adústu , agt Sinonimi e contrari
àrridu,
asciutu,
sicu
Frasi
sos campos sunt adustos
Etimo
itl.
adusto
Traduzioni
Francese
aride
Inglese
dry
Spagnolo
árido,
adusto
Italiano
àrido
Tedesco
trocken.
adutuperiàre addutuperiàre
àe , nf: ave Definizione
is pigiones pentzaos e pigaos chentza distintziones e totus impare; dhu narant de ccn. pigione precisu, o fintzes de unu pigione ebbia bastat chi siat: candho acontesset custu si narat pl. puru; a logos, unu de is pigiones prus mannos, s'àbbile
Sinonimi e contrari
pigionia,
pilloneri,
pugione,
ulturina
/
àbbila
Modi di dire
csn:
pintare s'ae a bolu = èssiri grandu pintori diaderus de pintai is pillonis candu funti bolendi; lestru che ae in bolu = lestru meda, àbbile faghindhe faina
Frasi
no si moet de ae corogosta: pro paura s'isméntigat d'olare (L.Cubeddu)◊ si bolare coment'e ae podia, pro poder bènnere a cue su bolu pesare dia (A.G.Solinas)◊ sunt totu a una piae, che iscapados a s'ae ndh'essesint solovrados ◊ s'olia si l'est manighendhe s'ae ◊ s'ae famida est faghindhe dannu meda in binza
2.
no píulat un'ae ◊ sas aes sulcant sas aeras ◊ sas aes puru, a trumas, ant boladu ◊ sas aves sunt cantandhe, bolendhe, faghindhe su nidu ◊ s'ischit chi sempre subra de sas ruinas sas aes mortorzeras faghent festa! ◊ pòneti alas de ave e bola artu! ◊ sas aves ant cambiadu boghe
Etimo
ltn.
ave(m)
Traduzioni
Francese
faune ornithologique
Inglese
birdlife
Spagnolo
las aves
Italiano
avifàuna,
i volàtili
Tedesco
Vögel.
aèda , nf: aveda Definizione genia de erba a costa longa e a fògia lada, bona cota, chi creschet a sola, annu cun annu, faendho sa chima e sicandhosi a s'intrada de s'istade: torrat a bogare de sa matessi arraighina in atóngiu; is calidades prantadas (eda de ortu) faent a fògia e a costa meda prus manna, si ponent a sèmene e podent fàere in dónnia tempus Sinonimi e contrari beda, biarava, cea 1 Terminologia scientifica rba, rbzc, Beta vulgaris.
aelcàre , vrb Definizione prenare s'erca (bentre), abbudhare, tzatzare a meda, a tropu Sinonimi e contrari abbentrare, abbudagare, abbuselcare.
aelmaría , nf: avemaria, avemmaria, avermaria Definizione sa pregadoria prus nodia a Nostra Segnora; tocu de campana e funtzione de su merie, in crésia; is granos de s’orrosàriu; una calidade de minestra minuda a bisura de tubbighedhu curtzu, po minestrone Sinonimi e contrari padennoste Frasi a sero chin dilicatesa faches durche cumpanzia chin sa santa aelmaria ◊ depet nàrrere bíndhighi avemarias 2. candho sonàt s'avemmaria is mannos e is minores si faiant sa rughe 3. s'orrosàriu portat cincuanta avemmarias e cincu babbunnostrus 4. in su brodu si dhui bit unas cantu avemmarias, arrogus de cibudha, ma mancu un'ogu de ollu.
aelógu , nf: ailogu,
elogu,
vailogu Definizione
maladia chi lassat sa pedhe a magas, a fossighedhos, candho est sanada
Sinonimi e contrari
arzolu,
buata,
pigoni,
pigota
Terminologia scientifica
mld
Etimo
grc.
eulogía
Traduzioni
Francese
variole
Inglese
smallpox
Spagnolo
viruela
Italiano
vaiòlo
Tedesco
Pocken.
aémbru , nm Sinonimi e contrari addelentu, inginnu Frasi cussa fémina est massaja bona, tenet aembru in dogni cosa, contivizu in totu.
aèna , nf: avena, auena, ena, oena Definizione genia de laore chi si sèmenat po brovendha (a logos dhi narant biada), e fintzes cussa areste chi creschet a sola; unu pitarioledhu; su pigiolu de su linu po coment’essit a filos longos (enas) Sinonimi e contrari aenamurra, arvenarzu, enàrgiu, fenapu, fenarza, fenumurru Terminologia scientifica lrs, Avena sativa, a. fatua Etimo ltn. avena.
aenamúrra , nf: enamurra Definizione
erbas diferentes chi assimbígiant a s'avena
Sinonimi e contrari
aena,
anàile,
arvenarzu,
enàrgiu,
fenàile,
fenapu,
fenarza,
fenumurru,
filianu,
oguena
Terminologia scientifica
rba, Avena barbata, A. fatua, A. sterilis, Bromus hordaceus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
folle avoine
Inglese
wild oat
Spagnolo
cugula,
ballueca,
avena loca
Italiano
avéna selvàtica
Tedesco
Flughafer.
