A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

gàe , avb, cng: aggae, gai, gaici, gaie Definitzione deasi, in cussa manera, comente naras tue, comente apo nau deo (e si narat fintzes cun sa prep. de); tenet su sensu de paga precisione, chentza unu critériu precisu, a cudha manera; cun sa prep. in dhu narant po logu in su sensu de a cussa parte, in cussu logu Sinònimos e contràrios aici, asi, asiche, bai 2, gasi* / cue | ctr. goe Maneras de nàrrere csn: e gai (candu si narat fendi una lista chi iat a pòdiri sighiri) = e àteru, itl. eccètera; e gai… (pro inditai su chi ndi dipendit de su chi s'est nau innantis) = e pro cussu…; no bi at che gai = custa/cussa est sa menzus manera, sa menzus cosa, o fintzas "bèni fatu!, aici tocat!, aici imparas!"; gai… (+ agt.) chi… = tanti… chi…; cantu… gai… = comenti… aici, ateretanti…; pro gai e pro gai, menzus… = po cussu e po cussu, mellus…, itl. tanto vale…; goi e gai… = goi e goi… (comintzendhe unu chistionu, nendhe o contendhe su chi at nadu un'àteru, o fintzas pro no torrare a nàrrere su chi s'àteru at nadu, a zisa de riassuntu chi però no si faghet); gai… cantu… = in sos paragones (sa segundha parte si podet fintzas lassare chentza nada); gai cheret chi… = nono, gai, chi…, poita mellus no?… (donendi unu certu); èssere gai chi…, èssere gai gai pro… = acanta acanta a…, ite mi tantat chi…; no est gai… (+ númene, azetivu) = no est gai (nm., agt.) meda; gai etotu = su matessi, su própiu; unu, una… (+ nm.) gai = che cussu, che cussa Frases proite naras gai? ◊ goi o gai, andhat bene su matessi ◊ si lu leas gai, cudhu pisedhu, petzi l'artérias! ◊ mancari gaie, che sórighe ispirendhe mi tremia (A.Dettori)◊ bastat gai! ◊ già chi mi giuras gaie, giuro de mòrrere cun tegus! ◊ totu sos chi andhant in cussa manera bona parte de gai l'ant finida ◊ so de gai a lu crere a no lu crere ◊ annos e annos est de gai, cussu poberitu ◊ tui ses abbituau a iscriri cosas de gaici 2. fit una cosa gai, nudha de seguru ◊ no bi faghia nudha, ma so andhadu gai, tantu pro abbaidare ◊ fia nendhe, gai: ma no est abberu! ◊ proa gai etotu, a tantare cantu podet pesare cussa cosa! 3. in nois duos bi est sa difaréntzia e gai amos divèscia sa cusséntzia! (Piras)◊ fia impitzadu e gai no apo pótidu fàghere àteru 4. est un'ómine gai mannu chi no colat in sa zanna ◊ est unu pisedhu gai cabosu chi no bi at bisonzu de li abbiare sa cosa ◊ totu custu fogu no bi at bisonzu, za no est fritu gai! ◊ no est gai calura, ocannu ◊ cantu sunt bonos a legiferare gai tenzant aficu de mandhigare! (L.Ilieschi)◊ gai fetat de barras cantu ischit a fàghere triballu! ◊ gai bidat sole cantu l'apo bidu deo! ◊ gai iscat a manigare cantu est bonu a triballare! ◊ gai iscat a fàghere de barras cantu ischit a leare forramenta! 5. tenet berbeghes, crabas, porcos e gai ◊ in duos s'azuant, si chistionant e gai 6. che sunt andhaos in gai 7. custa borta a bois de sa fae s'iscorza: no bi at che gai! ◊ postos in galera sos malafatores: no bi at che gai! ◊ comintzadu e finidu cheret, su triballu: no bi at che gai! 8. goi e gai, mamma mi at nadu a bos dimandhare unu bículu de sabone! ◊ ndh'est bénnidu su babbu: Goi e goi, nachi, a mi la dades custa cosa? 9. aite bi andhas si no bi faghes nudha: pro gai e pro gai mancu bi andhes! ◊◊ a candho gai no bi triballat, in cosa lébia e fàtzile, ite at a èssere si l'agatat inzotosu! ◊◊ nono, gai, chi ti ses postu a fàghere carchi cosa, cantu chi ses zoghendhe!…◊ gai cheret chi ti ponzas a triballare!…◊◊ so gai chi no ti do colpos de mazu! ◊ so gai gai pro li betare manu! ◊ so gai gai a lu picare a tzafos! ◊◊ dèo so impitzadu e tue gai etotu ◊ oe triballamus e cras gai etotu ◊◊ crapas gai in bidha nostra no nche ndhe amus Tradutziones Frantzesu ainsi Ingresu so Ispagnolu así, así que Italianu così, sicchè Tedescu auf diese Weise, so.

