adústu , agt Sinònimos e contràrios
àrridu,
asciutu,
sicu
Frases
sos campos sunt adustos
Ètimu
itl.
adusto
Tradutziones
Frantzesu
aride
Ingresu
dry
Ispagnolu
árido,
adusto
Italianu
àrido
Tedescu
trocken.
adutuperiàre addutuperiàre
àe , nf: ave Definitzione
is pigiones pentzaos e pigaos chentza distintziones e totus impare; dhu narant de ccn. pigione precisu, o fintzes de unu pigione ebbia bastat chi siat: candho acontesset custu si narat pl. puru; a logos, unu de is pigiones prus mannos, s'àbbile
Sinònimos e contràrios
pigionia,
pilloneri,
pugione,
ulturina
/
àbbila
Maneras de nàrrere
csn:
pintare s'ae a bolu = èssiri grandu pintori diaderus de pintai is pillonis candu funti bolendi; lestru che ae in bolu = lestru meda, àbbile faghindhe faina
Frases
no si moet de ae corogosta: pro paura s'isméntigat d'olare (L.Cubeddu)◊ si bolare coment'e ae podia, pro poder bènnere a cue su bolu pesare dia (A.G.Solinas)◊ sunt totu a una piae, che iscapados a s'ae ndh'essesint solovrados ◊ s'olia si l'est manighendhe s'ae ◊ s'ae famida est faghindhe dannu meda in binza
2.
no píulat un'ae ◊ sas aes sulcant sas aeras ◊ sas aes puru, a trumas, ant boladu ◊ sas aves sunt cantandhe, bolendhe, faghindhe su nidu ◊ s'ischit chi sempre subra de sas ruinas sas aes mortorzeras faghent festa! ◊ pòneti alas de ave e bola artu! ◊ sas aves ant cambiadu boghe
Ètimu
ltn.
ave(m)
Tradutziones
Frantzesu
faune ornithologique
Ingresu
birdlife
Ispagnolu
las aves
Italianu
avifàuna,
i volàtili
Tedescu
Vögel.
aèda , nf: aveda Definitzione genia de erba a costa longa e a fògia lada, bona cota, chi creschet a sola, annu cun annu, faendho sa chima e sicandhosi a s'intrada de s'istade: torrat a bogare de sa matessi arraighina in atóngiu; is calidades prantadas (eda de ortu) faent a fògia e a costa meda prus manna, si ponent a sèmene e podent fàere in dónnia tempus Sinònimos e contràrios beda, biarava, cea 1 Terminologia iscientìfica rba, rbzc, Beta vulgaris.
aelcàre , vrb Definitzione prenare s'erca (bentre), abbudhare, tzatzare a meda, a tropu Sinònimos e contràrios abbentrare, abbudagare, abbuselcare.
aelmaría , nf: avemaria, avemmaria, avermaria Definitzione sa pregadoria prus nodia a Nostra Segnora; tocu de campana e funtzione de su merie, in crésia; is granos de s’orrosàriu; una calidade de minestra minuda a bisura de tubbighedhu curtzu, po minestrone Sinònimos e contràrios padennoste Frases a sero chin dilicatesa faches durche cumpanzia chin sa santa aelmaria ◊ depet nàrrere bíndhighi avemarias 2. candho sonàt s'avemmaria is mannos e is minores si faiant sa rughe 3. s'orrosàriu portat cincuanta avemmarias e cincu babbunnostrus 4. in su brodu si dhui bit unas cantu avemmarias, arrogus de cibudha, ma mancu un'ogu de ollu.
aelógu , nf: ailogu,
elogu,
vailogu Definitzione
maladia chi lassat sa pedhe a magas, a fossighedhos, candho est sanada
Sinònimos e contràrios
arzolu,
buata,
pigoni,
pigota
Terminologia iscientìfica
mld
Ètimu
grc.
