arragiolàre , vrb: arrajolare,
arregiolare 1,
arrejolare Definizione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare meda
Sinonimi e contrari
arragiolire,
arraulare
/
airai,
arrannegai,
inchietae
Frasi
currendhe avatu meu che arrejoladu, si est postu a mi sighire ◊ mi apo fatu sa lista de sas persones chi, si arrajolo, devo mossigare!
2.
cusse marranu de l’intzugliare ca si arrejolaiat che cane! ◊ issa no cheriat seguzada ca si arregiolaiat che batu (M.Danese)
Etimo
ltn.
rabies
Traduzioni
Francese
être atteints de la rage
Inglese
to catch rabies
Spagnolo
rabiar
Italiano
prèndere la ràbbia
Tedesco
sich die Tollwut zuziehen.
arragiolídu , pps, agt: arrajolidu,
arraxulidu Definizione
de arragiolire; chi est arrennegau meda
Sinonimi e contrari
arragioladu,
infeliu
2.
manu arrajolida e incainada, semenadora de fele! ◊ andhat a li pònnere sa manu in palas pro lu cufortare e si li girat che cane arraxulidu
Traduzioni
Francese
furieux
Inglese
rabid,
furious
Spagnolo
rabioso
Italiano
rabbióso
Tedesco
tollwütig.
arragiolíre , vrb: arrajolire,
arrazolire,
arrejolire Definizione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu
Sinonimi e contrari
arragiolare*
/
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frasi
dae atentu ca cussu cane est arrejolidu!
2.
candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to rage
Spagnolo
padecer la rabia,
encolerizarse
Italiano
contrarre la ràbbia,
arrabbiarsi
Tedesco
sich die Tollwut zuziehen,
zornig werden.
arragiólu , nm: arrajolu,
ragiolu Definizione
genia de maladia apicigosa chi benit mescamente a is canes, ma chi podet apicigare fintzes a sa gente (de is canes o àteros animales impestaos): leat a is céllulas de su crebedhu, unu si ammàchiat (timet s'abba, s'ària) e si morit (si no si curat in tempus, cun vacinu, cun innetzione antiràbbica, giaendho a su virus sa manera de lòmpere a su crebedhu); in cobertantza, arrennegu forte, genia de pentzamentu malu, ifadosu, dolore chi tirat a longas
Sinonimi e contrari
arràbbiu,
arrajoladura
/
afuta,
aragoni,
arrenigna,
arrennegu,
bischiza,
bústica,
búzara,
cardedha,
corina,
crocone,
febi,
gormone,
grema,
mútria,
stacu,
studugu
2.
lis mintei ódiu pro su chi mi aiant fatu e s’arragiolu non mi lassait in pasu
Terminologia scientifica
mld
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rage,
hydrophobie,
obsession
Inglese
rage,
hydrophobia,
obsession
Spagnolo
rabia,
hidrofobia,
desasosiego
Italiano
ràbbia,
idrofobìa,
smània
Tedesco
Tollwut,
Erregung.
arragionàre , vrb: arraxonai,
arregionai,
arregionare,
arrejonare,
arresionare,
arresonare,
arrexonai,
arrexonare,
raxonai Definizione
foedhare cricandho e cunsiderandho totu is puntos de una chistione, de un'argumentu; chistionare, istare a chistionu; su chistionare, su chistionu / pps. arrexonau (agt. = chi arrexonat, chi cunsiderat is cosas)
Sinonimi e contrari
allecare,
chistionai,
cuntrastare,
faedhare,
negossare
Frasi
cantos ndh'apo arragionadu, totugantos li essint in favore ◊ assumancus bosatrus eis a arraxonai! ◊ arrejonendhe a sa dereta, sos bios depent istare che bios ◊ incomintzo a l'arrejonare, ma issa timiat sa zente ◊ sa mente arresonanno bene l'usa che persone chi at firmu su sentidu ◊ l'aia finas a disizu de arresonare cun calicunu!◊ tui no arregionas, paris pigada de machiori! ◊ pensa meda e faedha pagu: pònemi mente, ístadi cagliadu e impara a cagliare arrejonendhe! (Cubeddu)
2.
Gesús e Santu Perdu arrexonànt, camminendi, de is cosas de su mundu ◊ l'at bidu e l'at arrejonadu ◊ mi ammento candho fia minoredhu arrejonandhe cun zente antziana ◊ si cramaiat sa cane afaca arrejonèndhela che a unu cristianu (A.S.Fais)◊ beni ca ti chelzo arrexonare!
