amansciósu , agt Definizione
chi tenet sentidos de istima e unu fàere delicau, atentu a is àteros
Sinonimi e contrari
amanscívile,
amorosu,
istimosu,
ternurosu
Frasi
como li naraiant chi raida fit piús bella de cara e amansciosa (A.Langiu)◊ niunu at àpidu babbu meravizosu che a su sou, amparadore meda e amansciosu
Traduzioni
Francese
tendre
Inglese
loving
Spagnolo
amoroso
Italiano
amorévole
Tedesco
liebevoll.
amorósu , agt, nm: amurosu Definizione
chi sentit o provat amore po s'àteru; s'ómine (sa fémina: -a) chi si bolet bene po cojuare
Sinonimi e contrari
afàbbile,
afetuosu,
amistantziosu,
fatitarzu,
istimosu,
ternurosu,
tiernu
/
ammoradu,
sposu
Frasi
gi est pagu amorosu acomenti arrispundit… parit espi terràina! ◊ chi no fumu istétia amurosa no m'iast istimau a ammachiadura!
2.
si ti cheres cuntentu, basa s'amorosa!
Etimo
itl.
amoroso
Traduzioni
Francese
tendre,
affectueux
Inglese
loving
Spagnolo
amoroso,
cariñoso
Italiano
amorévole,
affettuóso
Tedesco
liebevoll.
chíma , nf, nm: chimu 1,
cima Definizione
su coromedhu de is matas, is partes prus artas o prus atesu de su truncu de is matas (e po cussu fintzes is prus fines e modhes); genia de candhelita chi bogant is erbas ue apustis faent su frore, ma pruschetotu is litos betzos (Hyoseris radiata, itl. radicchio selvatico)/ cima de làtia, de gureu, de indívia, de càuli
Sinonimi e contrari
cimixedha,
coma,
coramedhu,
frandha 1,
puntioledha,
rampu
/
síriu
Frasi
sas àrbures faghent su frutu in chimas ◊ in sas chimas sos puzones godint gioghitendhe ◊ su cardu, sa latuca, sa tzicória sunt boghendhe sa chima ◊ candho sas erbas bogant sa chima sunt apunta a fàghere su fiore ◊ fit cun su chimu de s'olia che columba ◊ su bentu movet sos chimos de sas matas
2.
in beranu essit sa chima ◊ sos pisedhos essiant a chima, unu tempus: como no cherent mancu tzoculates!
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
cima
Traduzioni
Francese
bout tendre et mince des plantes et de certaines herbes
Inglese
cyme
Spagnolo
cogollo
Italiano
punta tènera e sottile delle piante,
gètto di alcune èrbe
Tedesco
Trieb,
Sproß.
cimixèdha , nf Definizione
sa punta modhe de sa linna, de is matas
Sinonimi e contrari
chima,
coma,
coramedhu
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
partie tendre des arbres
Inglese
soft part (of a tree)
Spagnolo
cogollo
Italiano
tenerume delle piante
Tedesco
weicher Teil der Pflanzen.
concevàre , vrb: concivare Definizione
cuncordare filedhos, filare trobedhas po ingannare a unu
Sinonimi e contrari
contzebire
Traduzioni
Francese
dresser une embûche,
tendre un piège
Inglese
to plot
Spagnolo
hacer trampas
Italiano
ordire insìdie
Tedesco
Ränke schmieden.
coramedhósu , agt Definizione
nau de erba, chi est modhe, modhe che coromedhu
Sinonimi e contrari
gevi
| ctr.
tostadu
Frasi
custas funt bellas follas friscas e coramedhosas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tendre,
mou
Inglese
tender
Spagnolo
tierno
Italiano
tènero
Tedesco
weich.
coramédhu , nm, nf: coromedha,
coromedhu,
corumedhu,
culumedhu Definizione
sa parte de mesu, su coro modhe de unu cambu, de unu fundhu de birdura (es. de sa latuca o àteru acupau), de unu frore, sa punta modhe de is erbas, de is linnas, is cambos modhes (fintzes sa parte méngius de una cosa)
Sinonimi e contrari
chima,
modhímene,
modhita 2,
sconomedhu,
trisioni
Frasi
po passai su sudori de peis ponint coromedhu de modhitzi ◊ is crabas si papant su coromedhu de is matixedhas ◊ ti fait bèni unu decotedhu de cima de lampatzu cun curumedhu de modhitzi ◊ no ti papes sos culumedhos de sa latuca!
