allustrài, allustràre , vrb: allustriai,
lustrare* Definizione
frigare su lustru a sa pedhe, mescamente a is iscarpas, a is botinos, po dha fàere lúghida; frigare crachina o àteru po mantènnere netos is muros de sa domo
Sinonimi e contrari
illuchidare,
illustrare
/
argidhai
Frasi
ses a bistiri pranciau e botinedhus allustriaus dogna dí
2.
pobidha mia est pinnighendi argidha po allustrai su logu
Traduzioni
Francese
astiquer
Inglese
to polish
Spagnolo
sacar lustre
Italiano
lucidare
Tedesco
glänzen,
bohnern.
allutàe, allutài , vrb: allutare 1 Definizione
agiummai coment'e allúere, foedhandho de is sentidos, de s'atentzione, de sa manera de fàere cosa, fàere prus biatzu
Sinonimi e contrari
allutzare
/
abbiatzare,
abbibare
Modi di dire
csn:
a. is origas = fàghere bene atentzione, iscurtare bene; a. is ogus = abbaidare bene, abbèrrere bene sos ogros, abbaidendhe
Frasi
sa discussioni fiat allutendusí sempri de prus ◊ allutarí is origas poita sa campana mala at pigau torra a sonai! (A.Cannas)◊ dónnia pitica cosa si faet allutare sos ogos ◊ Luisicu iat allutau is origas, ma no arrennesciat a cumprendi ◊ andendu su burricu pariat chi dhi fut benendu su sonnu, ma su meri dh'at fatu allutai apretendidhu a istrúmbulu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
raviver,
exciter
Inglese
to revive,
to excite
Spagnolo
avivar,
excitar
Italiano
ravvivare,
eccitare
Tedesco
beleben,
erregen.
allutinài , vrb Sinonimi e contrari
abbiare,
allutae
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
raviver
Inglese
to give life
Spagnolo
avivar,
animar
Italiano
rèndere vivo
Tedesco
lebendig machen.
allutonài , vrb Definizione
pònnere giros de latone a calecuna cosa
2.
at agatau una bella pipa allutonada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cercler de laiton
Inglese
to rim with brass
Spagnolo
zunchar con latón
Italiano
cerchiare di ottóne
Tedesco
mit Messing überziehen.
allutrinàre , vrb Definizione
imparare su catechísimu, is puntos principales de una fide
Sinonimi e contrari
ammaistrae
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
catéchiser
Inglese
to catechise
Spagnolo
catequizar
Italiano
catechizzare
Tedesco
katechisieren.
allutzàre , vrb Definizione
castiare cun atentzione atesu
Sinonimi e contrari
abbadiai,
allutae,
annotare,
apompiai,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
Frasi
totinduna si parat múdrigu allutzendhe su bultu de sa santa che unu pedidore
Etimo
itl.
alluciare
Traduzioni
Francese
ouvrir grand les yeux
Inglese
to keep one's eye peeled,
to look far away
Spagnolo
aguzar la vista
Italiano
guardare lontano,
aguzzare la vista
Tedesco
fern schauen,
den Blick schärfen.
allutzighinàre , vrb Definizione
apèrrere bene deunudotu is ogos, comen'e faendho prus atentzione, meravigliaos
Sinonimi e contrari
allutzigare,
ispalpedhare
Frasi
benit un'àinu, a denote, e mi allutzighinat sos ojos, pariat ànima mala
2.
cussas sunt baldiendhe sa domo cun sos ojos allutzighinados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
écarquiller les yeux
Inglese
to open wide one's eyes
Spagnolo
abrir los ojos
Italiano
spalancare gli òcchi
Tedesco
die Augen aufsperren.
alluxentài , vrb Definizione
fàere lúghidu
Sinonimi e contrari
allucidai,
allustrai,
illuchidare
/
impompitare
Frasi
su logu est límpiu límpiu, alluxentau a cera ◊ su lutoni si alluxentat cun limoni e cinixu ◊ labai ca est festa: tocai, alluxentaisidhas is botas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire reluire,
se parer
Inglese
to make bright,
to shine,
to dress up
Spagnolo
hacer relucir,
acicalar
Italiano
far rilùcere,
brillare,
agghindarsi
Tedesco
leuchten,
glänzen,
sich herausputzen.