gaèta , nf: caeta, gaveta Definitzione genia de istrégiu de is muradores po ingòllere impastu trebballandho Sinònimos e contràrios gabbiassu Frases su maistu de muru portat unu ponti fatu cun taulonis e serraritzus, pajolus de ferru e gavetas de linna Terminologia iscientìfica mrd Ètimu ctl. gaveta.

gàfa , nf, nm, agt: gafu 2, grafu Definitzione orrugu de ferru o àteru fatu a cancarrone a parte e àtera po agganciare duas cosas apare; nau de singiale iscritu, una de is paréntisi impreada prus che àteru in matemàtica; fintzes una genia de lóriga chi si ponet a su cambúciu de su mannale acapiau a cadena (o fintzes coment’e trau in bestimentu); aina de su butaju po aferrare is cricos de sa carrada / gafa de fentana = aundi incàsciat sa maneta Frases apo chircadu de pònnere de acordu totu cussos cordiolos e gafitos de su bustu 3. a su porcu che li est essida sa gafa e andhadu mi ch'est a fora Terminologia iscientìfica ans Ètimu ctl. gafa Tradutziones Frantzesu agrafe, accolade, crampon, griffe Ingresu cramp, clip, curly bracket, brace Ispagnolu grapa, corchete Italianu graffa, grapa Tedescu Klammer, Akkolade, Nasenklammer, geschwungene Klammer.

gafànte , agt Sinònimos e contràrios gafe.

gafè , nm: cafè* Definitzione genia de mata e su granu chi faet, chi si turrat e molet po fàere cosa de bufare; buteghinu inue dhue faent su gafè a bufare Sinònimos e contràrios botighinu, cafeteria Maneras de nàrrere csn: g. gàrrigu, lenu, durche, rànchidu; mama o fundhale de g. = su chi abarrat apustis fatu su cafeu de bufai; su g. pigat, essit; unu gafè, duos gafès; ifúndhere su biscotu in su g. = intrare su biscotu a mesu de su gafè a ndhe inciupire un'apenas Frases impessu chi si nche pesat bufat su gafè ◊ prima lu bufaias cun s'upedhu su mústiu licantzu e genuinu: como ti bastat unu capucinu, late biancu cun gafè niedhu!(P.Masia)◊ postu, túcaru, mi ndhe as in su gafè? ◊ apo postu sa gafetera in su fogu: abbàida si est pigadu su gafè! 2. sunt intrados a su gafè a bufare. Ètimu

gàfe , agt: gafu 1 Definitzione nau de ccn., chi giughet trassas, astrússia, chi tenet abbilesa, prontesa Sinònimos e contràrios ammalisciadu, androgheri, fraíciu, gafante, malgone, spessiau, transosu, trasseri, trassista / àbbile 1, lestru, prontu | ctr. isente Frases Taresa no críticat su grodhe gafu, però a ciafu li faghet su canterzu fioridu! ◊ l'ant assaltiadu sos bandhidos, ma isse est istadu gafu e reséssidu est a fuire ◊ sa màchina at bucadu ambas rodas, ma su ghiadore isteit gafu Terminologia iscientìfica ntl.

gafeàdu , agt Definitzione chi est in colore de cafei Frases sa foza càmbiat colore de su beranu a s'atonzu de birde a gafeada.

gafeàju , nm, agt: cafeàrgiu* Sinònimos e contràrios cafeista, cafeteri.

gafeàre , vrb Definitzione fàere, ma mescamente pigare o bufare su cafei Frases non benides a gafeare?

gafetèra, gafitèra , nf: cafetera* Definitzione genia de istregighedhu po fàere su cafei Sinònimos e contràrios tzoculatera Frases at postu sa gafitera in su fogu e at preparadu sas cícheras.