Etimo
ltn.
corymbellus
Traduzioni
Francese
partie tendre
Inglese
tender part
Spagnolo
cogollo,
grumo
Italiano
grùmolo,
garzuòlo,
tenerume
Tedesco
Herz,
weicher Teil.
cucúja , nf: cucuza Definizione
sa méndhula candho est pitichedha, cun su chiu apenas ingendrau e a corgiolu modhe modhe; a logos dhu narant a sa síndria
Sinonimi e contrari
cucusa,
cucuta 1,
mendhuledhu,
mendhulita
Frasi
chie si che lu màndhigat a cucuja no ndhe at a méndhula ◊ si picabat sos birdes, in beranu, pro andhare a cucuja ◊ est límpia che chibu de cucuja
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
amande fraîche très tendre
Inglese
green almond
Spagnolo
almendra pequeña
Italiano
càtera
Tedesco
frühzeitige Mandel.
cucumbédhu , nm: cucumedhu 1,
cucummedhu Definizione
su coromedhu o puntighedha de mesu, modhe modhe, de su càule, de sa latuca (o fintzes de àteras erbas), sa parte prus bona de una cosa
Sinonimi e contrari
coramedhu,
truntzedhu
Modi di dire
csn:
su c. de sa bidha = sa menzus parte de sa zente; artziai is cucumedhus a conca = acucai, pigare sos becos a conca
Frasi
incumintzaiat a pilicare s'erva mannicantina, nche tiraiat donzi pilipiu dassanne solu sos cucumbedhos ◊ pro s’iscurressa fudhiat cucumbedhu de ruvu
2.
nci dhi àtziant is cucumedhus a conca e donat una surrulada de pedra a su fillu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
tn.
*cucumellus l
Traduzioni
Francese
partie tendre
Inglese
tender part
Spagnolo
grumo
Italiano
tenerume
Tedesco
Zarte.
fatitàrzu , agt Definizione
chi faet fatitas, nau de is piciocos e de is giòvonos chi cun is piciocas cricant de dhas cumpràxere, de si fàere bellos, de dhis pràghere, de dhas acuntentare
Sinonimi e contrari
afàbbile,
afetuosu,
amistantziosu,
amorosu,
ternurosu,
tiernu
2.
ndhe esseit unu pudhighinu totu ufanu e fatitarzu ◊ cun boghe benigna, fatitarza e fine, narzeit a l'iscujare
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tendre,
affecté
Inglese
loving,
affected
Spagnolo
cariñoso,
melindroso
Italiano
amorévole,
amoróso,
lezióso
Tedesco
liebenswürdig,
affektiert.
gève, gèvi , agt Definizione
modhe, prus che àteru nau de erbas, ma in cobertantza (po cosa chi praghet) fintzes de gente
Sinonimi e contrari
coramedhosu,
latucarzu,
ledreledre,
modhe
| ctr.
dolau 1,
tostadu,
tostu
Frasi
cussu est pascendu a fura e benemindi, e si betat peri a s'erba gevi! ◊ sa làtia, su fasolu, su cugúmburu funt gevis ◊ sa punta de su sarmentu est gevi
2.
conc'a sa fossa, però, corpu de balla, dhi praxit sa cosa gevi! ◊ is pipius pitichedhedhus funt gevis gevis
Traduzioni
Francese
tendre
Inglese
tender
Spagnolo
tierno
Italiano
tènero
Tedesco
weich,
zärtlich.
ischiciadítu , agt: ischitzaditu Definizione
chi est modhe e faet a dh'istrecare a pódhighes, nau pruschetotu de frutos no bene lómpios (es. mendhuledhu)
Sinonimi e contrari
malissu
Frasi
custa zenia de nughe est ischitzadita
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mou,
tendre
Inglese
frail
Spagnolo
mollar
Italiano
prèmice
Tedesco
zwischen den Fingern zerquetschen.
