triciàre , vrb: atriciare Definizione múrghere s'orrobba, is trastos isciustos po che dhis bogare s'abba; isciúndhere s'orrobba po dha samunare Sinonimi e contrari intortijare, tortojare / tilciulare, tirchiare Frasi est trícia trícia ca ch'est rutu a modhe colendhe in su riu.
triciatrícia , avb: atriciatrícia* Definizione
isciustu meda, chentza una trama asciuta
Sinonimi e contrari
cobagoba,
tilchiatílchia,
tiritiri
Frasi
che li faleit subra un'isterzu de abba e recueit a domo triciatrícia ◊ a foltza de giogare in su nie giughia sos botes infustos triciatrícia
Traduzioni
Francese
trempé,
moite
Inglese
soaked
Spagnolo
empapado,
calado
Italiano
fràdicio,
màdido
Tedesco
durchnäßt.
triciulòne , agt: truciuloni Definizione chi est totu isciustu, colagola Sinonimi e contrari tilchiatílchia / cdh. tilchiuloni, ttrs. triciuroni Frasi fit triciulone de suore dae pes a cúcuru.
trícu , nm: trídicu,
trídigu,
trigu Definizione
fortzis su prus connotu de is laores, genia de erba de tantas calidades chi faet una cannita fine arta agiummai de metro, fògia longa puntuda, e in punta bogat un'ispiga a tantas fileras de granos: su granu chi faet est su prus impreau po farra a pane e a macarrones (mescamente is calidades chi àrridant o Triticum durum): su foedhu po su granu est sèmpere unu upm, ma in su sensu de terra semenada/prena a trigu si narat pl. puru / in su fundhu de su trigu si distinghet: s'arraighina, sa canna, sa fògia, sa cabitza o ispiga; su trigu a erba podet èssere: puzonadu o afasciau, imbénnidu, lieru, metzanu, brujadu, abbruvurau, abbiveradu, anneuladu o fertu de népide, ispadonadu (bellu meda a erba ma cun s'ispiga aortitza po basca a tropu cabudàrgia); su trigu a granu podet èssere maduru, minudu, netu, brutu, suzonadu o tocau de bobbois; calidades de t.: (T. aestivum o trigu modhe) conca de mazu, cossu, majorca, mentanu; (T. turgidum ssp. durum o tostau) arrúbiu, biancale, biancu (a ispiga longa, areste bianca, a canna tuvuda), brotzu, canu, capelli (arestiniedhu, a canna tuvuda), cixiredhu (arestiniedhu, a canna prena), coa de atàlgiu, cuadhàriu (a ispiga longa e pilosa, a canna tuvuda), dandarone, longu, maresu, montrestinu, moro, moru niedhu (arestiniedhu, a canna tuvuda), murru, murru bàsciu (arestiniedhu, ispiga curtza, a canna prena), pitzu de caboru (a ispiga longa e arrubiasta), rasticanu, retore, sardaresu / àteras calidades de erba (o fintzes de laore): trigu ammustatzadu (Claviceps purpurea), trigu antigu o de frommiga (Aegilops geniculata), trigu farru (Triticum spelta), trigu grussu (Triticum turgidum), trigu órgiu (Hordeum vulgare var. distichum: serbit a fàere sa birra), trigu tabbacu (trigumortu); maladias de su trigu: Tilletia caries, Ustilago tritici
Modi di dire
csn:
betare (o semenare), tzapitare, iserbare, messare, carrugare, triulare t.; sos trigos = sos campos semenados a trigu (ma fintzas calidades diferentes de t.); trigu in sàngia = modhe, ingranindhe ma ancora latelate; trigu in amori = sicau, cannemebi, in sa muta zusta pro ndhe lu messare; trigu tzegu = aurtidu, chi no at fatu ispiga; trigu mortu = nadu de su t. a erba, chi est fatu a carbone, a fungu písinu, anneuladu: si est nadu de su ranu triuladu, chi est aurtidu; trigu spabau = sicu de su bentu ’e sole; trigu dent'e cani = cun ispiga metzana, cun duas rigas ebbia de ranu; trigu brenti bianca = chi zughet sa mata de su ranu tropu bianca, metzana (candho su trigu est bonu est a brenti arrúbia); trigu próssimu = apunt'a ispighire; trigu moriscu = triguíndia, moriscu; ollu de trigu = s'ozu chi bogat su trigu, bonu pro sanare sa tzerra; fai in àcua su trigu = fàghere su trigu in abba, samunare su trigu pro lu maghinare; fàghere su trigu in sorfatu = ammodhigare su trigu in abba cun sorfatu de ràmine innantis de lu semenare; èssere cantu trigu farina (nadu de duos) = cantepare de fatas, assimbillaisí meda in dónnia cosa, in su naturali, in is capacidadis e in àteru; mandhigàresi su trigu a erva = godíresi una cosa innantis de su tempus (nadu mescamente pro fémina, faedhendhe de ómine cojendhe); andai a biri is trigus = (in suspu) mòrrere
Frasi
as semenadu trigu bonu in sa terra tua ◊ ainnui no faint pani de trigu dhu portint! ◊ a erva custu trigu est bellu ◊ fiat passendu in sa campagna in mesu de is trigus ◊ in santandria e nadale si sèmenant sos trigos ◊ su trigu maghinadu si cumpartit in bàtoro partes: bilinzone, chivarzu, chiu, podha ◊ innòi fuat annada de caristia, ma innia dhu'iat trigu meda ◊ ocannu est annada mala po is fàas, po is trigus e is àterus loris
2.
