tzachepòni , nm Definizione iscude e pone, genia de giogu: chie ponet asuta, ma istandho prantau, ponet una manu in sa trempa, ma unu pagu prus ananti a manera de no bíere a cussa parte, e s’àtera manu cun su brúciu asuta de su subrecu, isprata e cun sa pranta a fora (e sèmpere a sa parte chi no depet bíere): unu de is àteros giogadores, chi istant impare apalas, iscudet un’immanada (isprutzigada, tzacada de manu aperta) a sa pranta de sa manu bàscia e totus faent unu zúmiu inartandho unu pódhighe a punta in artu; chie ponet asuta depet intzertare chie dhi at giau su cropu: si intzertat, cussu ponet asuta) Terminologia scientifica ggs Etimo srd.
tzachèta , nf: ciancheta,
tzancheta,
zangheta Definizione
genia de bestimentu, prus che àteru grussu, de pònnere in pitzu a bestire in is bratzos e ammontare palas e petorras
Frasi
in sas sartorias festant e cosint tzanchetas de ómine ◊ béstidi sa tzacheta ca est faghindhe fritu! ◊ no andhes in mànigas de camisa, ca no ti deghet in logu gai: menzus pònedi sa tzacheta!
Cognomi e Proverbi
smb:
Zanchetta
Etimo
itl.
giacchetta
Traduzioni
Francese
veste
Inglese
jacket
Spagnolo
chaqueta
Italiano
giacca
Tedesco
Jacke.
tzàchida , nf, nm: ciàchidu,
tàchida,
tzàchidu,
tzàchiru Definizione
genia de sonu a cropu o de moida puru, forte, sighia
Sinonimi e contrari
ciacu,
iscópiu,
itzàchidu,
tracada,
tzacarrada,
tzacàrridu,
tzàcurru,
tzóchida,
tzocu
Modi di dire
csn:
tzàchida de dentes = traghedhu; tzàchidu de tronu = sciarrocada, traghidada; tzàchida de tonca = càntigu o boghe de tonca
Frasi
intendemu su tzàchidu de is ferrus acomenti fiast pudendi su sarmentu ◊ s'intendiat su tzàchidu de is ferrus de is cuadhus chi atobiamus ◊ apu inténdiu unu tzàchidu a is ossus ◊ s'intendit su tzàchidu de is bombas ◊ su tzàchidu de is tronus fait tremi is murus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éclatement,
craquement
Inglese
boom,
creaking
Spagnolo
estallido,
chasquido
Italiano
scòppio,
scricchiolìo
Tedesco
Bersten,
Geknister.
tzachidài, tzachidàre , vrb: tzachitare Definizione
fàere tzàchidu, sonu o tzocu coment'e de cosa tostada àrrida o chídrina segandho, abbruxandho, iscopiandho / tz. sas dentes = traghedhare, tzacurrare
Sinonimi e contrari
tzacarrai,
tzocai
/
isciopai
Frasi
bolos de pigas tzàchidant che foete in sas castanzas (G.Fiori)◊ su tzachitare de sa fiama no lassaiat intèndhere sas boghes ◊ chentza mancu avrèschere faghiant tzachidare su telarzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
détoner
Inglese
to detonate
Spagnolo
detonar
Italiano
detonare
Tedesco
explodieren.
tzachidhàre tzachedhàre
tzàchidu, tzàchiru tzàchida
tzachitàre tzachidài
tzachitzàchi , avb Definizione sa manera de fàere de chie est de naturale tzacosu Frasi fait is cosas totu tzachitzachi ca dh'ant iscontroriau Etimo srd.
tzachitzàchi 1 tzacatzàca 1
tzacollíta , nf: cianculita,
taculida,
tzaculia,
tzaculita,
tzacullita,
tzacuria,
tzacurita,
tzangulia,
tzangulita,
tzangullita,
tzicullida,
tzicuria,
tzigulita,
tzucurida,
tzucurite,
tzucurrita,
tzuncullitu Definizione
cropu chi giaet su parasàmbene candho s'intèterat totinduna e faet essire coment'e unu tzúnchiu a boghe curtza; a logos tzaculita fintzes po tzilighitu / pàrrere una tzaculita (nau de ccn.)= chi no citit nudha, chi istat sèmpere foedhandho
Sinonimi e contrari
ciucullita,
súcuru 1,
tzaculitata,
tzicorrida,
tzitzilicu,
tzucu
Frasi
si ant bódiu su fiancu, istant sempre a tzacollitas ◊ papau crú, su frenugu faet passare sos bómbitos, sas tzangullitas
2.