istirài , vrb: istirare,
istiriare,
stirai Definizione
tirare (o incracare) cosa a manera de dh'allonghiare, de abbarrare prus isprata, larga, chentza piegas; nau de gente, fàere abbituare a s'irfortzu, a sa pelea, a su trebballu (o fintzes mòrrere)/ istiràresi = genia de móvia de sa carena (apustis chi est istétia ora meda firma) coment'e a istiradura (mescamente de cambas e de bratzus), a illonghiadura, coment'e chi serbat a dha fai istai mellus (ma chi parit mali a dhu fai ananti de genti); lassai istirai sa t. = candho at própiu, lassare asciutare, chi sa terra suspat bene s'abba
Sinonimi e contrari
atendiai,
ispàlghere,
istèndhere,
istiriolare,
stendiai,
tèndhere
/
tirai
/
pranciai
| ctr.
abbajonare,
acocovedhae,
afrascillonai,
atuturae
2.
s'ómine, si no est istirau a minore, torrat a risu, sa gana li sichit sas códias
3.
a s'istirai a sa fossa!
Traduzioni
Francese
tendre
Inglese
to stretch
Spagnolo
tender,
estirar
Italiano
stirare,
tèndere
Tedesco
strecken.
ledrelèdre , agt, avb: lerdelerde Definizione
(si narat fintzes chentza repitia) chi est modhe coment'e gheladina, modhe modhe chi no faet a dhu pigare, nau fintzes coment'e avb. de una manera de fàere cun delicadesa e istima
Sinonimi e contrari
gevi,
modhincu
/
lecheleche,
plodhe
Frasi
custa cosa est ledreledre, no faghet mancu a la leare! ◊ li frobbo sa massidha colorida, ledre ledre, e li dao unu basitu, a sa criadura ◊ fint ómines bastantes, zughiant galu fortza fintzas si sos músculos fint benzendhe a èssere ledres
2.
a s'incontru ispessadu, faedhemus gai ledre ledre, sos ojos a lughe intrea
Traduzioni
Francese
tendre,
tendrement,
mou
Inglese
softish,
tender (ly)
Spagnolo
blando,
flojo,
tierno,
tiernamente
Italiano
mollìccio,
semidènso,
inconsistènte,
tènero,
teneraménte
Tedesco
weich.
martzólu , nm Definizione
una calidade de trigu coinàrgiu
Sinonimi e contrari
martale
Terminologia scientifica
lrs, Triticum aestivum
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avrillet,
blé tendre
Inglese
soft wheat
Spagnolo
trigo tierno
Italiano
grano tènero
Tedesco
Weichweizen.
mendhulédhu , nm: menduledhu Definizione
sa méndhula candho est ancora pitichedha, cun su chiu chi cumènciat a si bíere ma cun su corgiolu modhe modhe
Sinonimi e contrari
caughedhu 1,
cucuja,
mendhulita
Frasi
de is úrtimas dis de abrili is piciochedhus allonghiànt is manus a su menduledhu ◊ sos pisedhos sunt apilliados a su mendhuledhu!
Traduzioni
Francese
amande fraîche très tendre
Inglese
unripe almond
Spagnolo
almendruco
Italiano
càtera
Tedesco
kleine Mandel.
mòdhe , agt, nm: modhi Definizione
nau de cosa, chi si lassat mudare de forma, chi si lassat segare, alladiare, iscarrafiare, púnghere, o indrúchere cun facilidade, chi a dha tocare o a che dhi passare apitzu lassat calare a fundhu coment'e in cosa impastada cun abba meda; nau de gente, chi si lassat cumbínchere cun facilidade, chi càmbiat pàrrere o chi adduit a comente bolent is àteros, fintzes chi sentit luego su male o s'abbisóngiu de is àteros
Sinonimi e contrari
flúsciu,
gevi,
lenu,
modhitzu
/
cdh.,
ttrs. modhu
/
ternurosu
| ctr.
