Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

allustrài, allustràre , vrb: allustriai, lustrare* Definition frigare su lustru a sa pedhe, mescamente a is iscarpas, a is botinos, po dha fàere lúghida; frigare crachina o àteru po mantènnere netos is muros de sa domo Synonyms e antonyms illuchidare, illustrare / argidhai Sentences ses a bistiri pranciau e botinedhus allustriaus dogna dí 2. pobidha mia est pinnighendi argidha po allustrai su logu Translations French astiquer English to polish Spanish sacar lustre Italian lucidare German glänzen, bohnern.

allutàe, allutài , vrb: allutare 1 Definition agiummai coment'e allúere, foedhandho de is sentidos, de s'atentzione, de sa manera de fàere cosa, fàere prus biatzu Synonyms e antonyms allutzare / abbiatzare, abbibare Idioms csn: a. is origas = fàghere bene atentzione, iscurtare bene; a. is ogus = abbaidare bene, abbèrrere bene sos ogros, abbaidendhe Sentences sa discussioni fiat allutendusí sempri de prus ◊ allutarí is origas poita sa campana mala at pigau torra a sonai! (A.Cannas)◊ dónnia pitica cosa si faet allutare sos ogos ◊ Luisicu iat allutau is origas, ma no arrennesciat a cumprendi ◊ andendu su burricu pariat chi dhi fut benendu su sonnu, ma su meri dh'at fatu allutai apretendidhu a istrúmbulu! Etymon srd. Translations French raviver, exciter English to revive, to excite Spanish avivar, excitar Italian ravvivare, eccitare German beleben, erregen.

allutinài , vrb Synonyms e antonyms abbiare, allutae Etymon srd. Translations French raviver English to give life Spanish avivar, animar Italian rèndere vivo German lebendig machen.

allutonài , vrb Definition pònnere giros de latone a calecuna cosa 2. at agatau una bella pipa allutonada Etymon srd. Translations French cercler de laiton English to rim with brass Spanish zunchar con latón Italian cerchiare di ottóne German mit Messing überziehen.

allutrinàre , vrb Definition imparare su catechísimu, is puntos principales de una fide Synonyms e antonyms ammaistrae Etymon srd. Translations French catéchiser English to catechise Spanish catequizar Italian catechizzare German katechisieren.

allutzàre , vrb Definition castiare cun atentzione atesu Synonyms e antonyms abbadiai, allutae, annotare, apompiai, cadebai, castiai, isperare 1, labai, mirai Sentences totinduna si parat múdrigu allutzendhe su bultu de sa santa che unu pedidore Etymon itl. alluciare Translations French ouvrir grand les yeux English to keep one's eye peeled, to look far away Spanish aguzar la vista Italian guardare lontano, aguzzare la vista German fern schauen, den Blick schärfen.

allutzighinàre , vrb Definition apèrrere bene deunudotu is ogos, comen'e faendho prus atentzione, meravigliaos Synonyms e antonyms allutzigare, ispalpedhare Sentences benit un'àinu, a denote, e mi allutzighinat sos ojos, pariat ànima mala 2. cussas sunt baldiendhe sa domo cun sos ojos allutzighinados Etymon srd. Translations French écarquiller les yeux English to open wide one's eyes Spanish abrir los ojos Italian spalancare gli òcchi German die Augen aufsperren.

alluxentài , vrb Definition fàere lúghidu Synonyms e antonyms allucidai, allustrai, illuchidare / impompitare Sentences su logu est límpiu límpiu, alluxentau a cera ◊ su lutoni si alluxentat cun limoni e cinixu ◊ labai ca est festa: tocai, alluxentaisidhas is botas! Etymon srd. Translations French faire reluire, se parer English to make bright, to shine, to dress up Spanish hacer relucir, acicalar Italian far rilùcere, brillare, agghindarsi German leuchten, glänzen, sich herausputzen.

alluzanàre , vrb Definition ingrassare sa terra comente faent is errios bogaos, ispainandhodhoe cosa de sustàntzia, coment'e faendho sa terra a lugiana (genia de terramíngiu bonu) Etymon srd. Translations French fertiliser English to fertilize Spanish abonar Italian fertilizzare German düngen.

alterài, alteriàre , vrb: artarae, artarare, arterare, arteriare, arturiare Definition fàere arrennegare o pigare tzacu, fàere pèrdere sa passiéntzia giaendho ifadu, giaendho ocasione candho unu est arrennegau o immarriu po àteru puru; nau de un’arremu, suberiare cun isfortzu meda o po calecunu male a tales de dòlere, ufrare, fàere a budhiore Synonyms e antonyms agghegiare, annervare, annervosare, incorinare, infrascai, nechidare, orrontzedhare Sentences su tocu de su martedhu artúriat finas sa campana ◊ banzu ti pítzigo, mih, si mi che artérias! ◊ addaghi ti naro de no fàghere sas cosas gai ti artérias! ◊ non bi at bisonzu de ti artarare Etymon itl. alterare Translations French agacer English to irritate Spanish irritar Italian irritare German reizen.

alternài, alternàre , vrb Definition mudare a borta a borta, fàere o impreare candho una cosa candho un'àtera, giare su càmbiu Synonyms e antonyms intreverai Translations French alterner English to alternate Spanish alternar Italian alternare German wechseln.