eulogía
Tradutziones
Frantzesu
variole
Ingresu
smallpox
Ispagnolu
viruela
Italianu
vaiòlo
Tedescu
Pocken.
aémbru , nm Sinònimos e contràrios addelentu, inginnu Frases cussa fémina est massaja bona, tenet aembru in dogni cosa, contivizu in totu.
aèna , nf: avena, auena, ena, oena Definitzione genia de laore chi si sèmenat po brovendha (a logos dhi narant biada), e fintzes cussa areste chi creschet a sola; unu pitarioledhu; su pigiolu de su linu po coment’essit a filos longos (enas) Sinònimos e contràrios aenamurra, arvenarzu, enàrgiu, fenapu, fenarza, fenumurru Terminologia iscientìfica lrs, Avena sativa, a. fatua Ètimu ltn. avena.
aenamúrra , nf: enamurra Definitzione
erbas diferentes chi assimbígiant a s'avena
Sinònimos e contràrios
aena,
anàile,
arvenarzu,
enàrgiu,
fenàile,
fenapu,
fenarza,
fenumurru,
filianu,
oguena
Terminologia iscientìfica
rba, Avena barbata, A. fatua, A. sterilis, Bromus hordaceus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
folle avoine
Ingresu
wild oat
Ispagnolu
cugula,
ballueca,
avena loca
Italianu
avéna selvàtica
Tedescu
Flughafer.
aèndhe , bvrb: aindhe Definitzione gerúndiu de su vrb. àere Sinònimos e contràrios apendhe, tenindhe.
aenzàre abbenzàre
aénzu abbénzu
aèra , nf, nm: (fintzes àera)
àeri,
àghera,
àira,
àiri,
ari 2,
ària Definitzione
ammesturu de gasos chi cumponent s'atomosfera totu a inghíriu de sa Terra, fatu pruschetotu de azotu (a giru de su 76%) e de ossígenu (unu 23%), fintzes gasos raros e anidride carbónica: candho est in movimentu dha naraus bentu, currente, frina; si narat fintzes cun s'idea de logu, su chi si biet in artu, castiandho fache a foras de sa Terra (e deosi fintzes solu su chi si biet fora de sa Terra, es. s’a. istedhada); nau pl., is nues; su chi paret unu castiandhodhu in cara, pruschetotu po su chi tenet de assimbígiu a un'àteru / a/c. po su gasu chi si respirat si narat agiummai solu ària; min. aeredha, aerita = bentighedhu
Sinònimos e contràrios
bentu
/
celu
/
nue
/
aerada,
aeru,
aerzu
Maneras de nàrrere
csn:
leare o pigai ària = essire a logu abbertu, ue bi est currindhe aera; aera colada = currente de ària; ària morta = in logu serradu, ària pòvera meda de ossígenu; is aris = sas nues; ari inturriada, aera muda = aera annuada meda; ari boiratza = aera cun pagas nues artas; ari crobeta = aera annuada, cuguzada, àiris ingruius; aera frimma = aera annuada, ma séria; aeras móvidas = aera totu nues andhendhe; aeras frisciadas = chi no bi cheret pròere mancu annuada, tempus de assutore; ari bella = aera neta; aeras bassas = nues bassas; colore de aera = asulu; corpu de aera (mescamente a s'ogru)= corpu de bentu chi agghejat s'ogru o chi noghet a su saludu; betàrendhe sas aeras = pròiri a meda de fai dannu; sa bortaedie est perdindhe aeras = est irmurinendhe, iscurighendhe; èssere che faladu de sas aeras = no ischire mancu ite l'at capitadu, no cumprèndhere nudha coment'e candho unu est pesendhe de maladia; fuedhai a s'ària = faedhare chentza fundhóriu; tèniri ària bella = pàrrere bellu, èssere bellu de bisura; donai o ghetai ària a unu (nau de genti) = assemizare a unu; connòschere a unu a s'aera = a sa bisura (ca si assimbillat a is àterus de sa famíllia); leare s'ària a unu (a una domo) = impedumàreli sa vista, fàghereli àtera domo in dainanti de no poder bídere atesu
Frases
est conca a sa bentana apitu de una sisia de àghera ◊ respiramus s'aera ◊ no est tirandhe prus aeredha ◊ su bentu àntziat e falat sa foza in s'àghera ◊ at leadu colpu de aera essendhe de su caldu a su fritu ◊ a su sole de s'istiu s'aera paret ballendhe ◊ inoghe che at friscura ca ch'est currindhe aera ◊ s'ària morta in miniera nd'istudàt fintzas sa luxi
2.
