tudài, tudàre , vrb: turai,
tutare Definizione
carragiare su fogu, sa braxa, cun su chinisu, carragiare cun terra una css. cosa (mescamente su mortu, is sèmenes) e fintzes badrare, fàere a manera de iscabbúllere de unu cropu, de unu dannu
Sinonimi e contrari
abbuare,
acuae,
acucai,
acusciare,
afufai,
apatai,
atrabentare,
atracare,
cuerrai,
cutzicare,
frànghere,
impertusare,
interrai,
intuzare,
istichire,
istumponai
| ctr.
studai 1
Frasi
tuda su fogu, gai bi durat a cras!
2.
cun pàlia e piconi fiat aproliendi de campusantu anca iat tudau a unu ◊ cussu est coment'e a tutare a unu bibu! ◊ su male che l'at tudadu ◊ unu tempus su mortu lu tutabant in terra ◊ tutant su sèmene cun trazos de ozastru ◊ fait unu fossu e nci tudat su dinai
3.
ch'est rutu dae altu ma sas fàscias de linna chi bi fint suta l'ant tudadu su colpu
Cognomi e Proverbi
prb:
a dhi nai biau, candu est mortu e tudau!
Etimo
ltn.
*tutare
Traduzioni
Francese
enterrer
Inglese
to bury
Spagnolo
enterrar
Italiano
sotterrare,
seppellire
Tedesco
eingraben,
begraben.
tudàu , pps, agt: tutau Definizione de tudare; chi est carragiau 2. acontzaiant su fogu tudau, bi poniant linna.
túdha , nf: (sa t. = nr. satúdha) artzudha
sudha 1,
tzudha Definizione
(upm) su pilu grussu de unos cantu animales (mescamente de su porcu); su pilighedhu chi portat in dossu sa carena candho si artzat e intèterat po su fritu o timendho; fintzes cambu nou chi bogant is matas
Sinonimi e contrari
intzudha
/
pilurtza
/
brossa,
bullone,
froedha,
pigionatzu
/
tudhu
Modi di dire
csn:
pònnere sa t. = artziai is pilus (de su frius, de sa timoria); tudhas de sos pódhiches = pilisungras, piunga; giúghere tudhas in su coro = èssiri disapiadau, iscanidu, isferitzadu, fàghere male chentza sentire dolu perunu
Frasi
su porcu si uscrat o si sàmunat in abba budhindhe pro che li catzare sa tudha
2.
titia, mi est posta fintzas sa tudha cun totu cussu fritu! ◊ a mimme cussas paràgulas mi fachiant essire sa tudha (F.Satta)◊ odheu, cussa chistione ndhe ponet prammu de tudha fintzas a mie!
Terminologia scientifica
crn
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
poil de porc,
soie
Inglese
bristle
Spagnolo
cerda
Italiano
sétola
Tedesco
Borste.
tudhídu , pps, agt: tudhiu Definizione
de tudhire; chi at bogau sa tzeurra, naschindho; chi est istrantagiau che tzudha, firmu prantau
Sinonimi e contrari
intzeurrau,
siridu
2.
sa patata tudhida che cheret interrada
3.
ite li as a contare a cudha tzia chi t'isetat tudhia in s'anterile?
Traduzioni
Francese
tallé
Inglese
germinated
Spagnolo
germinado
Italiano
tallito
Tedesco
gekeimt.
tudhidúra , nf Definizione
su tudhire
Sinonimi e contrari
apillonadura,
ingrillimentu,
intzeurramentu,
rampudhidura,
siridura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
germination
Inglese
germination
Spagnolo
germinación
Italiano
germinazióne
Tedesco
Keimen.
tudhíre tidhíre
tudhíre 1 todhíre
tudhíu tudhídu
túdhiu , nm Definizione cropighedhu de pagu contu Sinonimi e contrari túnciu Frasi no s'at intesu nudha, ne túdhiu e ne apédhida peruna.
