Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

allustrài, allustràre , vrb: allustriai, lustrare* Definitzione frigare su lustru a sa pedhe, mescamente a is iscarpas, a is botinos, po dha fàere lúghida; frigare crachina o àteru po mantènnere netos is muros de sa domo Sinònimos e contràrios illuchidare, illustrare / argidhai Frases ses a bistiri pranciau e botinedhus allustriaus dogna dí 2. pobidha mia est pinnighendi argidha po allustrai su logu Tradutziones Frantzesu astiquer Ingresu to polish Ispagnolu sacar lustre Italianu lucidare Tedescu glänzen, bohnern.

allutàe, allutài , vrb: allutare 1 Definitzione agiummai coment'e allúere, foedhandho de is sentidos, de s'atentzione, de sa manera de fàere cosa, fàere prus biatzu Sinònimos e contràrios allutzare / abbiatzare, abbibare Maneras de nàrrere csn: a. is origas = fàghere bene atentzione, iscurtare bene; a. is ogus = abbaidare bene, abbèrrere bene sos ogros, abbaidendhe Frases sa discussioni fiat allutendusí sempri de prus ◊ allutarí is origas poita sa campana mala at pigau torra a sonai! (A.Cannas)◊ dónnia pitica cosa si faet allutare sos ogos ◊ Luisicu iat allutau is origas, ma no arrennesciat a cumprendi ◊ andendu su burricu pariat chi dhi fut benendu su sonnu, ma su meri dh'at fatu allutai apretendidhu a istrúmbulu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu raviver, exciter Ingresu to revive, to excite Ispagnolu avivar, excitar Italianu ravvivare, eccitare Tedescu beleben, erregen.

allutinài , vrb Sinònimos e contràrios abbiare, allutae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu raviver Ingresu to give life Ispagnolu avivar, animar Italianu rèndere vivo Tedescu lebendig machen.

allutonài , vrb Definitzione pònnere giros de latone a calecuna cosa 2. at agatau una bella pipa allutonada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cercler de laiton Ingresu to rim with brass Ispagnolu zunchar con latón Italianu cerchiare di ottóne Tedescu mit Messing überziehen.

allutrinàre , vrb Definitzione imparare su catechísimu, is puntos principales de una fide Sinònimos e contràrios ammaistrae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu catéchiser Ingresu to catechise Ispagnolu catequizar Italianu catechizzare Tedescu katechisieren.

allutzàre , vrb Definitzione castiare cun atentzione atesu Sinònimos e contràrios abbadiai, allutae, annotare, apompiai, cadebai, castiai, isperare 1, labai, mirai Frases totinduna si parat múdrigu allutzendhe su bultu de sa santa che unu pedidore Ètimu itl. alluciare Tradutziones Frantzesu ouvrir grand les yeux Ingresu to keep one's eye peeled, to look far away Ispagnolu aguzar la vista Italianu guardare lontano, aguzzare la vista Tedescu fern schauen, den Blick schärfen.

allutzighinàre , vrb Definitzione apèrrere bene deunudotu is ogos, comen'e faendho prus atentzione, meravigliaos Sinònimos e contràrios allutzigare, ispalpedhare Frases benit un'àinu, a denote, e mi allutzighinat sos ojos, pariat ànima mala 2. cussas sunt baldiendhe sa domo cun sos ojos allutzighinados Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu écarquiller les yeux Ingresu to open wide one's eyes Ispagnolu abrir los ojos Italianu spalancare gli òcchi Tedescu die Augen aufsperren.

alluxentài , vrb Definitzione fàere lúghidu Sinònimos e contràrios allucidai, allustrai, illuchidare / impompitare Frases su logu est límpiu límpiu, alluxentau a cera ◊ su lutoni si alluxentat cun limoni e cinixu ◊ labai ca est festa: tocai, alluxentaisidhas is botas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire reluire, se parer Ingresu to make bright, to shine, to dress up Ispagnolu hacer relucir, acicalar Italianu far rilùcere, brillare, agghindarsi Tedescu leuchten, glänzen, sich herausputzen.

alluzanàre , vrb Definitzione ingrassare sa terra comente faent is errios bogaos, ispainandhodhoe cosa de sustàntzia, coment'e faendho sa terra a lugiana (genia de terramíngiu bonu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fertiliser Ingresu to fertilize Ispagnolu abonar Italianu fertilizzare Tedescu düngen.

alterài, alteriàre , vrb: artarae, artarare, arterare, arteriare, arturiare Definitzione fàere arrennegare o pigare tzacu, fàere pèrdere sa passiéntzia giaendho ifadu, giaendho ocasione candho unu est arrennegau o immarriu po àteru puru; nau de un’arremu, suberiare cun isfortzu meda o po calecunu male a tales de dòlere, ufrare, fàere a budhiore Sinònimos e contràrios agghegiare, annervare, annervosare, incorinare, infrascai, nechidare, orrontzedhare Frases su tocu de su martedhu artúriat finas sa campana ◊ banzu ti pítzigo, mih, si mi che artérias! ◊ addaghi ti naro de no fàghere sas cosas gai ti artérias! ◊ non bi at bisonzu de ti artarare Ètimu itl. alterare Tradutziones Frantzesu agacer Ingresu to irritate Ispagnolu irritar Italianu irritare Tedescu reizen.

alternài, alternàre , vrb Definitzione mudare a borta a borta, fàere o impreare candho una cosa candho un'àtera, giare su càmbiu Sinònimos e contràrios intreverai Tradutziones Frantzesu alterner Ingresu to alternate Ispagnolu alternar Italianu alternare Tedescu wechseln.

