aeràtza , nf Definitzione aera mala, malesana.
aerbàdu , agt Definitzione
nau de terrenu, chi dhue at erba meda, chi est prenu de erba
Sinònimos e contràrios
erbidu,
ervanosu,
imbrebiu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
herbeux
Ingresu
herby
Ispagnolu
herboso
Italianu
erbóso
Tedescu
grasig,
Gras…
àere , vrb: ai,
àiri 1,
ari 1 Definitzione
vrb. chi inditat possessu (po àere acanta/acurtzu o in dossu si narat gíghere/zúghere o portai/ portare e var.: dhu portu in buciaca, lu zuto inoghe); s'impreat coment'e vrb. aus. po fàere su tempus cumpostu de is vrb. ativos transitivos, ma fintzes de vrb. intransitivos, mescamente de totu cudhos chi inditant tempus (es. at imbatiadu, at próidu, at iscurigadu, at niadu); impreu distintu est su de serbire po fàere is bvrb. de tempus bnd. de totu is vrb. (apo a èssere, apu a fai, apo a bíere, apo a nàrrere); si ponet a su postu de èssere candho su sugetu est unu partitivu (e deosi sèmpere nm. chentza art.) o est unu calesisiat, indeterminau (es. b'at pane, b'at zente, b'at logu, b'at linna, cosa b'at?, chie b'at?, dhoi at un'ómini, dhue at calecunu chi no connòsciu, dhue at cosa de fàere; sinono: bi est su pane, bi est sa zente, bi est su logu, bi est sa linna, sa cosa b'est, bi est babbu, dhoi est Efisinu, dhu’est custa cosa de fàere); a/c.: in is domandhas chi bolent s’arresposta Emmo/eja o Nono, impreau coment'e ausíliu de àteru vrb. si ponet apustis de custu: fatu azis?, acabbau eus?, bidu as?, próidu at?, coitadu ant? / ind. pres. 1ˆ p. pl. aus, amus; ind. imp. 1ˆ p. sing. avio, 1ˆ p. pl. aviamus, abamus, aemus, 2ˆ p. pl. abazes, 1ˆ p. sing. dèu ei, emu; passau: 1ˆ p. sing. apei, apesi, 2ˆ p. sing. aisti, apesti, 3ˆ p. sing. apeit, apesit, 1ˆ p. pl. apemus, apéimus, apésimus, 2ˆ p. pl. apezis, 3ˆ p. pl. apeint, apesint; cong. pres. 1ˆ p. sing. epa, 1ˆ p. pl. epemus, 2ˆ p. pl. apetas, epedas; ger. aendhe, aindhe, apendhe, apenne, apenno (ma si narat meda in parte sua su ger. de tènnere: tenzendhe, tenindhe); pps. àpidu (fintzes po agatadu), tentu (de tènnere)
Sinònimos e contràrios
tènnere
/
gíghere,
poltare
Maneras de nàrrere
csn:
b'àere, no b'àere meda a fàghere carchi cosa = chèrrere, no chèrrere tempus meda; aeresila = irfrancaresila, colaresichela gai chentza dannu, chentza deper fàghere nudha, sarbaresila (si narat mescas a su passadu: si l'at àpida); si as de fàghere (nadu a mineta, avertimentu) = si própiu ti la cheres buscare…
Frases
ite as, oe, chi ses primmadu? ◊ cantas berbeghes azis? ◊ dinari meda no ndh'apo ◊ cantos annos as? ◊ at cumintzau a zubilare chene chi deo aèrepo cumpresu sa resone ◊ no bi cheriat a neunu pro timoria de l'istrobbare ◊ sos teracos, puru apenne unu pagu de paura, no si permitiant de la tocare
2.
custu l'at mortu, custu l'at uscradu ◊ intradu che l'at e dadu l'at a chenare ◊ a pagu a pagu aus torrau a camminai ◊ giogadu at e példidu at! ◊ at bófiu de aici e aici eus fatu ◊ eus acabbau ◊ dhi pariat de ari bíviu sèmpiri gosi ◊ si ti ndhe fisti abbizadu ndhe aisti leadu sa sua!
3.
èssere: - chie b'aiat? ◊ in custa piatza nche at unu putu ◊ in sa festa dhue aiat zente meda ◊ ndi pigas istrepus cantus dhui at ◊ in su monte de Gonare bi at una sirena…◊ àsiu aia, dego, de zubilare: tziu Luisi no s'aiat in locu (G.Piga)◊ nos tocat de andhare mesu nudos: cosa chi no si aviat bidu mai! (T.Ziranu)◊ innui at arralla at genti ◊ dhoi at unu niu de espis rabiosas ◊ bi at unu in mesus vostru chi non connoschites
4.
ajó, meda b'as?! ◊ ispetade za b'apo pagu: apo bell'e fatu!
