A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

betadòmos , agt, nm Definitzione malefatore malu, chi o chie orruinat s'àteru Sinònimos e contràrios betavurriadòrgios, ghetadommos* Frases isgrama dae sa tumba, frade meu, antzis pesadindhe e istròtzala, sa betadomos!

betadúra , nf Definitzione su betare, pruschetotu nau de sa manera / fàghere a b. = a imboladura, comente benit benit (ctr. a ponidura) Sinònimos e contràrios betada, ghetadura, imboladura Ètimu srd.

betàe , vrb: betai, betare, vetare Definitzione giare o fuliare a terra una cosa a imboladura, a cropu; pònnere in pitzu, e rifl. giare a pitzu a ccn. o a css. po si ndhe fàere mere, po dhi fàere male, po ndhe aprofitare o fintzes solu, si est trebballu, po ndh'àere gana de dhu fàere; lassare andhare de artu (abba, froca, gràndhine), furriare, fàere orrúere; pònnere cosa in istrégiu imbuidandhondhe de un'àteru; incrubare, fàere pèndhere a una parte Sinònimos e contràrios detai, foliai, frundhire, ghetai*, imbolare, ingullire, irbersulare, isciusciai, istrampare, lampare 1 / assemizare / falare, pròere, rúere / incurpare / semenai | ctr. arragolli, collire Maneras de nàrrere csn: betàresi a carchi cosa = pònneresi a fàghere carchi cosa, infrundhire; betare apare = nàrrere afaiu, fuedhai sentza de fai distintzioni tra cosas diferentis; betare (cosa, cosas) a una, a unu, totu a unu = pònnere paris, pònnere totu paris cosas diferentes, distrúere o isordulare su logu; betare raighinas = pònniri arréxinis; betàresi a…(+ agt) = fàghere finta de èssere…(+ agt); betare boghe = ghetare boche, cramare, tzerriai; betare boghes = ghetare boches, zubilare, tzerriai po dannu, po agiutóriu; betare una fusilada, unu tiru, unu bandhu = isparare, bandhire; betaresila a pérdida = fai finta de no àiri inténdiu, o cumpréndiu; betare in frimmu = inzertàrela, fàghere una cosa chi andhat bene meda, fàghere inzertu; betare s'àstula a unu = assemizare a unu, àere s'assemizu de un'àteru, leare su naturale de un'àteru; betare sas neghes a unu = dare sa curpa; betare su trau, su berre, su mascru = dare su mascru a su fiadu fémina in more; betare pagamentas, abba, lughe, afitu a pagare = mandai s'avisu de pagai; betare sos canes, sos carabbineris = pònniri is canis, is carabbineris avatu de ccn. Frases betachelu a su fogu cuss'abbunzu! ◊ betasidhu un'istidhu de abbardente, o una cícara de cafei! ◊ a sos frores lis cheret betadu abba ◊ betadu bi ndh'as, de sale, a sa padedha? ◊ beta mànigu a sos animales! ◊ s'iscuru, ite apretu a si ch'esser betadu in ponte! ◊ tzertos ndhe apo bidu chi, pro chi siat toscu mísciu a fele, che lu betant che mossu saboridu (G.Sini)◊ no resessit a che ndhe betare prus, de nudha, a corpus! ◊ beto sas camisas in sa pala de una cadrea 2. li si sunt betados sos corbos! ◊ s’ae si betat a s’olia, a sa ua, a sa figu ◊ at lassadu su bufonzu e si est betadu a su tabbacu ◊ za l'at abbertu s'ogru, no si est betadu a sa cosa mala, no! ◊ a sa ferràina bi amus betadu su bestiàmine ◊ cantu ses sétzidu in cue, ficadindhe e bétadi a fàghere! ◊ mamma si at betadu s'issallu e ch'est essida ◊ si mi faghet dannu li so betendhe sos carabbineris! ◊ cheret betadu su bestiàmine a s'abba, ca est sididu 3. si est betadu a mortu, a drommidu, a malàidu, a mudu, a macu ◊ a sa leva si est betadu a surdu pro no fàghere militare 4. totu a sa mama at betadu custa pisedha ◊ e a chie nachi si est betadu, custu, chi faghet gai?! ◊ già li at betadu, su bratzu de su nonnu!…◊ già li at betadu, sa nàschida!…◊ no lu tzírighes, a isse: si li betat s'àstula de sos tios no ti faedhat prus! (G.Ruju) 5. e candho betades, a campu, cun su bestiàmine? ◊ cussos che sunt betados in cussa falada 6. si cudhas criaduras faghent dannu, sas neghes deo las beto a su mannu ◊ su dannu chi at fatu cudhu lu sunt betendhe a tie! 7. candho no teniat àteru tribàgliu si leaiat calchi narvonedhu a si lu betare a trigu ◊ betamus sos ortos a basolu e moriscu ◊ sos ómines che sunt betendhe fae ◊ de ortos sa zente como no ndh'est betendhe prus! 8. lèadi su paracu ca est betendhe ◊ si betat, oe, est froca ◊ est lampendhe, tronendhe e betendhe meda 9. los at betados unu cadhu currindhe chi lis est coladu acurtzu ◊ dae tentu comente ti moes, ca mi betas! ◊ sa frebba mi at bedatu a terra ◊ est coladu chentza abbaidare e mi at betadu Tradutziones Frantzesu jeter, verser Ingresu to throw, to pour (out) Ispagnolu echar, arrojar, verter Italianu gettare, buttare, méscere Tedescu werfen, eingießen, einschenken.