altimizàre , vrb: ardiminzare, artimintzare, artiminzare, atrimingiai Definitzione istare faendho cuncordandho o aprontandho ccn. cosa Sinònimos e contràrios archimingiai, arminzare, oldinzare, ordimignare Frases fipo artimintzanne in cuchina preparanne a mannicare ◊ est apitu a li altimizare sa chena sa connada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu manœuvrer Ingresu to bustle Ispagnolu atarearse Italianu armeggiare Tedescu herumwirtschaften.

altivài , vrb: artivai Definitzione su si cunsiderare o crèdere tropu, su si fàere altivu Sinònimos e contràrios achibberare, atzierai, incaboniscai, inchibberare, inchighiridhare, inchighiristai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu remplir d'orgueil Ingresu to make proud Ispagnolu engreír Italianu insuperbire Tedescu stolz werden.

altudhàre , vrb: artudhare, artzudhare, astudhare, atudhare Definitzione pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare Sinònimos e contràrios aciuciudhae, altudhire, apilurtzie, arpilare, assunciudhai, aturtudhire, atzultzudhare, impilurtzai, impriutzai Frases fit artudhadu a su fritu e a su fàmene 2. mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire dresser les cheveux sur la tête (herisser), frissonner de froid, frissonner d'horreur Ingresu to make s.o.'s hair stand on end, to shudder Ispagnolu espeluznar, ponérsele los pelos de punta Italianu far rizzare i capélli, rabbrividire Tedescu die Haare sträuben, schaudern.

altudhíre , vrb rfl: altzudhire, artudhire, artzudhire, astudhire, atudhire Definitzione atzutzudhire, pònnere sa tzudha, inteterare su pilu de su fritu, de s'assíchidu o de sa timoria, de s'isprama Sinònimos e contràrios aciuciudhae, altudhare, assunciudhai, aturtudhire, atzudhai Frases sos pilos mi si fint altzudhidos ca mi pariat de intèndhere ispisinzu de pessones ◊ unu cane orulendhe ti astudhit sas palas de ispreu ◊ bastat solu un'umbra dai tesu chi bos faghet altudhire onzi tudha ◊ s'assuconu l'aiat fatu atudhire cantos pilos giughiat ◊ solu a bi pessare si mi artzudhint sas palas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en avoir la chair de poule Ingresu to get goose-flesh Ispagnolu espeluznar Italianu accapponare Tedescu schauern.

alvinàre , vrb: avrinare Definitzione pigare frina (ingòllere cosa mala), zúghere sos bundhos, ispramare, pigare assíchidu malu Sinònimos e contràrios acicai, arviai, spramai Frases e fintzas custu séculu avrinadu in nues de fumu abboghinendhe iscràdiat in sos fundhales grogos de s'última mania (L.Mele) 2. su pisedhu, asciuconadu malamente, che fit cúrridu avrinendhe a coas de sa mama ◊ sa morte los at fatos avrinare: che los at dados suta unu càmiu ◊ timia che a sa frea e mi ponia a cúrrere avrinadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu effrayer Ingresu to frighten, to be obsessed Ispagnolu espantar, estar obseso Italianu spaventare, èssere ossèsso Tedescu erschrecken, besessen sein.

alvuràre , vrb: arborare, arberare, arbulare, arburai, arburare, arvurare, arvuriare Definitzione pònnere o prantare a àrbures, a matas; foedhandho de gente, pigaresidha deretu, su si pesare a boghes po cosighedhas, oféndhios o tzacaos: arburai dhu narant fintzes po pesare o fàere a mannu, arburare fintzes in su sensu de pònnere prantau, istrantagiau (a bisura de àrbure) Sinònimos e contràrios arburire / artzisare, inchietae Maneras de nàrrere csn: arburàresi (nadu de sos cadhos) = pesàresi comente e ritzos, cun sos pes de dainanti in artu; arburai ccn. cosa = pònnere ritza, istantargiare 2. s'achetu est semper marritanne, isconchinanne, annigranne e cricanne de si arburare 3. ti àlvuras de crítica mania sentza ti intendher ne de birde e ne de sicu (G.A.Cossu)◊ su venenu mi àrborat sos nérbios!◊ si m'arvúriat su sàmbene in s'intèndhere cudhu!◊ si àrbulat su cadhu e che betat su mere! 4. su pipiu est nàsciu tzeghixedhu e pensà ca no ndi dh'arburamu (A.Murru)◊ in pratza sunt arburandhe sa tuva po su fogulone Tradutziones Frantzesu border d'arbres, se fâcher Ingresu to plant with trees, to lose one's temper Ispagnolu arborecer, enarbolar Italianu alberare, inalberarsi Tedescu mit Bäumen bepflanzen, sich aufbäumen.

amài , vrb: amare Definitzione betare o tènnere istima, bòllere bene Sinònimos e contràrios iltimare | ctr. odiai Ètimu itl Tradutziones Frantzesu aimer Ingresu to love Ispagnolu amar, querer Italianu amare Tedescu lieben.

amargurài , vrb Definitzione giare amarguras, dispraxeres mannos Sinònimos e contràrios agiolvare, amargai, cungiolvare, dispiàchere, ingiolvare | ctr. cuntentai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu attrister Ingresu to make bitter Ispagnolu amargar Italianu amareggiare Tedescu verbittern.

ambientài , vrb: ambientare Definitzione pònnere abbitúdine o adatare a unu logu, a sa gente de su logu Sinònimos e contràrios acussolzare, addatare Frases mancai sa cultura fiat diferenti de sa nosta, in Olanda, si seus ambientaus bèni Tradutziones Frantzesu acclimater Ingresu to acclimatize Ispagnolu aclimatarse Italianu ambientare Tedescu akklimatisieren.

«« Torra a chircare