3.
custos sunt arregionares geniosos
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
discuter,
raisonner
Inglese
to conver
Spagnolo
hablar,
discutir
Italiano
ragionare,
discórrere
Tedesco
sprechen über
arragiónu , nm: arregionu,
arrejonu,
arréjonu,
arréjunu,
arresionu,
arresonu,
arrexonu,
arréxonu,
arrigionu Definizione
su cunsiderare bene dónnia cosa de una chistione, foedhandho o pentzandho; su foedhare de calecuna chistione
Sinonimi e contrari
arregionamentu,
chistionu,
cuntrastu,
negóssiu
Modi di dire
csn:
a. a fune longa = chi colat totu pellargu, pro torrare pustis a su contu; rugare s'a. = firmaisí de chistionai; leare s'a. = fuedhai de ccn. cosa o chistioni; favedhare a arréjonu pasatu = abbellu abbellu, chentza presse
Frasi
tocat, ch'intrat in arregionu e resultat a che los dispatzare ◊ in sa poesia no b'est sa matessi lógica de s'arréjonu de sa prosa ◊ fint a chistionu faghindhe un'arréjonu a sa bona ◊ cussu, si li dant contra, truncat s'arresonu ◊ cun cussu arresonu si aprovat s'assassíniu… nucleare! ◊ no fato mancu un'arrigionu intreu
2.
sa zente fit totu in su passarissu a arregionu sighidu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
raisonnement
Inglese
reasoning
Spagnolo
razonamiento
Italiano
ragionaménto,
conversazióne
Tedesco
Überlegung,
Gespräch.
arràgiu arràciu
arragliàre , vrb Definizione pònnere o assentare cosa a ràglia, in órdine; finire sa ràglia, sa tenta, acabbare unu trebballu; nau in cobertantza, acabbare sa vida Sinonimi e contrari arrengherai / mòrrere Etimo srd.
arragnàda , nf: arrangiada, arranzada, arranzata Definizione su arrangiare, pònnere o fàere méngius una cosa, su dha torrare de ndhe pòdere serbire Sinonimi e contrari aconciadura, acónciu, arrangiadura, arrangiamentu Frasi li apo dadu un'arranzada e como cussa cosa andhat bene ◊ ant allegatu duos mastros de muru po dare un'arranzata a sa domo Etimo srd.
arragnàre , vrb: arrangiae,
arrangiai,
arrangiare,
arrangiari,
arrantzare,
arranzare Definizione
aconciare o agiustare unu guastu, pònnere bene una cosa chi andhat male, su dha torrare de ndhe pòdere serbire; agatare comente si mediare in sa necessidade, a s'apretu; su si pònnere de acórdiu
Sinonimi e contrari
abbessiare,
acussertare,
achidare 1,
acodomai,
aconciai,
adaretzai,
afrisciai,
agghitire,
assantai,
assetiai
/
acodrare
/
ingeniai
| ctr.
guastai
Modi di dire
csn:
arrangiai su contu = serrare sos contos; sant'arràngia = s'arte de si arranzare
Frasi
tocat de arrangiai su liminaxu, ca imbrunchinaus ◊ su maistu de pannu arrangiàt is divisas ◊ at arranzau su connau in su letichedhu ◊ chi no arràngiu s'istarixedhu acabbat chi ndi arruit
2.
sos pisedhos pro giogare a botza si fint arrangiados in sa carrela ◊ tui papa sa petza, gei mi arràngiu cun is ous ◊ pro campare, unu bandhidendhe si arranzat ◊ su póveru tocat chi si arranzet ◊ mamma si arranzabat a fàchere durcarias
3.
bandat a domu de su meri, agiustant e brintat a pastori ◊ su meri at arrangiau su contu e dhi at donau is trexentus iscudus ◊ si as bisonzu, lea: cun su mere za mi arranzo deo!
4.
massaja bona, si arranzat a fàghere de totu ◊ isse s'arràngiat a fàghere su mastruàscia ◊ a isse non li mancat s'ispíritu de sant'arràngia ◊ a su bisonzu fit a sant'arranza!
Etimo
itl.
arrangiare
Traduzioni
Francese
réparer
Inglese
to repair
Spagnolo
arreglar
Italiano
aggiustare,
sistemare,
industriarsi
Tedesco
reparieren,
sich bemühen.
arragodài , vrb: arregodae,
arregodai,
arregodare,
arregoldare,
arregorai,
arregordai,
arregordare,
arrigordai,
arrogodai,
recordare Definizione
portare presente in sa mente o batire a sa mente unu fatu o cosa passada de tempus (meda o pagu)
Sinonimi e contrari
ammentai,
subènnere
| ctr.
ilmentigare,
scaresci
Frasi
m'est arregordau ca…◊ dèu dhi pongu s'allomíngiu po mi arragodai mellus ◊ arragodaisindi ca no depeus portai traitzioni a nemus! ◊ po cantu apu a bivi m'at a arregordai ◊ s'apu nau custu poita arregodeis chi si nd'apu giai fuedhau ◊ no dh'arregoru, no! ◊ ti ant arregordai is fuedhus mius!