5.
pro como si l'at àpita! ◊ est unu de sos pacos tirrinos chi si l'ant àpita dae sa "Letze de sas crujuras"
6.
si as de fàghere lassa sa zanna abberta, si bi podet intrare animale a sa domo!…
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no at no est
Ètimu
ltn.
habere
Tradutziones
Frantzesu
avoir,
y avoir
Ingresu
to have
Ispagnolu
haber
Italianu
avére
Tedescu
haben.
aerèdha , nf Definitzione
bentighedhu lébiu
Sinònimos e contràrios
aeresita,
aerita,
sisia 2
Tradutziones
Frantzesu
brise
Ingresu
gentle wind
Ispagnolu
airecillo
Italianu
venticèllo
Tedescu
leichter Wind.
aèrepo , bvrb Definitzione boghe de 1ˆ p. sing. chi iat a pàrrere unu imp. cong. de àere (dhu narant a logos e podet èssere prus un'inf. personale chi no congiuntivu; est pagu impreau e solu po 1ˆ p. sing., ca s'impreat s'ind., naendho sa cosa de àtera manera: "si aèrepo nau" = méngius (e in totu su sardu), si aio nau, si ia nau.
aeresíta , nf Definitzione
frinighedha lébia lébia
Sinònimos e contràrios
aeredha,
aerita,
frinaredha,
sisia 2
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
zéphyr
Ingresu
zephyr
Ispagnolu
brisa,
airecillo
Italianu
zéfiro
Tedescu
Zephir.
aergiài, aergiàri , vrb: aerzare, agherzare, ergiai Definitzione connòschere o bogare a unu a s'aerzu, assimbigiare a is de s'aréntzia, betare s'ària a unu, assimbigiare Sinònimos e contràrios ammelmare, atipizare Frases e ite agherzas?! pro comente si vestint e si che secant sos pilos, sos pitzinnos, no ndhe connosches unu! Ètimu srd.
àeri aèra
aeríta , nf Definitzione frinighedha, bentighedhu lébiu lébiu, brandhu Sinònimos e contràrios aeredha, aeresita Frases un'aerita lena de ispreu mi artudhat sa carena ◊ oe no sento piús cudh'aerita mustrendhe de mi chèrrere carignare Ètimu srd.
aériu aéreu
aeróbbicu , agt Definitzione nau de unos cantu microrganísimos, chi campat solu si dhue at ària (sinono morit).
aeronàutica , nf Definitzione
totugantu su chi pertocat su andhare peri is aeras in aeroplanu: de is istúdios a su fàere is màchinas indústria), a su corpus civile e militare chi trebballat in custa atividade
Tradutziones
Frantzesu
aéronautique
Ingresu
aeronautics
Ispagnolu
aeronáutica
Italianu
aeronàutica
Tedescu
Luftfahrt.
aeroplànu , nm: ariopranu Definitzione
genia de màchina fata po andhare in is àrias a bolu cun s’ispinta de is motores
Sinònimos e contràrios
aéreu,
aparéchiu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
avion
Ingresu
aeroplane
Ispagnolu
avión
Italianu
aeroplano
Tedescu
Flugzeug.
aeropórtu , nm Definitzione campu de aviatzione apostadamente fatu po fàere tzucare e lòmpere is aeroplanos.
aerósu , agt: agherosu,
airosu 1,
ariosu Definitzione
chi tenet o leat ària o lughe meda; nau de malàidu, chi paret de s'intèndhere méngius, prus in cara bona / domu ariosa, dí ariosa
Sinònimos e contràrios
scampagnosu
Frases
at apertu portas e ventanas ca, mancari sa domo siat manna e agherosa, bi at fracu de inserru
Tradutziones
Frantzesu
bien aéré,
hautain
Ingresu
airy
Ispagnolu
claro y aireado
Italianu
arióso
Tedescu
luftig.
aerràre , vrb: arrare 1,
errai Definitzione
fartare in sensu morale; ibballiare, fàere fadhina
Sinònimos e contràrios
mancai
/
fadhie,
irballare
Frases
mi ndhe meravizo chi apat aerradu un'ómine che a isse, chi pariat bonu meda! ◊ su préide s'est aerradu de no si pònnede sa capa
2.
cantu oretada, sa fera, l'aiant aposta e si l'arrant de sa bramosia ◊ tiradu rutu faghet a seguru mancari siet a colpu de iscuru. No manchet, puru!… chi mi l'ap'arrada? [sa fera]
Ètimu
ltn.
errare
Tradutziones
Frantzesu
errer
Ingresu
to make mistakes
Ispagnolu
errar
Italianu
errare
Tedescu
sich irren.
aérru , nm: arru 1,
erru Sinònimos e contràrios
arràntzia,
irballu
Frases
no apas pensamentu cambiadu, ca est in pagu su fàere un'aerru! ◊ catzadore bonu chen'aerru sos puzones ndhe los betat s'unu fatu de s'àteru!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
erreur
Ingresu
mistake
Ispagnolu
error
Italianu
erróre
Tedescu
Irrtum.
aéru, àeru , nm Definitzione
su chi paret unu castiandhodhu a cara po èssere chi assimbígiat o podet assimbigiare a un’àteru
Sinònimos e contràrios
abbrembu,
aerada,
aeramentu,
aerzu,
assemizu,
bisura
Frases
dhi at un'àeru a su babbu ◊ su fizu at un'aeru a su babbu ◊ cussu portat aeru de animale areste
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
physionomie,
mine
Ingresu
coutenance,
appearance
Ispagnolu
aire
Italianu
fisionomìa,
aspètto
Tedescu
Gesichtsausdruck,
Aussehen.
aerzàre aergiài