A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

adústu , agt Sinònimos e contràrios àrridu, asciutu, sicu Frases sos campos sunt adustos Ètimu itl. adusto Tradutziones Frantzesu aride Ingresu dry Ispagnolu árido, adusto Italianu àrido Tedescu trocken.

adutuperiàre addutuperiàre

adúxere , vrb Sinònimos e contràrios andai, dúcere Frases adúxere a unu logu.

àe , nf: ave Definitzione is pigiones pentzaos e pigaos chentza distintziones e totus impare; dhu narant de ccn. pigione precisu, o fintzes de unu pigione ebbia bastat chi siat: candho acontesset custu si narat pl. puru; a logos, unu de is pigiones prus mannos, s'àbbile Sinònimos e contràrios pigionia, pilloneri, pugione, ulturina / àbbila Maneras de nàrrere csn: pintare s'ae a bolu = èssiri grandu pintori diaderus de pintai is pillonis candu funti bolendi; lestru che ae in bolu = lestru meda, àbbile faghindhe faina Frases no si moet de ae corogosta: pro paura s'isméntigat d'olare (L.Cubeddu)◊ si bolare coment'e ae podia, pro poder bènnere a cue su bolu pesare dia (A.G.Solinas)◊ sunt totu a una piae, che iscapados a s'ae ndh'essesint solovrados ◊ s'olia si l'est manighendhe s'ae ◊ s'ae famida est faghindhe dannu meda in binza 2. no píulat un'ae ◊ sas aes sulcant sas aeras ◊ sas aes puru, a trumas, ant boladu ◊ sas aves sunt cantandhe, bolendhe, faghindhe su nidu ◊ s'ischit chi sempre subra de sas ruinas sas aes mortorzeras faghent festa! ◊ pòneti alas de ave e bola artu! ◊ sas aves ant cambiadu boghe Ètimu ltn. ave(m) Tradutziones Frantzesu faune ornithologique Ingresu birdlife Ispagnolu las aves Italianu avifàuna, i volàtili Tedescu Vögel.

aèda , nf: aveda Definitzione genia de erba a costa longa e a fògia lada, bona cota, chi creschet a sola, annu cun annu, faendho sa chima e sicandhosi a s'intrada de s'istade: torrat a bogare de sa matessi arraighina in atóngiu; is calidades prantadas (eda de ortu) faent a fògia e a costa meda prus manna, si ponent a sèmene e podent fàere in dónnia tempus Sinònimos e contràrios beda, biarava, cea 1 Terminologia iscientìfica rba, rbzc, Beta vulgaris.

aelcàre , vrb Definitzione prenare s'erca (bentre), abbudhare, tzatzare a meda, a tropu Sinònimos e contràrios abbentrare, abbudagare, abbuselcare.

aelmaría , nf: avemaria, avemmaria, avermaria Definitzione sa pregadoria prus nodia a Nostra Segnora; tocu de campana e funtzione de su merie, in crésia; is granos de s’orrosàriu; una calidade de minestra minuda a bisura de tubbighedhu curtzu, po minestrone Sinònimos e contràrios padennoste Frases a sero chin dilicatesa faches durche cumpanzia chin sa santa aelmaria ◊ depet nàrrere bíndhighi avemarias 2. candho sonàt s'avemmaria is mannos e is minores si faiant sa rughe 3. s'orrosàriu portat cincuanta avemmarias e cincu babbunnostrus 4. in su brodu si dhui bit unas cantu avemmarias, arrogus de cibudha, ma mancu un'ogu de ollu.

aelógu , nf: ailogu, elogu, vailogu Definitzione maladia chi lassat sa pedhe a magas, a fossighedhos, candho est sanada Sinònimos e contràrios arzolu, buata, pigoni, pigota Terminologia iscientìfica mld Ètimu grc. eulogía Tradutziones Frantzesu variole Ingresu smallpox Ispagnolu viruela Italianu vaiòlo Tedescu Pocken.

aémbru , nm Sinònimos e contràrios addelentu, inginnu Frases cussa fémina est massaja bona, tenet aembru in dogni cosa, contivizu in totu.

aèna , nf: avena, auena, ena, oena Definitzione genia de laore chi si sèmenat po brovendha (a logos dhi narant biada), e fintzes cussa areste chi creschet a sola; unu pitarioledhu; su pigiolu de su linu po coment’essit a filos longos (enas) Sinònimos e contràrios aenamurra, arvenarzu, enàrgiu, fenapu, fenarza, fenumurru Terminologia iscientìfica lrs, Avena sativa, a. fatua Ètimu ltn. avena.

aenamúrra , nf: enamurra Definitzione erbas diferentes chi assimbígiant a s'avena Sinònimos e contràrios aena, anàile, arvenarzu, enàrgiu, fenàile, fenapu, fenarza, fenumurru, filianu, oguena Terminologia iscientìfica rba, Avena barbata, A. fatua, A. sterilis, Bromus hordaceus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu folle avoine Ingresu wild oat Ispagnolu cugula, ballueca, avena loca Italianu avéna selvàtica Tedescu Flughafer.

aèndhe , bvrb: aindhe Definitzione gerúndiu de su vrb. àere Sinònimos e contràrios apendhe, tenindhe.