Traduzioni
Francese
se rappeler,
se souvenir
Inglese
to remember
Spagnolo
acordar,
recordar
Italiano
ricordare
Tedesco
sich erinnern.
arragódu , nm: arregodu,
arregordu,
arregoru,
arrigordu,
regodu Definizione
su ammentare; sa cosa passada chi si arregodat, chi abbarrat in sa mente; cosa chi si giaet po donu; fintzes pentzamentu, arreolu, idea de fàere calecuna cosa / no tènniri arregodu = andhare a su cumandhu e istentare a tropu, fintzas irmentigare sa promissa fata e pro cussu èssere de paga fide
Sinonimi e contrari
ammentu,
arregordàntzia,
subenimentu
/
apinnicu,
pedine,
pensamentu
| ctr.
ilméntigu,
scarescimentu
Modi di dire
csn:
V.Pisanu
Frasi
pítziat s'arregordu de is cumpàngius iscutulaus a terra de custu carru chi eus tirau de sempri (V.Pisanu)◊ a arregordu miu fiat diaici ◊ candu partis sordau teni arregordu de mei! ◊ gei tenis arregoru ca su dotori ti at nau de bufai su binu acuau!…
2.
seu arrenneghendi cun Giuanni ca nci essit e no tenit arrigordu de ndi torrai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
souvenir
Inglese
remembrance
Spagnolo
recuerdo
Italiano
ricòrdo
Tedesco
Erinnerung.
arragòlli , vrb: arregògliri,
arregòllere,
arregolli,
arregòlliri,
arregòxere,
arregòxiri,
arrigolli,
recògliere* Definizione
pigare sa cosa, mescamente de terra, e pònnere in istrégiu, in calecunu logu totu impare; arrecire (cosa, gente), pigare una cosa chi giaet àtere; segundhu comente si narat, buscare cropos / pps. arregortu
Sinonimi e contrari
acabidae,
acoglire,
acurumai,
bòdhere,
bodhire,
tòdhere
| ctr.
fuliai,
iscavulai,
lassae
Frasi
in custu tempus si arrigollit s'olia ◊ po arregòllere is frores mi at créfiu tempus meda
2.
cussas ànimas in pena arregolleidhas Bosu, arriceidhas in sa santa glória!
3.
piciochedhus, fei a bonus: labai ca arrigolleis!
Traduzioni
Francese
ramasser
Inglese
to pick up
Spagnolo
recoger
Italiano
raccògliere
Tedesco
aufheben.
arragólu , nm Definizione su sorrogu de sa morte Sinonimi e contrari sarragu Frasi su malàidu est a filupendhe, dies e dies cun su tzúntziu de s'arragolu.
arragòne aragòni
arragonósu , agt Definizione
chi tenet o portat arragone
Sinonimi e contrari
arrabbiosu,
arrenignosu,
bischiliosu,
bischizosu,
croconosu,
febosu,
felorosu,
imbischigliau,
ragiosu,
stacosu,
sutzuliu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bilieux
Inglese
bilious
Spagnolo
bilioso
Italiano
bilióso
Tedesco
gallig,
jähzornig.
arragoràu , agt Sinonimi e contrari
astragau,
astroradu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gelé
Inglese
frozen
Spagnolo
congelado
Italiano
ghiacciato
Tedesco
gefroren.
arragòre , nm: arregore,
regore Definizione
fritu forte chi astrat totu
Sinonimi e contrari
astra,
astragore,
àstragu,
astraura,
bedhia,
belu,
celexia,
ghiàciu,
marcóriu
Frasi
cussos tudhos d'erva los at brusiados s'arragore ◊ fit totu ateterau dae s'arregore, apedicandhe nive
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
rigore
Traduzioni
Francese
gel
Inglese
intense cold
Spagnolo
hielo
Italiano
gèlo
Tedesco
Frost.
arragòta , nf: arregota,
arregolta,
arregorta,
arrigorta,
regolta Definizione
su arregòllere; sa cosa chi si arregollet (fintzes matéria chi si faet in is segadas, in is freaduras); su tempus chi si arregollet sa cosa / a pagai a s'a. = a s'incunzada, candho s'incúngiat
Sinonimi e contrari
acasàgiu
/
acogliera,
assodhidura,
cabigiulada,
collia,
collinzu,
tódhida
/
ancúngia,
incunzada
/
incunza
Frasi
depiat èssere calchi ànima in giru chentza arregolta
2.
bella fut sa lorantza e promitiat una bella arregorta ◊ s'iscapat tropu ranu a manu isolta podet fèrrere a sèmene su trigu e guastare totu s'arregolta (A.Casula)◊ in die de arregorta volat sa paza in bratzos de su ventu (T.Cherchi)
3.
sa ferida dhi podit fai arregorta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
récolte
Inglese
harvest
Spagnolo
recogida,
cosecha
Italiano
raccòlta,
raccòlto
Tedesco
Sammlung,
Ernte.
arràgu , nm Definizione
apretu mannu e malu, tupamentu de su gúturu po maladia o àteru
Sinonimi e contrari
afocu,
aprentu
/
sarragu
Frasi
arragu malu s'at bidu, lampu!
2.
un'arragu bellu de no podi fuedhai dh'essit pigau!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grande difficulté
Inglese
big difficulty
Spagnolo
apuro
Italiano
grande difficoltà
Tedesco
große Schwierigkeit.