alluzanàre , vrb Definizione
ingrassare sa terra comente faent is errios bogaos, ispainandhodhoe cosa de sustàntzia, coment'e faendho sa terra a lugiana (genia de terramíngiu bonu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fertiliser
Inglese
to fertilize
Spagnolo
abonar
Italiano
fertilizzare
Tedesco
düngen.
alterài, alteriàre , vrb: artarae,
artarare,
arterare,
arteriare,
arturiare Definizione
fàere arrennegare o pigare tzacu, fàere pèrdere sa passiéntzia giaendho ifadu, giaendho ocasione candho unu est arrennegau o immarriu po àteru puru; nau de un’arremu, suberiare cun isfortzu meda o po calecunu male a tales de dòlere, ufrare, fàere a budhiore
Sinonimi e contrari
agghegiare,
annervare,
annervosare,
incorinare,
infrascai,
nechidare,
orrontzedhare
Frasi
su tocu de su martedhu artúriat finas sa campana ◊ banzu ti pítzigo, mih, si mi che artérias! ◊ addaghi ti naro de no fàghere sas cosas gai ti artérias! ◊ non bi at bisonzu de ti artarare
Etimo
itl.
alterare
Traduzioni
Francese
agacer
Inglese
to irritate
Spagnolo
irritar
Italiano
irritare
Tedesco
reizen.
alternài, alternàre , vrb Definizione
mudare a borta a borta, fàere o impreare candho una cosa candho un'àtera, giare su càmbiu
Sinonimi e contrari
intreverai
Traduzioni
Francese
alterner
Inglese
to alternate
Spagnolo
alternar
Italiano
alternare
Tedesco
wechseln.
altimizàre , vrb: ardiminzare,
artimintzare,
artiminzare,
atrimingiai Definizione
istare faendho cuncordandho o aprontandho ccn. cosa
Sinonimi e contrari
archimingiai,
arminzare,
oldinzare,
ordimignare
Frasi
fipo artimintzanne in cuchina preparanne a mannicare ◊ est apitu a li altimizare sa chena sa connada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
manœuvrer
Inglese
to bustle
Spagnolo
atarearse
Italiano
armeggiare
Tedesco
herumwirtschaften.
altivài , vrb: artivai Definizione
su si cunsiderare o crèdere tropu, su si fàere altivu
Sinonimi e contrari
achibberare,
atzierai,
incaboniscai,
inchibberare,
inchighiridhare,
inchighiristai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
remplir d'orgueil
Inglese
to make proud
Spagnolo
engreír
Italiano
insuperbire
Tedesco
stolz werden.
altudhàre , vrb: artudhare,
artzudhare,
astudhare,
atudhare Definizione
pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare
Sinonimi e contrari
aciuciudhae,
altudhire,
apilurtzie,
arpilare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzultzudhare,
impilurtzai,
impriutzai
Frasi
fit artudhadu a su fritu e a su fàmene
2.
mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire dresser les cheveux sur la tête (herisser),
frissonner de froid,
frissonner d'horreur
Inglese
to make s.o.'s hair stand on end,
to shudder
Spagnolo
espeluznar,
ponérsele los pelos de punta
Italiano
far rizzare i capélli,
rabbrividire
Tedesco
die Haare sträuben,
schaudern.
altudhíre , vrb rfl: altzudhire,
artudhire,
artzudhire,
astudhire,
atudhire Definizione
atzutzudhire, pònnere sa tzudha, inteterare su pilu de su fritu, de s'assíchidu o de sa timoria, de s'isprama
Sinonimi e contrari
aciuciudhae,
altudhare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzudhai
Frasi
sos pilos mi si fint altzudhidos ca mi pariat de intèndhere ispisinzu de pessones ◊ unu cane orulendhe ti astudhit sas palas de ispreu ◊ bastat solu un'umbra dai tesu chi bos faghet altudhire onzi tudha ◊ s'assuconu l'aiat fatu atudhire cantos pilos giughiat ◊ solu a bi pessare si mi artzudhint sas palas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en avoir la chair de poule
Inglese
to get goose-flesh
Spagnolo
espeluznar
Italiano
accapponare
Tedesco
schauern.