altimizàre , vrb: ardiminzare, artimintzare, artiminzare, atrimingiai Definition istare faendho cuncordandho o aprontandho ccn. cosa Synonyms e antonyms archimingiai, arminzare, oldinzare, ordimignare Sentences fipo artimintzanne in cuchina preparanne a mannicare ◊ est apitu a li altimizare sa chena sa connada Etymon srd. Translations French manœuvrer English to bustle Spanish atarearse Italian armeggiare German herumwirtschaften.

altivài , vrb: artivai Definition su si cunsiderare o crèdere tropu, su si fàere altivu Synonyms e antonyms achibberare, atzierai, incaboniscai, inchibberare, inchighiridhare, inchighiristai Etymon srd. Translations French remplir d'orgueil English to make proud Spanish engreír Italian insuperbire German stolz werden.

altudhàre , vrb: artudhare, artzudhare, astudhare, atudhare Definition pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare Synonyms e antonyms aciuciudhae, altudhire, apilurtzie, arpilare, assunciudhai, aturtudhire, atzultzudhare, impilurtzai, impriutzai Sentences fit artudhadu a su fritu e a su fàmene 2. mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe Etymon srd. Translations French faire dresser les cheveux sur la tête (herisser), frissonner de froid, frissonner d'horreur English to make s.o.'s hair stand on end, to shudder Spanish espeluznar, ponérsele los pelos de punta Italian far rizzare i capélli, rabbrividire German die Haare sträuben, schaudern.

altudhíre , vrb rfl: altzudhire, artudhire, artzudhire, astudhire, atudhire Definition atzutzudhire, pònnere sa tzudha, inteterare su pilu de su fritu, de s'assíchidu o de sa timoria, de s'isprama Synonyms e antonyms aciuciudhae, altudhare, assunciudhai, aturtudhire, atzudhai Sentences sos pilos mi si fint altzudhidos ca mi pariat de intèndhere ispisinzu de pessones ◊ unu cane orulendhe ti astudhit sas palas de ispreu ◊ bastat solu un'umbra dai tesu chi bos faghet altudhire onzi tudha ◊ s'assuconu l'aiat fatu atudhire cantos pilos giughiat ◊ solu a bi pessare si mi artzudhint sas palas! Etymon srd. Translations French en avoir la chair de poule English to get goose-flesh Spanish espeluznar Italian accapponare German schauern.

alvinàre , vrb: avrinare Definition pigare frina (ingòllere cosa mala), zúghere sos bundhos, ispramare, pigare assíchidu malu Synonyms e antonyms acicai, arviai, spramai Sentences e fintzas custu séculu avrinadu in nues de fumu abboghinendhe iscràdiat in sos fundhales grogos de s'última mania (L.Mele) 2. su pisedhu, asciuconadu malamente, che fit cúrridu avrinendhe a coas de sa mama ◊ sa morte los at fatos avrinare: che los at dados suta unu càmiu ◊ timia che a sa frea e mi ponia a cúrrere avrinadu Etymon srd. Translations French effrayer English to frighten, to be obsessed Spanish espantar, estar obseso Italian spaventare, èssere ossèsso German erschrecken, besessen sein.

alvuràre , vrb: arborare, arberare, arbulare, arburai, arburare, arvurare, arvuriare Definition pònnere o prantare a àrbures, a matas; foedhandho de gente, pigaresidha deretu, su si pesare a boghes po cosighedhas, oféndhios o tzacaos: arburai dhu narant fintzes po pesare o fàere a mannu, arburare fintzes in su sensu de pònnere prantau, istrantagiau (a bisura de àrbure) Synonyms e antonyms arburire / artzisare, inchietae Idioms csn: arburàresi (nadu de sos cadhos) = pesàresi comente e ritzos, cun sos pes de dainanti in artu; arburai ccn. cosa = pònnere ritza, istantargiare 2. s'achetu est semper marritanne, isconchinanne, annigranne e cricanne de si arburare 3. ti àlvuras de crítica mania sentza ti intendher ne de birde e ne de sicu (G.A.Cossu)◊ su venenu mi àrborat sos nérbios!◊ si m'arvúriat su sàmbene in s'intèndhere cudhu!◊ si àrbulat su cadhu e che betat su mere! 4. su pipiu est nàsciu tzeghixedhu e pensà ca no ndi dh'arburamu (A.Murru)◊ in pratza sunt arburandhe sa tuva po su fogulone Translations French border d'arbres, se fâcher English to plant with trees, to lose one's temper Spanish arborecer, enarbolar Italian alberare, inalberarsi German mit Bäumen bepflanzen, sich aufbäumen.

amài , vrb: amare Definition betare o tènnere istima, bòllere bene Synonyms e antonyms iltimare | ctr. odiai Etymon itl Translations French aimer English to love Spanish amar, querer Italian amare German lieben.

amargurài , vrb Definition giare amarguras, dispraxeres mannos Synonyms e antonyms agiolvare, amargai, cungiolvare, dispiàchere, ingiolvare | ctr. cuntentai Etymon srd. Translations French attrister English to make bitter Spanish amargar Italian amareggiare German verbittern.

ambientài , vrb: ambientare Definition pònnere abbitúdine o adatare a unu logu, a sa gente de su logu Synonyms e antonyms acussolzare, addatare Sentences mancai sa cultura fiat diferenti de sa nosta, in Olanda, si seus ambientaus bèni Translations French acclimater English to acclimatize Spanish aclimatarse Italian ambientare German akklimatisieren.