tudhósu , agt: tzudhosu Definizione
chi portat tzudha; chi dhi ponet sa tzudha ca sufrit su fritu
Sinonimi e contrari
apilurtiu,
piludu,
prilutziu
/
friturosu
Frasi
sunt tudhosos che polcrabu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hirsute,
sétifère
Inglese
bristly
Spagnolo
hirsuto
Italiano
irsuto,
setolóso
Tedesco
borstig.
túdhu , nm: (su t. = sutúdhu)
Definizione
puntighedha noa chi bogant is sèmenes mescamente in terra o in s'úmidu, naschindho, fintzes cosa (erba o àteru) fine e longa a bisura de pilu; pilu grussu mescamente de porcu; genia de essidura in sa carre, a puntighedhas piticas (essida de t. = papavarre)/ pònnere su t. de su fritu, de sa timoria = pònnere sa tzudha, inteterare su pilu in s'oru de s'arraighina
Sinonimi e contrari
grillu 1,
inseurru,
limbedha,
serione,
síriu
/
tudha
Frasi
sa chibudha at fatu su tudhu ◊ a fríere si ponet sa chibudha a tudhu, puru ◊ unu tudhu de erba, de pilu ◊ si la giogas cun megus, s'arva cana, a tudhu tudhu tota ti l'ispilo
2.
ndhe li tirat su pilu a tudhu a tudhu ◊ nos ndhe ponet pódhighe de tudhu in sa carena ◊ si bos naro sa mia, bos ndhe ponet su tudhu e su fritu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeon,
brin d'herbe
Inglese
blade (of grass),
sprout
Spagnolo
tallo,
brote,
brizna de hierba
Italiano
tallo,
germòglio,
filo d'èrba
Tedesco
Thallus,
Trieb.
tudinèra todinèra
tudòne, tudòni , nm: dudone Definizione genia de pigione mannu, coment'e unu culumbu Sinonimi e contrari tidone*, tidu Frasi che ant bogadu su tudone dae su nidu ◊ isbicadas de atacadorzas, lamentos de pediàinas, muizos de tudones Terminologia scientifica pzn, columba palumbus.
tudòre , nm: tutore,
tutori Definizione
prus che àteru, chie faet de babbu o de mama a unu minore chi no ndhe at o chi est coment'e chi no ndhe tèngiat: chie giaet amparu a ccn.
Sinonimi e contrari
amparadore,
bidori 1
Frasi
tue ses tutora premurosa de donzi ànima!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
tuteur
Inglese
curator
Spagnolo
tutor
Italiano
tutóre
Tedesco
Wahrer.
tuduenèdha , nf Definizione todinera pitica, salatieri Terminologia scientifica stz.
tudugài , vrb Definizione lòmpere o atacare a unu, andhandhochedhi apitzu; fintzes su si trisinare in terra, murigare, cricare chistiones Sinonimi e contrari studugai Etimo srd.
tudugiàdu , agt Definizione chi est ammontau, carragiau Sinonimi e contrari acarraxau, cucuzau | ctr. iscuguzadu Frasi sa fiuda fut totu tudugiada in dossu e in conca cun s'isciallu.
tudúgnu , nm Definizione sa piluca, is pilos Sinonimi e contrari cabagliera.
tudúgu , nm Definizione dúbbiu, duda / sentza de t. = decídiu, seguru, chentza istare duiddui a su pentza e torra Frasi su meistu iat tentu a tudugu is fuedhus chi dh'iat nau su piciochedhu, ma acoa dhi fiat passau ◊ po salvai palatzus benit marineris e carabbineris sentza de tudugu de s’àcua a tzugu genti a ndi salvai (F.Pusceddu) Etimo srd.
tudúmbaru , nm Definizione a logos dhu narant a duas erbas: a sa travodha e a s'erba de santu Lenardu (Digitalis purpurea) Sinonimi e contrari cadrúmbulu, travodha, trogodhe, truvedha, túmbara / istodhicadore, podhiale, troodha, tzocatzoca Frasi in beranu is piciocas bagadias sellànt de andari a circari una mata de tudúmbaru po fàiri unu giogu cun su frori Terminologia scientifica rba.