arragiolàre , vrb: arrajolare,
arregiolare 1,
arrejolare Definitzione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare meda
Sinònimos e contràrios
arragiolire,
arraulare
/
airai,
arrannegai,
inchietae
Frases
currendhe avatu meu che arrejoladu, si est postu a mi sighire ◊ mi apo fatu sa lista de sas persones chi, si arrajolo, devo mossigare!
2.
cusse marranu de l’intzugliare ca si arrejolaiat che cane! ◊ issa no cheriat seguzada ca si arregiolaiat che batu (M.Danese)
Ètimu
ltn.
rabies
Tradutziones
Frantzesu
être atteints de la rage
Ingresu
to catch rabies
Ispagnolu
rabiar
Italianu
prèndere la ràbbia
Tedescu
sich die Tollwut zuziehen.
arragiolídu , pps, agt: arrajolidu,
arraxulidu Definitzione
de arragiolire; chi est arrennegau meda
Sinònimos e contràrios
arragioladu,
infeliu
2.
manu arrajolida e incainada, semenadora de fele! ◊ andhat a li pònnere sa manu in palas pro lu cufortare e si li girat che cane arraxulidu
Tradutziones
Frantzesu
furieux
Ingresu
rabid,
furious
Ispagnolu
rabioso
Italianu
rabbióso
Tedescu
tollwütig.
arragiolíre , vrb: arrajolire,
arrazolire,
arrejolire Definitzione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu
Sinònimos e contràrios
arragiolare*
/
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frases
dae atentu ca cussu cane est arrejolidu!
2.
candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère
Ingresu
to rage
Ispagnolu
padecer la rabia,
encolerizarse
Italianu
contrarre la ràbbia,
arrabbiarsi
Tedescu
sich die Tollwut zuziehen,
zornig werden.
arragiólu , nm: arrajolu,
ragiolu Definitzione
genia de maladia apicigosa chi benit mescamente a is canes, ma chi podet apicigare fintzes a sa gente (de is canes o àteros animales impestaos): leat a is céllulas de su crebedhu, unu si ammàchiat (timet s'abba, s'ària) e si morit (si no si curat in tempus, cun vacinu, cun innetzione antiràbbica, giaendho a su virus sa manera de lòmpere a su crebedhu); in cobertantza, arrennegu forte, genia de pentzamentu malu, ifadosu, dolore chi tirat a longas
Sinònimos e contràrios
arràbbiu,
arrajoladura
/
afuta,
aragoni,
arrenigna,
arrennegu,
bischiza,
bústica,
búzara,
cardedha,
corina,
crocone,
febi,
gormone,
grema,
mútria,
stacu,
studugu
2.
lis mintei ódiu pro su chi mi aiant fatu e s’arragiolu non mi lassait in pasu
Terminologia iscientìfica
mld
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rage,
hydrophobie,
obsession
Ingresu
rage,
hydrophobia,
obsession
Ispagnolu
rabia,
hidrofobia,
desasosiego
Italianu
ràbbia,
idrofobìa,
smània
Tedescu
Tollwut,
Erregung.
arragionàre , vrb: arraxonai,
arregionai,
arregionare,
arrejonare,
arresionare,
arresonare,
arrexonai,
arrexonare,
raxonai Definitzione
foedhare cricandho e cunsiderandho totu is puntos de una chistione, de un'argumentu; chistionare, istare a chistionu; su chistionare, su chistionu / pps. arrexonau (agt. = chi arrexonat, chi cunsiderat is cosas)
Sinònimos e contràrios
allecare,
chistionai,
cuntrastare,
faedhare,
negossare
Frases
cantos ndh'apo arragionadu, totugantos li essint in favore ◊ assumancus bosatrus eis a arraxonai! ◊ arrejonendhe a sa dereta, sos bios depent istare che bios ◊ incomintzo a l'arrejonare, ma issa timiat sa zente ◊ sa mente arresonanno bene l'usa che persone chi at firmu su sentidu ◊ l'aia finas a disizu de arresonare cun calicunu!◊ tui no arregionas, paris pigada de machiori! ◊ pensa meda e faedha pagu: pònemi mente, ístadi cagliadu e impara a cagliare arrejonendhe! (Cubeddu)
2.
Gesús e Santu Perdu arrexonànt, camminendi, de is cosas de su mundu ◊ l'at bidu e l'at arrejonadu ◊ mi ammento candho fia minoredhu arrejonandhe cun zente antziana ◊ si cramaiat sa cane afaca arrejonèndhela che a unu cristianu (A.S.Fais)◊ beni ca ti chelzo arrexonare!