no sunt unu menzus de s'àteru: sunt totos duos cantu trigu farina! (G.Ruju)◊ si ti cheriat bene no si aiat mandhigadu su trigu a erva!
Cognomi e Proverbi
prb:
su trigu si ndi segat po sa conca e no po sa canna
Terminologia scientifica
lrs, Triticum aestivum, Triticum turgidum ssp. durum
Etimo
ltn.
tridicum
Traduzioni
Francese
blé,
froment
Inglese
wheat
Spagnolo
trigo
Italiano
grano,
fruménto
Tedesco
Weizen.
tridhía , nf Sinonimi e contrari cacódua, ladhia, pedra / ttrs. tridhia Frasi dae sos rios carreit tridhia, granitu dae su monte.
trídhu , nm Definizione in su telàrgiu, donniunu de is duos bancos grussos chi cun is peis poderant totu.
tridichédhu , nm Definizione min. de trídicu: trigu minudu, metzanu.
trídicu trícu
tridicumoríscu , nm: trigumoriscu Definizione
trídicu moriscu, genia de laore chi faet un'ispiga a cannone (corru, trútiri) ammontada de granu de colore grogo a tantas fileras / còghere t. a rosa = cun pagu pagu de ógiu in sartàina, agiummai coment'e a orrostu, candho essit totu apertu
Sinonimi e contrari
cicilianu,
moriscu,
tremmuriscu,
trigaíndiri,
trighéndia,
trigulianu,
trigumoria
Frasi
los acisaiant sos fundhos gàrrigos che pileri de frúture, sas iscras pazosas de corras de trigumoriscu
Terminologia scientifica
lrs, Zea mays
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
maïs
Inglese
maize
Spagnolo
maíz
Italiano
granoturco
Tedesco
Welschkorn.
trídigu trícu
tridússa , nf Definizione brebè túndhia tres bortas, chi tenet bàtoro annos.
trièdha , nf Definizione genia de sonàgia; a logos, candhela de mucu, su mucu cala cala, pendhe pendhe Sinonimi e contrari itriedha, trobedha* 1 Frasi prantaritas de lughe a sa manu mi beniant e vibrait a su càntigu issoro sa triedha de s'incantu.
triedhàrzu , nm Definizione sonadore de triedhas.
triedhínu , agt, nm Definizione chi o chie est de Triei.
triedhúdu , agt Definizione chi est totu mucu, cun su mucu calandho Sinonimi e contrari mucanosu.
triéllu , nm Definizione its (S'Ischíglia 9,92,260) Frasi mi gighiat a manu tenta, sa luna, in triellos de lughe e de mele (M.Sechi).
triennàle, triennàli , agt Definizione chi durat tres annos, chi benit dónnia tres annos.
triénniu , nm Definizione tempus de tres annos.
trifiàdu , pps, agt Definizione de trifiare; chi s'est gherrandho 2. pro ispannare s'iscuru de gatos in amore trifiados sont froridos sos istedhos.
trifiàre , vrb Definizione betare manu apitzu s'unu a s'àteru, brigandho e atripandhosi Sinonimi e contrari acanciofai, atzuntzudhare, crazugai, tipiliare, tipilire Frasi si sont trifiados che gatos, che canes.