a iscacàglios de risu at natu: Agabbamila, mi ses fachenne sas tzaculitas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hoquet
Inglese
hiccup
Spagnolo
hipo
Italiano
singhiózzo
Tedesco
Schluckauf.
tzaconèta , nf Definizione genia de orrobba Terminologia scientifica ts.
tzacoràre , vrb: atzacorare Definizione
pigare o tènnere tzacoradura, èssere malaidóngiu, ingòllere calecuna maladia
Sinonimi e contrari
ammagangiai,
magunire,
tacare,
tunconire
Frasi
su fritu s'intendhet intro de carre punghicosu che fritza, tzacorandhe intas su sàmbene
2.
est tzacorau a prummones ◊ fintzas in crésia pessabat a cussu budhone tzacorau (S.Spiggia)
Traduzioni
Francese
abattre
Inglese
to crush
Spagnolo
abollar,
magullarse,
debilitarse
Italiano
acciaccare
Tedesco
schwächen.
tzacoràu , pps, agt: atzacorau Definizione
de tzacorare; chi est malandhau de salude, malacariu
Sinonimi e contrari
aciacosu,
demadu,
ferosu,
magagnosu,
maladióngiu,
malesanu,
scanniu,
tacadu,
temósigu,
temosu,
tunconidu,
tzimiliosu
Traduzioni
Francese
maladif
Inglese
crushed
Spagnolo
debilitado
Italiano
acciaccato
Tedesco
schwach.
tzacósu , agt Definizione
nau de ccn., chi si tzacat, chi acostumat a si tzacare, a si ofèndhere e arrennegare po dónnia cosa, fintzes chi poderat s'arrennegu, chi abbarrat a primma
Sinonimi e contrari
airósigu,
airosu,
arrabbiaditu,
arrennegosu,
inchietosu,
sutzuliu,
tràchidhu
/
ttrs. altariosu
/
aschiolu 1,
cravosu,
felosu,
terriosu
Frasi
tzacosu, at postu male in versos dulches chi pagu at cumpresu
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
irritable
Inglese
prickly
Spagnolo
irritable
Italiano
irritàbile,
stizzóso
Tedesco
reizbar.
tzacòta , nf: ciacota* Definizione befa de erríere meda, bregúngia, cosa chi si narat o chi si faet a ccn. po erríere, po dhu fàere a bregúngia Sinonimi e contrari allera, arréula, atrecu, befa, ciasconu, cionfra, dríngula, iséria, mofa, siera Frasi apustis de su dannu sa tzacota!
tzacotàre , vrb: ciacotai* Definizione istare a ciacotos, pigandho a befa, a brulla e fintzes ofendhendho a ccn. Sinonimi e contrari befai, bufonai 2. su fizu a líbberos in su suircu e tzacotendhe sa mama!…
tzàcu tzàca
tzàcu 1 , nm Sinonimi e contrari brínchidu, sàltidu Frasi in s’oru de su mare at iscutu unu bete tzacu comente a cudhos chi iscutent sas ranas e nche est tzocheatu a modhe (A.Pau)◊ iscutu unu tzacu, nche fit brincatu a supra de su carru.
tzaculàre , vrb Definizione
istare e mòvere a modhe in mesu de s'abba / tzaculare sas manos = tzacurrare is manos, fàere su tzacarramanu
Sinonimi e contrari
abbanzulicare
Frasi
como tzàculo tra pischinas e ludraos in mesu de ischifosos erribios ◊ a bívere in mare s'istat che sennore: àera, sole, locos de incantare, tzaculandhe e godindhe su calore ◊ mentres mamma tua est lavandhe, tue tzàculas in pitus de s'abba
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
barboter
Inglese
to wallow
Spagnolo
chapotear
Italiano
sguazzare
Tedesco
planschen.