téteru,
tostadu
/
impregadu,
rebelde
Modi di dire
csn:
pane, casu, erba, linna, pedra, ferru modhe; ossu m. = dúrgalu, modhímene, itl. cartilàgine; modhi che sa spuma = modhe meda, modhe modhe; pònniri a modhi = tzacare, bestire o pònnere in mesu de s'abba pro ammodhigare (pro samunare, còghere, triballare menzus); una die modhe = una dí de àcua, proinosa; èssere de modhe = èssiri de àcua, chi fait, crescit, bivit in mesu de s'àcua (es. píbera de m.); cotu a m. = cotu ma no intostau (nau prus che àteru de s'ou candu abarrat abbisabbis); fàghere a modhe (nadu de su andhare de su corpus) = fai ladàmini modhi; portai cambas modhis = èssere timendho (o fintzes no aguantare pesu, pagu firmas, pagu seguras)
Frasi
cuss'impastu serbit modhe ca bi lu damus a pizu fine, a su muru ◊ po tui est modhi totu, fintzas su chi est tostau ◊ si no est cosa modhe no ndhe addéntigo ◊ a triballare in su modhe piaghet a totugantos ◊ sa sinnadorza o tarcu est pedra modhe ◊ in letu modhe si drommit male ◊ s’umbriagu portat is cambas modhis
2.
si l'agatant modhe, a s'àteru, bi ndh'at chi si ndhe aprofitant puru ◊ lampu, za ses modhedhu si ti présiant a fàghere unu piaghere!…◊ abarreus calmus, ma mi potzu sei, ca portu is cambas modhis?
3.
in su ribu, intro de modhe bi fint sas féminas labandhe ◊ comente fachies a labare intro de su ribu a pedes a modhe? ◊ cussu si che est tzacadu a modhe in sa funtana ◊ fit ifustu pariat chi l'aiant bestiu a modhe
Cognomi e Proverbi
smb:
Modde
Etimo
ltn.
mollis
Traduzioni
Francese
mou,
doux,
malléable,
moelleux,
tendre,
souple,
indulgent,
complaisant,
soumis
Inglese
soft,
compliant,
pliable
Spagnolo
blando,
dócil,
sumiso
Italiano
mòlle,
malleàbile,
mòrbido,
tènero,
cedévole,
condiscendènte,
remissivo
Tedesco
weich,
Weiche,
nachgiebig,
fügsam,
gefügig.
petíre 1 , vrb Definizione
andhare o tirare a…, cricare de… : pruschetotu bolet nàrrere a tènnere sa volontade, sa gana de ndhe pigare ccn. cosa chi praghet, de dhue lòmpere po si ndhe impobidhare, po dha tènnere, po dha fàere; fintzes tènnere calecunu difetu (es. a sa vista, a s'oidu)
Sinonimi e contrari
apititai,
impugnare,
punnai,
puxae
Frasi
male niedhu contràriu, cantu petint a su Comunu: a Badu ’e Carros nessunu bi andhat volontàriu! ◊ bi at chie bi petit finas si est topu a fàghere s'amministradore! (Tz.Muredda)◊ su bestiàmine petit a su brusiadu ◊ deo a sos durches no bi peto
2.
cussu petit a sa vista e fintzas a surdu
Traduzioni
Francese
tendre,
viser,
aspirer
Inglese
to tend,
to yearn,
to aspire
Spagnolo
anhelar,
ansiar,
tender
Italiano
tèndere,
anelare,
aspirare,
propèndere
Tedesco
streben,
neigen.
ternurósu , agt Definizione
nau de ccn., chi tenet o faet a bíere ternura
Sinonimi e contrari
amistantziosu,
carosu,
fatitarzu,
tiernu
Traduzioni
Francese
tendre
Inglese
tender
Spagnolo
tierno
Italiano
tènero,
amoróso
Tedesco
zärtlich.
tiérnu , agt Definizione
nau de sentidu, chi est carosu cun delicadesa
Sinonimi e contrari
afàbbile,
afetuosu,
amistantziosu,
fatitarzu,
mineri,
ternurosu
Frasi
est una cantada imbentada intra dotori e malàdiu, oferta cun tiernu amori a sa sintzilla genti mia
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
tendre
Inglese
soft
Spagnolo
tierno
Italiano
tènero
Tedesco
zärtlich.