arrachèdiri , vrb: arrechèdede,
arrechèdere,
arrechedi,
arrechèdiri,
errechèdere,
rechèdere* Definizione
andhare bene meda, fàere bene, pràghere, nau mescamente de cosas de papare o chi asséliant unu bisóngiu coment'e chi siat própriu cussa sa chi pedit s'organísimu
Sinonimi e contrari
cufàchere,
piàchere,
renchènnere
| ctr.
nòcere
Frasi
su cocòi fatu in domu parit chi arrachedat! (A.Garau)◊ su binu no mi arrachedit meda! ◊ a mengianu su sonnu praxit, arrechedit ◊ mi arrechedet de bufare una tassa de binu, papandhe ◊ a parte de chitzu s'intendhit sa friscura e arrechedit a si bestire
Traduzioni
Francese
désirer ardemment
Inglese
to crave for
Spagnolo
apetecer,
desear
Italiano
appetire
Tedesco
begehren,
Appetit erregen.
arràcia , nf: arratza,
ratza Definizione
totu su chi distinghet una genia de erbas, de matas, de animales o de cristianos de un'àtera: si narat meda in su sensu de genia de calidades bonas, o fintzes solu de calidade bastat chi siat / zenias de arratza de zente (po distínghere calecunu piessignu, prus che àteru su colore de sa pedhe): bianca, groga, niedha, arrubiasta; parai, parare arratza = pesare bestiàmine, lassare cosa a sèmene
Sinonimi e contrari
casta,
genia,
iscera,
iscrípia,
paru,
raima
/
calidade
/
arereu
Modi di dire
csn:
èssere de a. = de ratza bona; arratza de!…+ nm. = in sensu normale (ca su significau de su "arratza" est bonu, positivu) bollet nàrrere chi sa cosa inditada est bella, bona meda, ma in cobertanza bollet nàrrere su contràriu
Frasi
s'arràcia umana ◊ duos canes ti peso pro catza, canes de Fonne, canes de arratza (A.Casula)◊ it'arratza de pudha a criare un'ou goi mannu! ◊ no dhui nd'at unu mancu po arratza ◊ totu s'arratza sua at tentu bestiàmine ◊ nois semus de diversa arratza ◊ su madiru puru est "Pintus", ma de àtera arratza ◊ arràcia de píperas, chie vos at imparau a fughire?!◊ sa terra si fiat prena de matas e de erba de tantis arratzas
2.
a fillas mias dhas apu sempri postas a coredhai e iscínt a fai dónnia arratza de druci
3.
dhi còmporas su binu, poi dhu tzérrias po ti che dhu bufare: arratza de afarista!…(M.Dejana)◊ arratza de cibudha bella eus fatu, ocannu!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
race
Inglese
race
Spagnolo
raza
Italiano
razza
Tedesco
Rasse.
arraciàda , nf: arreciada,
arreciara,
arriciada,
reciada Definizione
ferros intraos apare de unu betu e a istúturu, po serrare mescamente un'apertura (in su sensu de dh’assegurare)
Sinonimi e contrari
arrècia,
ferrada
Frasi
una ghitarra acumpàngiat unu cantu de amori po una picioca apalas de s'arreciara ◊ is arriciadas dhas ponint a is fentanas
Traduzioni
Francese
grille
Inglese
bars
Spagnolo
reja
Italiano
inferriata
Tedesco
Eisengitter.
arraciài , vrb: arratzai, arratzare Definizione parare arratzas bonas, migliorare s’arratza, pesare bestiàmene a iscéberu; tirare a s’arratza, a s'aréntzia, aerare unu a un'àteru, cumprèndhere de cale arratza o famíglia est unu Sinonimi e contrari acartare, acastai / assimbillai, atipizare, istripai | ctr. irratzare, iscastare Frasi est arratzadu de sas mezus bacas ◊ cussos canes de presorju, maleitos siant, no bi at de los arratzare! ◊ eus betiu àterus crabus po arratzai is crabas 2. su fígiu piticu de Pissente no at arratzau nudha! ◊ bi aiat chin nois unu pitzinnu chi no resessia a arratzare ◊ deo apo arratzau a is meos e in parte fortzis apo iscastau Etimo srd.
arraciàllu , nm: arretzallu,
retàgliu* 1 Definizione
una genia de arretza po piscare; in cobertantza, genia de iscusa, mendhea, difetu
Sinonimi e contrari
arretza,
filau,
ganghiledhu,
óbiga
/
arraghèscia,
iscóticu
2.
no cumencist a bogai arraciallus tui, immó!◊ po dogna cosa bogas arratzallu po ti fai a crei un'ómini de cultura!