aenzàre abbenzàre
aénzu abbénzu
aèra , nf, nm: (fintzes àera)
àeri,
àghera,
àira,
àiri,
ari 2,
ària Definizione
ammesturu de gasos chi cumponent s'atomosfera totu a inghíriu de sa Terra, fatu pruschetotu de azotu (a giru de su 76%) e de ossígenu (unu 23%), fintzes gasos raros e anidride carbónica: candho est in movimentu dha naraus bentu, currente, frina; si narat fintzes cun s'idea de logu, su chi si biet in artu, castiandho fache a foras de sa Terra (e deosi fintzes solu su chi si biet fora de sa Terra, es. s’a. istedhada); nau pl., is nues; su chi paret unu castiandhodhu in cara, pruschetotu po su chi tenet de assimbígiu a un'àteru / a/c. po su gasu chi si respirat si narat agiummai solu ària; min. aeredha, aerita = bentighedhu
Sinonimi e contrari
bentu
/
celu
/
nue
/
aerada,
aeru,
aerzu
Modi di dire
csn:
leare o pigai ària = essire a logu abbertu, ue bi est currindhe aera; aera colada = currente de ària; ària morta = in logu serradu, ària pòvera meda de ossígenu; is aris = sas nues; ari inturriada, aera muda = aera annuada meda; ari boiratza = aera cun pagas nues artas; ari crobeta = aera annuada, cuguzada, àiris ingruius; aera frimma = aera annuada, ma séria; aeras móvidas = aera totu nues andhendhe; aeras frisciadas = chi no bi cheret pròere mancu annuada, tempus de assutore; ari bella = aera neta; aeras bassas = nues bassas; colore de aera = asulu; corpu de aera (mescamente a s'ogru)= corpu de bentu chi agghejat s'ogru o chi noghet a su saludu; betàrendhe sas aeras = pròiri a meda de fai dannu; sa bortaedie est perdindhe aeras = est irmurinendhe, iscurighendhe; èssere che faladu de sas aeras = no ischire mancu ite l'at capitadu, no cumprèndhere nudha coment'e candho unu est pesendhe de maladia; fuedhai a s'ària = faedhare chentza fundhóriu; tèniri ària bella = pàrrere bellu, èssere bellu de bisura; donai o ghetai ària a unu (nau de genti) = assemizare a unu; connòschere a unu a s'aera = a sa bisura (ca si assimbillat a is àterus de sa famíllia); leare s'ària a unu (a una domo) = impedumàreli sa vista, fàghereli àtera domo in dainanti de no poder bídere atesu
Frasi
est conca a sa bentana apitu de una sisia de àghera ◊ respiramus s'aera ◊ no est tirandhe prus aeredha ◊ su bentu àntziat e falat sa foza in s'àghera ◊ at leadu colpu de aera essendhe de su caldu a su fritu ◊ a su sole de s'istiu s'aera paret ballendhe ◊ inoghe che at friscura ca ch'est currindhe aera ◊ s'ària morta in miniera nd'istudàt fintzas sa luxi
2.
s'aera ammontat totu su Pianeta ◊ is àrias funt annurradas ◊ s'aera podet èssere annuada, neta, séria, frita, muda, crucuriosa, abbudhada, istedhada, berbegada ◊ est pruendi e is àrias no portant ogu de iscampiai ◊ immoi est giai duus annus chi no iscapant àcua is àiris ◊ aeras frisciadas: annuat ma no proet! ◊ s'aera est torrendhe a barriare: istimmei chi proet! ◊ est essiu su soli e at fatu isparessi is àiris iscuriosus e ingruius
3.
dhi ghetas un'ària, a cussu ◊ ndh'at un'àera de su babbu
4.
candho liu apo nau, issos che sunt falaos che dae s'àghera, ma apustis si ndhe sunt cuntentaos ◊ sas cantones de como parent irfumentos de majarza pro zente chi at imbertu ària mala! ◊ masedu e atontadu che anzone, mi paria faladu dae s'aera!
Cognomi e Proverbi
smb:
Airi, Ari
Etimo
ltn.
aera
Traduzioni
Francese
air
Inglese
air
Spagnolo
aire,
bóveda celeste
Italiano
ària,
vòlta celèste
Tedesco
Luft,
Himmelsgewölbe.
àera , nf: (fintzes aera)
Definizione
linnu malu o murta làvrina, genia de linna tostada meda chi faet a mata in logu de monte unu pagu artu
Sinonimi e contrari
costi,
cóstiche,
olàdighe
Frasi
sa discu fit de linna de àera fata a curbia
Terminologia scientifica
mtm, Acer monspessulanum
Traduzioni
Francese
érable
Inglese
maple
Spagnolo
arce de Montpellier
Italiano
àcero
Tedesco
Ahorn.
aeràda , nf: agherada Definizione
su ghetai ària a calicunu, su pàrrere ccn. a sa bisura, a sa cara
Sinonimi e contrari
abbrembu,
aeramentu,
aeru,
aerzu,
assemizu,
bisura
Frasi
a s'aerada mi pariat Bodale
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
physionomie
Inglese
countenance
Spagnolo
semejanza,
aire
Italiano
fisionomìa
Tedesco
Ähnlichkeit.
aeràe, aerài , vrb: aerare,
aerari,
agherare,
ariai,
erai Definizione
pàrrere de connòschere a unu a cara assimbigiandhodhu a is àteros de sa famíglia
Sinonimi e contrari
abbentinnare,
abbrembare,
aergiai,
agghentinare,
ammelmare,
assemizare,
assimbigiai,
atipizare
Frasi
cussu zòvanu a chie l'as aeradu? ◊ cussu l'apo aeradu a sa mama ◊ bos soe agherandhe ma non soe sicura: cuja sezis?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aérer,
ressembler
Inglese
to resemble,
to look like
Spagnolo
asemejarse,
tirar
Italiano
arieggiare,
somigliare
Tedesco
ähneln.
aeraméntu , nm Definizione
su aerare
Sinonimi e contrari
abbrembu,
aerada,
aeru,
aerzu,
assemizu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ressemblance
Inglese
resemblance
Spagnolo
semejanza
Italiano
somiglianza
Tedesco
Ähnlichkeit.
aeràre, aeràri aeràe