s'aera ammontat totu su Pianeta ◊ is àrias funt annurradas ◊ s'aera podet èssere annuada, neta, séria, frita, muda, crucuriosa, abbudhada, istedhada, berbegada ◊ est pruendi e is àrias no portant ogu de iscampiai ◊ immoi est giai duus annus chi no iscapant àcua is àiris ◊ aeras frisciadas: annuat ma no proet! ◊ s'aera est torrendhe a barriare: istimmei chi proet! ◊ est essiu su soli e at fatu isparessi is àiris iscuriosus e ingruius
3.
dhi ghetas un'ària, a cussu ◊ ndh'at un'àera de su babbu
4.
candho liu apo nau, issos che sunt falaos che dae s'àghera, ma apustis si ndhe sunt cuntentaos ◊ sas cantones de como parent irfumentos de majarza pro zente chi at imbertu ària mala! ◊ masedu e atontadu che anzone, mi paria faladu dae s'aera!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Airi, Ari
Ètimu
ltn.
aera
Tradutziones
Frantzesu
air
Ingresu
air
Ispagnolu
aire,
bóveda celeste
Italianu
ària,
vòlta celèste
Tedescu
Luft,
Himmelsgewölbe.
àera , nf: (fintzes aera)
Definitzione
linnu malu o murta làvrina, genia de linna tostada meda chi faet a mata in logu de monte unu pagu artu
Sinònimos e contràrios
costi,
cóstiche,
olàdighe
Frases
sa discu fit de linna de àera fata a curbia
Terminologia iscientìfica
mtm, Acer monspessulanum
Tradutziones
Frantzesu
érable
Ingresu
maple
Ispagnolu
arce de Montpellier
Italianu
àcero
Tedescu
Ahorn.
aeràda , nf: agherada Definitzione
su ghetai ària a calicunu, su pàrrere ccn. a sa bisura, a sa cara
Sinònimos e contràrios
abbrembu,
aeramentu,
aeru,
aerzu,
assemizu,
bisura
Frases
a s'aerada mi pariat Bodale
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
physionomie
Ingresu
countenance
Ispagnolu
semejanza,
aire
Italianu
fisionomìa
Tedescu
Ähnlichkeit.
aeràe, aerài , vrb: aerare,
aerari,
agherare,
ariai,
erai Definitzione
pàrrere de connòschere a unu a cara assimbigiandhodhu a is àteros de sa famíglia
Sinònimos e contràrios
abbentinnare,
abbrembare,
aergiai,
agghentinare,
ammelmare,
assemizare,
assimbigiai,
atipizare
Frases
cussu zòvanu a chie l'as aeradu? ◊ cussu l'apo aeradu a sa mama ◊ bos soe agherandhe ma non soe sicura: cuja sezis?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
aérer,
ressembler
Ingresu
to resemble,
to look like
Ispagnolu
asemejarse,
tirar
Italianu
arieggiare,
somigliare
Tedescu
ähneln.
aeraméntu , nm Definitzione
su aerare
Sinònimos e contràrios
abbrembu,
aerada,
aeru,
aerzu,
assemizu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ressemblance
Ingresu
resemblance
Ispagnolu
semejanza
Italianu
somiglianza
Tedescu
Ähnlichkeit.
aeràre, aeràri aeràe