Traduzioni
Francese
épervier
Inglese
sweep-net
Spagnolo
esparavel
Italiano
giàcchio
Tedesco
Wurfnetz.
arraciòni , nm Sinonimi e contrari mesaparista Etimo ltn. ratione(m).
arràciu , nm: arràgiu, arraju, ràgiu* Definizione ispera de lughe chi mandhat una cosa alluta; parte de un’orroda chi andhat de su muzolu o butu a su cricu; iscàrriga de elétricu de is nues: su foedhu dhu narant meda po arrennegu, a frastimu Sinonimi e contrari arbore 1, arràigu, lampu, saeta, sainete 1 3. chi ti calit un'arràciu! ◊ mi calit un'arraju ca sa mossiada si dh'ia torrada, chi ia portau barras bonas! 4. po un'arraju dha portas sa limba?!
arracoiméntu , nm Definizione coidura chi si faet a sa linna, a su ortigu, po dh’aderetzare (o atrotigare) segundhu a ite serbit Etimo srd.
arracòiri , vrb: arrecòchere, arrecoi, arricoi Definizione coment'e còere, ma nau solu po calecuna cosa (es. a. s'arràmini = orrubiare s'arràmene), fintzes in su sensu de abbruxare (itl. cauterizzare) po disinfetare e disinfetare in generale Frasi dèu fia iscrutzu e is bias de su sartu fiant prenas de pruini budhiu chi mi arracoiat is peis! 2. depis arricoi cussu trincu!
arradàbi, arradài , nm Definizione istregighedhu, misura de unu litru, de mesu litru Terminologia scientifica stz.
arraddopiài , vrb: arreddopiare,
raddopiai Definizione
fàere o pònnere a duos tantos calecuna cosa / arraddopiau = dópiu
Sinonimi e contrari
addopiae
| ctr.
ammesai 1,
immesare
2.
benei, piciochedhus: naraus unu Babbu nostu arraddopiau!
Traduzioni
Francese
doubler
Inglese
to double
Spagnolo
duplicar,
doblar
Italiano
raddoppiare
Tedesco
verdoppeln.
arradébi , nm: arradellu 1,
arradili,
arredeli,
arredellu,
arredelu,
arridebi,
arrideli,
arridellu,
arridelu,
arridili,
rideli Definizione
genia de linna chi no faet manna meda
Sinonimi e contrari
aiverru
/
cdh. litarru
Terminologia scientifica
mt, Phillyrea angustifolia, P. latifolia
Etimo
ltn.
alaternus
Traduzioni
Francese
filaria ou alavert à larges feuilles,
f. à feuilles étroites
Inglese
phillyrea angustifolia
Spagnolo
labiérnago,
olivillo
Italiano
fillirèa
Tedesco
Steinlinde.
arradéllu , nm: radelu Definizione lau mascu o atripa mulleri, genia de matighedha chi faet unu pibionedhu bonu a meighina, linna groga iscurosa, bona po òpera Sinonimi e contrari labruareste, larumàsciu, linnaniedha 1, tàsaru Frasi matas de arradellu Terminologia scientifica mt, Rhamnus alaternus Etimo ltn. alaternus.
arradéllu 1 arradébi
arradhadòre , nm Definizione
genia de palitedha intrada in sa coa de s’istrúmbulu po arrasigare s'arau (s’abrada) chentza si abbasciare, arandho
Sinonimi e contrari
arrasicadore,
arresigadoredhu,
pobítia,
raschiolu
Etimo
ltn.
rallum
Traduzioni
Francese
racloir,
ébarboir,
décrottoir
Inglese
scraper
Spagnolo
aguijón
Italiano
raschiétto,
raschiatóio
Tedesco
Schaber.
arradhonídu , agt Definizione
chi est brutu cun pígiu grussu e tostau de malesa, chi portat aradhu
Sinonimi e contrari
aradhosu
Traduzioni
Francese
tartreux
Inglese
encrusted
Spagnolo
incrustado
Italiano
incrostato,
grommóso
Tedesco
verkrustet.
arradicadúra , nf: arraigadura Definizione su arraigare, pònnere sa raiga Sinonimi e contrari arraigonzu, pichinzu Etimo srd.
arradicàre , vrb: arradicrare, arraicare, arraigai, arraigare, raigare Definizione pònnere is ràdicas, s’arraiga, a sa cosa prantada chi istat méngius in artu (bide, pisu, tamatas, e àteru) e prus segura po is bentos ca faet a dh’acapiare Sinonimi e contrari acerbonai, acradiare 1, apalincionai, arrochitare, fíere, furchitare, impalai, incradiare, irraigare Frasi cherzo arraigadu sas pumatas, ca istant prus sanas 2. mi arraigo a sos usos e costúmenes Etimo srd.
arradichína , nf: arraegina,
arraighina,
arraghina,
arreighina,
arrexina,
radichina* Definizione
de is erbas e matas, sa parte chi istat asuta de terra ue suspint abba e àteros alimentos e ue si mantenent; foedhandho de àteru, sa parte prus atesu e fundhuda de ue benit o dipendhet unu o una cosa; nau de gente, is antepassaos de su matessi pópulu e logu, s’istória chi at tentu, sa cultura, sa limba, is chistiones / genias de arraighina: a soca o ispicone, a fusinu (itl. a fittóne), a barba (is puntas prus fines, latarola)
Sinonimi e contrari
arraígini,
raiga 1
| ctr.
chima
Frasi
li at dau a mandhicare arradichinas d'erba ◊ su fogu si est inchessau a sas arraighinas ◊ cun is arrexinas prus fortis dèu mi apu a istríngiri a bosàterus ◊ is arreighinas funt fortis e profundas e alimentant sa mata
2.
mi apu a isbagliai, ma tui in custu ufíciu no nci ponis arraíginis!
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
racine
Inglese
root
Spagnolo
raíz
Italiano
radice
Tedesco
Wurzel.