tudài, tudàre , vrb: turai,
tutare Definitzione
carragiare su fogu, sa braxa, cun su chinisu, carragiare cun terra una css. cosa (mescamente su mortu, is sèmenes) e fintzes badrare, fàere a manera de iscabbúllere de unu cropu, de unu dannu
Sinònimos e contràrios
abbuare,
acuae,
acucai,
acusciare,
afufai,
apatai,
atrabentare,
atracare,
cuerrai,
cutzicare,
frànghere,
impertusare,
interrai,
intuzare,
istichire,
istumponai
| ctr.
studai 1
Frases
tuda su fogu, gai bi durat a cras!
2.
cun pàlia e piconi fiat aproliendi de campusantu anca iat tudau a unu ◊ cussu est coment'e a tutare a unu bibu! ◊ su male che l'at tudadu ◊ unu tempus su mortu lu tutabant in terra ◊ tutant su sèmene cun trazos de ozastru ◊ fait unu fossu e nci tudat su dinai
3.
ch'est rutu dae altu ma sas fàscias de linna chi bi fint suta l'ant tudadu su colpu
Sambenados e Provèrbios
prb:
a dhi nai biau, candu est mortu e tudau!
Ètimu
ltn.
*tutare
Tradutziones
Frantzesu
enterrer
Ingresu
to bury
Ispagnolu
enterrar
Italianu
sotterrare,
seppellire
Tedescu
eingraben,
begraben.
tudàu , pps, agt: tutau Definitzione de tudare; chi est carragiau 2. acontzaiant su fogu tudau, bi poniant linna.
túdha , nf: (sa t. = nr. satúdha) artzudha
sudha 1,
tzudha Definitzione
(upm) su pilu grussu de unos cantu animales (mescamente de su porcu); su pilighedhu chi portat in dossu sa carena candho si artzat e intèterat po su fritu o timendho; fintzes cambu nou chi bogant is matas
Sinònimos e contràrios
intzudha
/
pilurtza
/
brossa,
bullone,
froedha,
pigionatzu
/
tudhu
Maneras de nàrrere
csn:
pònnere sa t. = artziai is pilus (de su frius, de sa timoria); tudhas de sos pódhiches = pilisungras, piunga; giúghere tudhas in su coro = èssiri disapiadau, iscanidu, isferitzadu, fàghere male chentza sentire dolu perunu
Frases
su porcu si uscrat o si sàmunat in abba budhindhe pro che li catzare sa tudha
2.
titia, mi est posta fintzas sa tudha cun totu cussu fritu! ◊ a mimme cussas paràgulas mi fachiant essire sa tudha (F.Satta)◊ odheu, cussa chistione ndhe ponet prammu de tudha fintzas a mie!
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
srdn.
Tradutziones
Frantzesu
poil de porc,
soie
Ingresu
bristle
Ispagnolu
cerda
Italianu
sétola
Tedescu
Borste.
tudhídu , pps, agt: tudhiu Definitzione
de tudhire; chi at bogau sa tzeurra, naschindho; chi est istrantagiau che tzudha, firmu prantau
Sinònimos e contràrios
intzeurrau,
siridu
2.
sa patata tudhida che cheret interrada
3.
ite li as a contare a cudha tzia chi t'isetat tudhia in s'anterile?
Tradutziones
Frantzesu
tallé
Ingresu
germinated
Ispagnolu
germinado
Italianu
tallito
Tedescu
gekeimt.
tudhidúra , nf Definitzione
su tudhire
Sinònimos e contràrios
apillonadura,
ingrillimentu,
intzeurramentu,
rampudhidura,
siridura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
germination
Ingresu
germination
Ispagnolu
germinación
Italianu
germinazióne
Tedescu
Keimen.
tudhíre tidhíre
tudhíre 1 todhíre
tudhíu tudhídu
túdhiu , nm Definitzione cropighedhu de pagu contu Sinònimos e contràrios túnciu Frases no s'at intesu nudha, ne túdhiu e ne apédhida peruna.