aenzàre abbenzàre

aénzu abbénzu

aèra , nf, nm: (fintzes àera) àeri, àghera, àira, àiri, ari 2, ària Definitzione ammesturu de gasos chi cumponent s'atomosfera totu a inghíriu de sa Terra, fatu pruschetotu de azotu (a giru de su 76%) e de ossígenu (unu 23%), fintzes gasos raros e anidride carbónica: candho est in movimentu dha naraus bentu, currente, frina; si narat fintzes cun s'idea de logu, su chi si biet in artu, castiandho fache a foras de sa Terra (e deosi fintzes solu su chi si biet fora de sa Terra, es. s’a. istedhada); nau pl., is nues; su chi paret unu castiandhodhu in cara, pruschetotu po su chi tenet de assimbígiu a un'àteru / a/c. po su gasu chi si respirat si narat agiummai solu ària; min. aeredha, aerita = bentighedhu Sinònimos e contràrios bentu / celu / nue / aerada, aeru, aerzu Maneras de nàrrere csn: leare o pigai ària = essire a logu abbertu, ue bi est currindhe aera; aera colada = currente de ària; ària morta = in logu serradu, ària pòvera meda de ossígenu; is aris = sas nues; ari inturriada, aera muda = aera annuada meda; ari boiratza = aera cun pagas nues artas; ari crobeta = aera annuada, cuguzada, àiris ingruius; aera frimma = aera annuada, ma séria; aeras móvidas = aera totu nues andhendhe; aeras frisciadas = chi no bi cheret pròere mancu annuada, tempus de assutore; ari bella = aera neta; aeras bassas = nues bassas; colore de aera = asulu; corpu de aera (mescamente a s'ogru)= corpu de bentu chi agghejat s'ogru o chi noghet a su saludu; betàrendhe sas aeras = pròiri a meda de fai dannu; sa bortaedie est perdindhe aeras = est irmurinendhe, iscurighendhe; èssere che faladu de sas aeras = no ischire mancu ite l'at capitadu, no cumprèndhere nudha coment'e candho unu est pesendhe de maladia; fuedhai a s'ària = faedhare chentza fundhóriu; tèniri ària bella = pàrrere bellu, èssere bellu de bisura; donai o ghetai ària a unu (nau de genti) = assemizare a unu; connòschere a unu a s'aera = a sa bisura (ca si assimbillat a is àterus de sa famíllia); leare s'ària a unu (a una domo) = impedumàreli sa vista, fàghereli àtera domo in dainanti de no poder bídere atesu Frases est conca a sa bentana apitu de una sisia de àghera ◊ respiramus s'aera ◊ no est tirandhe prus aeredha ◊ su bentu àntziat e falat sa foza in s'àghera ◊ at leadu colpu de aera essendhe de su caldu a su fritu ◊ a su sole de s'istiu s'aera paret ballendhe ◊ inoghe che at friscura ca ch'est currindhe aera ◊ s'ària morta in miniera nd'istudàt fintzas sa luxi 2. s'aera ammontat totu su Pianeta ◊ is àrias funt annurradas ◊ s'aera podet èssere annuada, neta, séria, frita, muda, crucuriosa, abbudhada, istedhada, berbegada ◊ est pruendi e is àrias no portant ogu de iscampiai ◊ immoi est giai duus annus chi no iscapant àcua is àiris ◊ aeras frisciadas: annuat ma no proet! ◊ s'aera est torrendhe a barriare: istimmei chi proet! ◊ est essiu su soli e at fatu isparessi is àiris iscuriosus e ingruius 3. dhi ghetas un'ària, a cussu ◊ ndh'at un'àera de su babbu 4. candho liu apo nau, issos che sunt falaos che dae s'àghera, ma apustis si ndhe sunt cuntentaos ◊ sas cantones de como parent irfumentos de majarza pro zente chi at imbertu ària mala! ◊ masedu e atontadu che anzone, mi paria faladu dae s'aera! Sambenados e Provèrbios smb: Airi, Ari Ètimu ltn. aera Tradutziones Frantzesu air Ingresu air Ispagnolu aire, bóveda celeste Italianu ària, vòlta celèste Tedescu Luft, Himmelsgewölbe.

àera , nf: (fintzes aera) Definitzione linnu malu o murta làvrina, genia de linna tostada meda chi faet a mata in logu de monte unu pagu artu Sinònimos e contràrios costi, cóstiche, olàdighe Frases sa discu fit de linna de àera fata a curbia Terminologia iscientìfica mtm, Acer monspessulanum Tradutziones Frantzesu érable Ingresu maple Ispagnolu arce de Montpellier Italianu àcero Tedescu Ahorn.

aeràda , nf: agherada Definitzione su ghetai ària a calicunu, su pàrrere ccn. a sa bisura, a sa cara Sinònimos e contràrios abbrembu, aeramentu, aeru, aerzu, assemizu, bisura Frases a s'aerada mi pariat Bodale Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu physionomie Ingresu countenance Ispagnolu semejanza, aire Italianu fisionomìa Tedescu Ähnlichkeit.

aeràe, aerài , vrb: aerare, aerari, agherare, ariai, erai Definitzione pàrrere de connòschere a unu a cara assimbigiandhodhu a is àteros de sa famíglia Sinònimos e contràrios abbentinnare, abbrembare, aergiai, agghentinare, ammelmare, assemizare, assimbigiai, atipizare Frases cussu zòvanu a chie l'as aeradu? ◊ cussu l'apo aeradu a sa mama ◊ bos soe agherandhe ma non soe sicura: cuja sezis? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu aérer, ressembler Ingresu to resemble, to look like Ispagnolu asemejarse, tirar Italianu arieggiare, somigliare Tedescu ähneln.

aeraméntu , nm Definitzione su aerare Sinònimos e contràrios abbrembu, aerada, aeru, aerzu, assemizu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ressemblance Ingresu resemblance Ispagnolu semejanza Italianu somiglianza Tedescu Ähnlichkeit.

aeràre, aeràri aeràe