betagàras , nm, nf Definitzione chie o chi a face manna costumat a fàere essire in bregúngia is àteros Ètimu srd.

betài, betàre betàe

betaròla , nf: bitarola Definitzione istrégiu de chentu litros Terminologia iscientìfica stz.

betavurriadòrgios , nm Sinònimos e contràrios betadomos, ghetadommos Frases in corrias de fogu andhet, betavurriadòrgios! Ètimu srd.

bète , agt: betze Definitzione chi est mannu meda, ispropositau de mannària, de una mannària chi praghet: no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl. e si narat agiummai sèmpere innanti de su nm. e solu de cosas materiales Sinònimos e contràrios betedhe, beterone, cadabbete, debbe Frases bete ómine ch'est, paret un'orcu! ◊ in su ribu bi aiat una barca pariat bete bejone! ◊ abberit bete libbru grussu cantu su missale ◊ onzi bete fàula contat!…◊ pro sighire sa laghinza fatemus unu bete curridinu ◊ depiais bíere betze verga de ferru!… 2. li connoschiat petzi sas bete manos cantu sa pala de unu furru ◊ fint bete tanatzas de frailàgliu ◊ ndh'esseit a fora un'òpera bete manna: trint'unu líbberu! Tradutziones Frantzesu gros Ingresu big Ispagnolu grande, mucho Italianu gròsso Tedescu groß.

bète 1 , nm: beto Definitzione sa natura de sa fémina Sinònimos e contràrios betu 1, cunnu Terminologia iscientìfica crn.

bète 2 , nm: vete Definitzione orrugu longu de linna o de ferru po fàere fortza Sinònimos e contràrios palanchinu, prapali Sambenados e Provèrbios smb: Bette Ètimu ltn. vecte(m) Tradutziones Frantzesu levier Ingresu lever, post Ispagnolu leva, palo Italianu lèva, palo Tedescu Stange.

bète 3 , nm Definitzione sa figu candho est ancora pitichedha crua Sambenados e Provèrbios smb: Bette.

bète 4 , nm Definitzione su minoredhu, su fígiu, de unos cantu animales, angionedhu piticu / su b. de sa craba = crabitu; su b. de sa muvra = bitu, bítaru Sinònimos e contràrios bitu 2 Sambenados e Provèrbios smb: Bette.

betecàle , agt: betzecale, betigale Definitzione chi est mannu meda, ispropositau de mannària: a diferéntzia de bete cuncordat su númeru cun su númene Sinònimos e contràrios beltigale, betedhe, beterone | ctr. minoredhu, minudu Frases sa chi apo vistu est una pitzinna betecale ◊ in sa vàtica mea bi at betecales melones!…◊ fit una piràmide fata cun betigales pedras ◊ betzecalone pira!… Ètimu srd.

betèdhe, bètedhe , agt Definitzione chi est mannu meda, ispropositau de mannària Sinònimos e contràrios bete, betecale, debberone Frases bètedhe fémina!…◊ bi at una betedhe prata, fata male però ◊ betedhe campura sa de su chelu! Ètimu srd.

beteròne , agt Definitzione chi est mannu meda, ispropositau de mannària: a diferéssia de bete, si acordat in númeru cun su númene (e si narat solu de cosa materiale) Sinònimos e contràrios abbetone, bete, betecale, debberone | ctr. minoredhu, minudu Frases sos boes sunt beterones animales Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu très gros Ingresu very big Ispagnolu muy grande Italianu mólto gròsso Tedescu sehr groß.

béti , cng Definitzione chi b. = itl. semmai.

bétia , nf: abbétia*, vétia Definitzione su chi si faet abbetiandho, su abbetiare; su naturale de s'abbetiosu Sinònimos e contràrios abbétia, aputa, arraghèscia, bicàcara, contumàcia, repitida, rochella, tostorrímine / fele, ódiu Maneras de nàrrere csn: èssere o fàghere a b. apare = a trivas de pari, a dirbetu, unu in contràriu de s'àteru, a repica; intrare in b. = serracare, pretare su dortu, sighire in s'idea sua chentza iscurtare sa resone; fàghere cosa in b. de ccn., picare a b. = a trivas cun ccn., mustrendhe de èssere menzus de ccn. Frases est impintu su babbu: cussu puru, candu pigat sa bétia!… 2. candho intrat in bétia no bi dorchet, no! ◊ sos amministradores fint totu a bétia de pare: sa bidha l'ant batida a sa miséria! ◊ a bétia apare si che ant bufau duos fiascos de binu ◊ como issa l'at picada a bétia chi s'ozu suo depet dare proa! 3. est fatendhe ficas, crebendhe de sa bétia ◊ de isse no ndh'apo bétia.

betiadúra , nf Definitzione su betiare Ètimu srd.

betiài batiài

betiàli batiàle