3.
custos sunt arregionares geniosos
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
discuter,
raisonner
Ingresu
to conver
Ispagnolu
hablar,
discutir
Italianu
ragionare,
discórrere
Tedescu
sprechen über
arragiónu , nm: arregionu,
arrejonu,
arréjonu,
arréjunu,
arresionu,
arresonu,
arrexonu,
arréxonu,
arrigionu Definitzione
su cunsiderare bene dónnia cosa de una chistione, foedhandho o pentzandho; su foedhare de calecuna chistione
Sinònimos e contràrios
arregionamentu,
chistionu,
cuntrastu,
negóssiu
Maneras de nàrrere
csn:
a. a fune longa = chi colat totu pellargu, pro torrare pustis a su contu; rugare s'a. = firmaisí de chistionai; leare s'a. = fuedhai de ccn. cosa o chistioni; favedhare a arréjonu pasatu = abbellu abbellu, chentza presse
Frases
tocat, ch'intrat in arregionu e resultat a che los dispatzare ◊ in sa poesia no b'est sa matessi lógica de s'arréjonu de sa prosa ◊ fint a chistionu faghindhe un'arréjonu a sa bona ◊ cussu, si li dant contra, truncat s'arresonu ◊ cun cussu arresonu si aprovat s'assassíniu… nucleare! ◊ no fato mancu un'arrigionu intreu
2.
sa zente fit totu in su passarissu a arregionu sighidu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
raisonnement
Ingresu
reasoning
Ispagnolu
razonamiento
Italianu
ragionaménto,
conversazióne
Tedescu
Überlegung,
Gespräch.
arràgiu arràciu
arragliàre , vrb Definitzione pònnere o assentare cosa a ràglia, in órdine; finire sa ràglia, sa tenta, acabbare unu trebballu; nau in cobertantza, acabbare sa vida Sinònimos e contràrios arrengherai / mòrrere Ètimu srd.
arragnàda , nf: arrangiada, arranzada, arranzata Definitzione su arrangiare, pònnere o fàere méngius una cosa, su dha torrare de ndhe pòdere serbire Sinònimos e contràrios aconciadura, acónciu, arrangiadura, arrangiamentu Frases li apo dadu un'arranzada e como cussa cosa andhat bene ◊ ant allegatu duos mastros de muru po dare un'arranzata a sa domo Ètimu srd.
arragnàre , vrb: arrangiae,
arrangiai,
arrangiare,
arrangiari,
arrantzare,
arranzare Definitzione
aconciare o agiustare unu guastu, pònnere bene una cosa chi andhat male, su dha torrare de ndhe pòdere serbire; agatare comente si mediare in sa necessidade, a s'apretu; su si pònnere de acórdiu
Sinònimos e contràrios
abbessiare,
acussertare,
achidare 1,
acodomai,
aconciai,
adaretzai,
afrisciai,
agghitire,
assantai,
assetiai
/
acodrare
/
ingeniai
| ctr.
guastai
Maneras de nàrrere
csn:
arrangiai su contu = serrare sos contos; sant'arràngia = s'arte de si arranzare
Frases
tocat de arrangiai su liminaxu, ca imbrunchinaus ◊ su maistu de pannu arrangiàt is divisas ◊ at arranzau su connau in su letichedhu ◊ chi no arràngiu s'istarixedhu acabbat chi ndi arruit
2.
sos pisedhos pro giogare a botza si fint arrangiados in sa carrela ◊ tui papa sa petza, gei mi arràngiu cun is ous ◊ pro campare, unu bandhidendhe si arranzat ◊ su póveru tocat chi si arranzet ◊ mamma si arranzabat a fàchere durcarias
3.
bandat a domu de su meri, agiustant e brintat a pastori ◊ su meri at arrangiau su contu e dhi at donau is trexentus iscudus ◊ si as bisonzu, lea: cun su mere za mi arranzo deo!
4.
massaja bona, si arranzat a fàghere de totu ◊ isse s'arràngiat a fàghere su mastruàscia ◊ a isse non li mancat s'ispíritu de sant'arràngia ◊ a su bisonzu fit a sant'arranza!
Ètimu
itl.
arrangiare
Tradutziones
Frantzesu
réparer
Ingresu
to repair
Ispagnolu
arreglar
Italianu
aggiustare,
sistemare,
industriarsi
Tedescu
reparieren,
sich bemühen.
arragodài , vrb: arregodae,
arregodai,
arregodare,
arregoldare,
arregorai,
arregordai,
arregordare,
arrigordai,
arrogodai,
recordare Definitzione
portare presente in sa mente o batire a sa mente unu fatu o cosa passada de tempus (meda o pagu)
Sinònimos e contràrios
ammentai,
subènnere
| ctr.
ilmentigare,
scaresci
Frases
m'est arregordau ca…◊ dèu dhi pongu s'allomíngiu po mi arragodai mellus ◊ arragodaisindi ca no depeus portai traitzioni a nemus! ◊ po cantu apu a bivi m'at a arregordai ◊ s'apu nau custu poita arregodeis chi si nd'apu giai fuedhau ◊ no dh'arregoru, no! ◊ ti ant arregordai is fuedhus mius!
