinnos, no ndhe connosches unu! Etimo srd.
àeri aèra
aeríta , nf Definizione frinighedha, bentighedhu lébiu lébiu, brandhu Sinonimi e contrari aeredha, aeresita Frasi un'aerita lena de ispreu mi artudhat sa carena ◊ oe no sento piús cudh'aerita mustrendhe de mi chèrrere carignare Etimo srd.
aériu aéreu
aeróbbicu , agt Definizione nau de unos cantu microrganísimos, chi campat solu si dhue at ària (sinono morit).
aeronàutica , nf Definizione
totugantu su chi pertocat su andhare peri is aeras in aeroplanu: de is istúdios a su fàere is màchinas indústria), a su corpus civile e militare chi trebballat in custa atividade
Traduzioni
Francese
aéronautique
Inglese
aeronautics
Spagnolo
aeronáutica
Italiano
aeronàutica
Tedesco
Luftfahrt.
aeroplànu , nm: ariopranu Definizione
genia de màchina fata po andhare in is àrias a bolu cun s’ispinta de is motores
Sinonimi e contrari
aéreu,
aparéchiu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
avion
Inglese
aeroplane
Spagnolo
avión
Italiano
aeroplano
Tedesco
Flugzeug.
aeropórtu , nm Definizione campu de aviatzione apostadamente fatu po fàere tzucare e lòmpere is aeroplanos.
aerósu , agt: agherosu,
airosu 1,
ariosu Definizione
chi tenet o leat ària o lughe meda; nau de malàidu, chi paret de s'intèndhere méngius, prus in cara bona / domu ariosa, dí ariosa
Sinonimi e contrari
scampagnosu
Frasi
at apertu portas e ventanas ca, mancari sa domo siat manna e agherosa, bi at fracu de inserru
Traduzioni
Francese
bien aéré,
hautain
Inglese
airy
Spagnolo
claro y aireado
Italiano
arióso
Tedesco
luftig.
aerràre , vrb: arrare 1,
errai Definizione
fartare in sensu morale; ibballiare, fàere fadhina
Sinonimi e contrari
mancai
/
fadhie,
irballare
Frasi
mi ndhe meravizo chi apat aerradu un'ómine che a isse, chi pariat bonu meda! ◊ su préide s'est aerradu de no si pònnede sa capa
2.
cantu oretada, sa fera, l'aiant aposta e si l'arrant de sa bramosia ◊ tiradu rutu faghet a seguru mancari siet a colpu de iscuru. No manchet, puru!… chi mi l'ap'arrada? [sa fera]
Etimo
ltn.
errare
Traduzioni
Francese
errer
Inglese
to make mistakes
Spagnolo
errar
Italiano
errare
Tedesco
sich irren.
aérru , nm: arru 1,
erru Sinonimi e contrari
arràntzia,
irballu
Frasi
no apas pensamentu cambiadu, ca est in pagu su fàere un'aerru! ◊ catzadore bonu chen'aerru sos puzones ndhe los betat s'unu fatu de s'àteru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
erreur
Inglese
mistake
Spagnolo
error
Italiano
erróre
Tedesco
Irrtum.
aéru, àeru , nm Definizione
su chi paret unu castiandhodhu a cara po èssere chi assimbígiat o podet assimbigiare a un’àteru
Sinonimi e contrari
abbrembu,
aerada,
aeramentu,
aerzu,
assemizu,
bisura
Frasi
dhi at un'àeru a su babbu ◊ su fizu at un'aeru a su babbu ◊ cussu portat aeru de animale areste
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
physionomie,
mine
Inglese
coutenance,
appearance
Spagnolo
aire
Italiano
fisionomìa,
aspètto
Tedesco
Gesichtsausdruck,
Aussehen.
aerzàre aergiài