alvinàre , vrb: avrinare Definizione
pigare frina (ingòllere cosa mala), zúghere sos bundhos, ispramare, pigare assíchidu malu
Sinonimi e contrari
acicai,
arviai,
spramai
Frasi
e fintzas custu séculu avrinadu in nues de fumu abboghinendhe iscràdiat in sos fundhales grogos de s'última mania (L.Mele)
2.
su pisedhu, asciuconadu malamente, che fit cúrridu avrinendhe a coas de sa mama ◊ sa morte los at fatos avrinare: che los at dados suta unu càmiu ◊ timia che a sa frea e mi ponia a cúrrere avrinadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
effrayer
Inglese
to frighten,
to be obsessed
Spagnolo
espantar,
estar obseso
Italiano
spaventare,
èssere ossèsso
Tedesco
erschrecken,
besessen sein.
alvuràre , vrb: arborare,
arberare,
arbulare,
arburai,
arburare,
arvurare,
arvuriare Definizione
pònnere o prantare a àrbures, a matas; foedhandho de gente, pigaresidha deretu, su si pesare a boghes po cosighedhas, oféndhios o tzacaos: arburai dhu narant fintzes po pesare o fàere a mannu, arburare fintzes in su sensu de pònnere prantau, istrantagiau (a bisura de àrbure)
Sinonimi e contrari
arburire
/
artzisare,
inchietae
Modi di dire
csn:
arburàresi (nadu de sos cadhos) = pesàresi comente e ritzos, cun sos pes de dainanti in artu; arburai ccn. cosa = pònnere ritza, istantargiare
2.
s'achetu est semper marritanne, isconchinanne, annigranne e cricanne de si arburare
3.
ti àlvuras de crítica mania sentza ti intendher ne de birde e ne de sicu (G.A.Cossu)◊ su venenu mi àrborat sos nérbios!◊ si m'arvúriat su sàmbene in s'intèndhere cudhu!◊ si àrbulat su cadhu e che betat su mere!
4.
su pipiu est nàsciu tzeghixedhu e pensà ca no ndi dh'arburamu (A.Murru)◊ in pratza sunt arburandhe sa tuva po su fogulone
Traduzioni
Francese
border d'arbres,
se fâcher
Inglese
to plant with trees,
to lose one's temper
Spagnolo
arborecer,
enarbolar
Italiano
alberare,
inalberarsi
Tedesco
mit Bäumen bepflanzen,
sich aufbäumen.
amài , vrb: amare Definizione
betare o tènnere istima, bòllere bene
Sinonimi e contrari
iltimare
| ctr.
odiai
Etimo
itl
Traduzioni
Francese
aimer
Inglese
to love
Spagnolo
amar,
querer
Italiano
amare
Tedesco
lieben.
amargurài , vrb Definizione
giare amarguras, dispraxeres mannos
Sinonimi e contrari
agiolvare,
amargai,
cungiolvare,
dispiàchere,
ingiolvare
| ctr.
cuntentai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
attrister
Inglese
to make bitter
Spagnolo
amargar
Italiano
amareggiare
Tedesco
verbittern.
ambientài , vrb: ambientare Definizione
pònnere abbitúdine o adatare a unu logu, a sa gente de su logu
Sinonimi e contrari
acussolzare,
addatare
Frasi
mancai sa cultura fiat diferenti de sa nosta, in Olanda, si seus ambientaus bèni
Traduzioni
Francese
acclimater
Inglese
to acclimatize
Spagnolo
aclimatarse
Italiano
ambientare
Tedesco
akklimatisieren.