tudhósu , agt: tzudhosu Definitzione
chi portat tzudha; chi dhi ponet sa tzudha ca sufrit su fritu
Sinònimos e contràrios
apilurtiu,
piludu,
prilutziu
/
friturosu
Frases
sunt tudhosos che polcrabu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
hirsute,
sétifère
Ingresu
bristly
Ispagnolu
hirsuto
Italianu
irsuto,
setolóso
Tedescu
borstig.
túdhu , nm: (su t. = sutúdhu)
Definitzione
puntighedha noa chi bogant is sèmenes mescamente in terra o in s'úmidu, naschindho, fintzes cosa (erba o àteru) fine e longa a bisura de pilu; pilu grussu mescamente de porcu; genia de essidura in sa carre, a puntighedhas piticas (essida de t. = papavarre)/ pònnere su t. de su fritu, de sa timoria = pònnere sa tzudha, inteterare su pilu in s'oru de s'arraighina
Sinònimos e contràrios
grillu 1,
inseurru,
limbedha,
serione,
síriu
/
tudha
Frases
sa chibudha at fatu su tudhu ◊ a fríere si ponet sa chibudha a tudhu, puru ◊ unu tudhu de erba, de pilu ◊ si la giogas cun megus, s'arva cana, a tudhu tudhu tota ti l'ispilo
2.
ndhe li tirat su pilu a tudhu a tudhu ◊ nos ndhe ponet pódhighe de tudhu in sa carena ◊ si bos naro sa mia, bos ndhe ponet su tudhu e su fritu
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeon,
brin d'herbe
Ingresu
blade (of grass),
sprout
Ispagnolu
tallo,
brote,
brizna de hierba
Italianu
tallo,
germòglio,
filo d'èrba
Tedescu
Thallus,
Trieb.
tudinèra todinèra
tudòne, tudòni , nm: dudone Definitzione genia de pigione mannu, coment'e unu culumbu Sinònimos e contràrios tidone*, tidu Frases che ant bogadu su tudone dae su nidu ◊ isbicadas de atacadorzas, lamentos de pediàinas, muizos de tudones Terminologia iscientìfica pzn, columba palumbus.
tudòre , nm: tutore,
tutori Definitzione
prus che àteru, chie faet de babbu o de mama a unu minore chi no ndhe at o chi est coment'e chi no ndhe tèngiat: chie giaet amparu a ccn.
Sinònimos e contràrios
amparadore,
bidori 1
Frases
tue ses tutora premurosa de donzi ànima!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tuteur
Ingresu
curator
Ispagnolu
tutor
Italianu
tutóre
Tedescu
Wahrer.
tuduenèdha , nf Definitzione todinera pitica, salatieri Terminologia iscientìfica stz.
tudugài , vrb Definitzione lòmpere o atacare a unu, andhandhochedhi apitzu; fintzes su si trisinare in terra, murigare, cricare chistiones Sinònimos e contràrios studugai Ètimu srd.
tudugiàdu , agt Definitzione chi est ammontau, carragiau Sinònimos e contràrios acarraxau, cucuzau | ctr. iscuguzadu Frases sa fiuda fut totu tudugiada in dossu e in conca cun s'isciallu.
tudúgnu , nm Definitzione sa piluca, is pilos Sinònimos e contràrios cabagliera.
tudúgu , nm Definitzione dúbbiu, duda / sentza de t. = decídiu, seguru, chentza istare duiddui a su pentza e torra Frases su meistu iat tentu a tudugu is fuedhus chi dh'iat nau su piciochedhu, ma acoa dhi fiat passau ◊ po salvai palatzus benit marineris e carabbineris sentza de tudugu de s’àcua a tzugu genti a ndi salvai (F.Pusceddu) Ètimu srd.
tudúmbaru , nm Definitzione a logos dhu narant a duas erbas: a sa travodha e a s'erba de santu Lenardu (Digitalis purpurea) Sinònimos e contràrios cadrúmbulu, travodha, trogodhe, truvedha, túmbara / istodhicadore, podhiale, troodha, tzocatzoca Frases in beranu is piciocas bagadias sellànt de andari a circari una mata de tudúmbaru po fàiri unu giogu cun su frori Terminologia iscientìfica rba.