gàfu , nm: cafa* Definitzione genia de apertura, de fossu, in su terrenu o in calecuna cosa Sinònimos e contràrios calanca, calancolu, imbaga, percolu, tuvedha.

gàfu 1 gàfe

gàfu 2 gàfa

gagàju , nm: gangàgiu, gangaju, gangazu, gargarju, gargarzu Definitzione su pupujone o fràvula de sa bula, o fintzes campanedha o méndula de su gúturu, su tretu unu pagu allonghiau de su chelu de sa buca, apalas, in mesu acanta a s’ingurtidórgiu / corpu de gagaju = genia de brínchidu de sa boghe chi a logos faent candho pronúnciant su fonema velare oclusivu surdu [k] apustis de vocale (es. su 'ane, sa 'astanza = su cane, sa castanza) Sinònimos e contràrios agaju, àngua, gargarista, linguedha, piredhu 1, saxinedhu Frases unu bucone de saliba si l'est arrematau in su gagaju ◊ pone binu ca nos ifundhimus su gagaju! ◊ s'est sapiu chi unu nodu li fit serrandhe su gagaju ◊ custu sí chi recreat, chi l'allegrat su gargarju! Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu luette Ingresu uvula Ispagnolu úvula Italianu ùgola Tedescu Uvula, Zäpfchen, Gaumenzäpfchen.

gaggaràsta , nf: gargarasta Definitzione su tretu inue s'ingurtit, tra sa limba e sa canna de su gúturu, mescamente a parte de pitzu, in artu Sinònimos e contràrios aghentolu, bilguzu, gaigastolu, gorga, gorguzu, gurutu, ingollidosu, ingrastolu, ingullidorzu, ingurtidórgiu, ugrullu, valgastolu Frases li dabat gherra a nche l'ingurtire coment'e chi unu nodu in gargarastas l'esseret tancau su coladorju Terminologia iscientìfica crn Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu pharynx Ingresu pharynx Ispagnolu faringe Italianu faringe Tedescu Rachen, Pharynx.

gàgias , nf Definitzione is gangas de su pische, arremu po suspire s'ossígenu de s'abba (che is prumones de is animales chi dhu leant de s’ària): su pische dhas portat a parte e àtera de sa conca in su tretu chi currespondhet cun is gangas de àteros animales Sinònimos e contràrios cragarastas, cragastas Frases su mari fiat prenu de pisci mortu cun is gàgias totu a foras ◊ mi ndi ant ghetau a mesu dus piscis cun sa gàgia groga: troga po gelosia, dèu no mi ndi seu acatau e postu mi ant in contravintzioni! Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu branchies Ingresu gills Ispagnolu branquias Italianu brànchie Tedescu Kiemen (Pl.), Branchien (Pl.).

gàgiu , agt Sinònimos e contràrios gavàciu, tontu.

gàgiu 1 , nm Definitzione genia de paga, nau fintzes in su sensu de èssere a cumandhu de un'àteru chentza lúcuru o profetu / g. mortu = fundhu o capitale pérdidu 2. tota sa vida sias chentz'aficu e la passes in gàgios de su re!

gagliófu , agt: gallofu Definitzione malu e furbu chi aprofitat de is àteros Frases ita mi at pigau, po calincunu gagliofu?! ◊ gallofa tonta, tupadí ca fais prus bella figura! 2. si che podiat colare s'ora prus gallofa, s'istante prus apretadu!… Terminologia iscientìfica ntl Ètimu ctl., spn. gallofo.

gagliótu , agt, nm: (ga-gli-o-tu) galiote, galiotu, galliotu Definitzione nau de unu prus che àteru a disprétziu, chi est orrobba de galera, furca, malu Sinònimos e contràrios ibbrichi, malu, pistelcu Frases bandulleri ischivu, galliotu e innui fiast?! ◊ galliotu, totu sa dí est iscicutendimí sa butega! ◊ gagliotu, chi ti aferru gei ti dhas callentu is nàdias! ◊ galiotos a préides unidos sunt tessendhe tírrias e brigas (P.Mereu) Terminologia iscientìfica ntl Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu vaurien, bagnard, fripon Ingresu scoundrel, sly devil Ispagnolu bribón, galeote Italianu furfante, galeòtto Tedescu schurkisch.