Tradutziones
Frantzesu
se rappeler,
se souvenir
Ingresu
to remember
Ispagnolu
acordar,
recordar
Italianu
ricordare
Tedescu
sich erinnern.
arragódu , nm: arregodu,
arregordu,
arregoru,
arrigordu,
regodu Definitzione
su ammentare; sa cosa passada chi si arregodat, chi abbarrat in sa mente; cosa chi si giaet po donu; fintzes pentzamentu, arreolu, idea de fàere calecuna cosa / no tènniri arregodu = andhare a su cumandhu e istentare a tropu, fintzas irmentigare sa promissa fata e pro cussu èssere de paga fide
Sinònimos e contràrios
ammentu,
arregordàntzia,
subenimentu
/
apinnicu,
pedine,
pensamentu
| ctr.
ilméntigu,
scarescimentu
Maneras de nàrrere
csn:
V.Pisanu
Frases
pítziat s'arregordu de is cumpàngius iscutulaus a terra de custu carru chi eus tirau de sempri (V.Pisanu)◊ a arregordu miu fiat diaici ◊ candu partis sordau teni arregordu de mei! ◊ gei tenis arregoru ca su dotori ti at nau de bufai su binu acuau!…
2.
seu arrenneghendi cun Giuanni ca nci essit e no tenit arrigordu de ndi torrai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
souvenir
Ingresu
remembrance
Ispagnolu
recuerdo
Italianu
ricòrdo
Tedescu
Erinnerung.
arragòlli , vrb: arregògliri,
arregòllere,
arregolli,
arregòlliri,
arregòxere,
arregòxiri,
arrigolli,
recògliere* Definitzione
pigare sa cosa, mescamente de terra, e pònnere in istrégiu, in calecunu logu totu impare; arrecire (cosa, gente), pigare una cosa chi giaet àtere; segundhu comente si narat, buscare cropos / pps. arregortu
Sinònimos e contràrios
acabidae,
acoglire,
acurumai,
bòdhere,
bodhire,
tòdhere
| ctr.
fuliai,
iscavulai,
lassae
Frases
in custu tempus si arrigollit s'olia ◊ po arregòllere is frores mi at créfiu tempus meda
2.
cussas ànimas in pena arregolleidhas Bosu, arriceidhas in sa santa glória!
3.
piciochedhus, fei a bonus: labai ca arrigolleis!
Tradutziones
Frantzesu
ramasser
Ingresu
to pick up
Ispagnolu
recoger
Italianu
raccògliere
Tedescu
aufheben.
arragólu , nm Definitzione su sorrogu de sa morte Sinònimos e contràrios sarragu Frases su malàidu est a filupendhe, dies e dies cun su tzúntziu de s'arragolu.
arragòne aragòni
arragonósu , agt Definitzione
chi tenet o portat arragone
Sinònimos e contràrios
arrabbiosu,
arrenignosu,
bischiliosu,
bischizosu,
croconosu,
febosu,
felorosu,
imbischigliau,
ragiosu,
stacosu,
sutzuliu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bilieux
Ingresu
bilious
Ispagnolu
bilioso
Italianu
bilióso
Tedescu
gallig,
jähzornig.
arragoràu , agt Sinònimos e contràrios
astragau,
astroradu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gelé
Ingresu
frozen
Ispagnolu
congelado
Italianu
ghiacciato
Tedescu
gefroren.
arragòre , nm: arregore,
regore Definitzione
fritu forte chi astrat totu
Sinònimos e contràrios
astra,
astragore,
àstragu,
astraura,
bedhia,
belu,
celexia,
ghiàciu,
marcóriu
Frases
cussos tudhos d'erva los at brusiados s'arragore ◊ fit totu ateterau dae s'arregore, apedicandhe nive
Terminologia iscientìfica
tpm
Ètimu
ltn.
rigore
Tradutziones
Frantzesu
gel
Ingresu
intense cold
Ispagnolu
hielo
Italianu
gèlo
Tedescu
Frost.
arragòta , nf: arregota,
arregolta,
arregorta,
arrigorta,
regolta Definitzione
su arregòllere; sa cosa chi si arregollet (fintzes matéria chi si faet in is segadas, in is freaduras); su tempus chi si arregollet sa cosa / a pagai a s'a. = a s'incunzada, candho s'incúngiat
Sinònimos e contràrios
acasàgiu
/
acogliera,
assodhidura,
cabigiulada,
collia,
collinzu,
tódhida
/
ancúngia,
incunzada
/
incunza
Frases
depiat èssere calchi ànima in giru chentza arregolta
2.
bella fut sa lorantza e promitiat una bella arregorta ◊ s'iscapat tropu ranu a manu isolta podet fèrrere a sèmene su trigu e guastare totu s'arregolta (A.Casula)◊ in die de arregorta volat sa paza in bratzos de su ventu (T.Cherchi)
3.
sa ferida dhi podit fai arregorta
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
récolte
Ingresu
harvest
Ispagnolu
recogida,
cosecha
Italianu
raccòlta,
raccòlto
Tedescu
Sammlung,
Ernte.
arràgu , nm Definitzione
apretu mannu e malu, tupamentu de su gúturu po maladia o àteru
Sinònimos e contràrios
afocu,
aprentu
/
sarragu
Frases
arragu malu s'at bidu, lampu!
2.
un'arragu bellu de no podi fuedhai dh'essit pigau!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
grande difficulté
Ingresu
big difficulty
Ispagnolu
apuro
Italianu
grande difficoltà
Tedescu
große Schwierigkeit.