cèlla , nf: tzella Definizione
aposentedhu de presone, o fintzes de unu cunventu
Frasi
coro, ispetandho a tie, che pigione in sa cella seo bivendho inserrada!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
cellule disciplinaire
Inglese
cell
Spagnolo
celda
Italiano
cèlla
Tedesco
Zelle.
céllula , nf: tzéllula Definizione
organísimu elementare fatu de pòdere crèschere e fàere àteros organísimos de sa matessi genia o fintzes arremos e partes diferentes in d-una matessi carena: si cumponet de tres partes chi funt su pígiu de fora o membrana, s'abru e s'oidedhu o parte e mesu / genias de céllula: sessuale (de mascu o de fémina, addatas po si aunire/intrare apare a lobas e cumenciare un'organísimu nou), somàtica (de un'organísimu fatu o fintzes solu incarrerau)
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
cellule
Inglese
cell
Spagnolo
célula
Italiano
cèllula
Tedesco
Zelle.
cellulàre , nm, agt Definizione telefonedhu de busciaca, de portare aifatu; coment'e agt., chi pertocat is céllulas.
cellulóide , nf: tzellulóide Definizione materiale (genia de plàstica) chi si ponet po dhue imprentare fotografias e filmis.
célu , nm: ceu,
chelu Definizione
s'aera comente si podet bíere abbaidandho in artu (a fora de sa Terra): a dedie si biet s'ària, a denote is istedhos; logu (o pentzau coment'e logu) de gosu in s'àteru mundhu segundhu sa fide cristiana, ue si gosat sa vista de Deus
Sinonimi e contrari
aera
/
paradisu
Modi di dire
csn:
su chelu de sa buca = su tretu chi abbarrat subra de sa limba, in mesu de sa barra de subra; chelu de ranzolu, sos chelos = tallaranis; arcu de chelu = circhiolla, arcubaradu; colore de chelu = colore de aera, biaitu craru, asulu
Frasi
si bient is astros de su chelu ◊ càstiu su celu: no si bit unu strallu de istellas ◊ su chelu in die crara paret biaitu ◊ su celu est cobertu de nuixedhas biancas ◊ ogus a ceu mi seu incarara
2.
dona fortuna a nosu, regina de is celus! ◊ su chelu intreu tenzat in azudu! ◊ sa Chéjia los festégiat totu, sos chi sunt dignos de istare in chelu
3.
chelos de ranzolu pendhent che randha dae sa cobertura
Cognomi e Proverbi
smb:
Chelos
/
prb:
órrios de àinu no pigant a chelu ◊ chini ispudat a su celu ndi dhi torrat sa salia in faci
Etimo
ltn.
caelum
Traduzioni
Francese
ciel,
voûte du ciel
Inglese
sky
Spagnolo
cielo
Italiano
cièlo,
vòlta celèste
Tedesco
Himmel,
Himmelsgewölbe.
cèmbalu , nm: tzèmbalu* Definizione
genia de tumborru totu ischiglitas o sonagedhas a inghíriu chi si sonat atripandho cun is pódhighes
Terminologia scientifica
sjl
Traduzioni
Francese
cymbales
Inglese
tambourine
Spagnolo
platillos (pl),
cimbalo
Italiano
cémbalo
Tedesco
Tamburin.
cembràna, cempràna , nf: ciambrana,
cimbrana,
sambrana,
tzembrana Definizione
su telaju de linna in costaos e in pitzu de un'apertura ghennas e fentanas); s'arcu in pitzu de is ghennas
Sinonimi e contrari
bastimentu 1,
cartera,
imbastimentu
/
arcali
Frasi
subra de sa cembrana bi at una melaghidonza e unu limone
Terminologia scientifica
dmo
Traduzioni
Francese
corniche,
huisserie
Inglese
label,
jamb
Spagnolo
montante
Italiano
cornicióne,
stìpite
Tedesco
Kranzgesims,
Türpfosten.
ceminèra , nf: zaminera*, tzeminea Definizione in sa domo, genia de capa fabbricada in pitzu de duos antariles o pilastredhos po dhue fàere su fogu in mesu, in su tretu in terra asuta (forredha), prus che àteru in d-unu cugigone de sa coghina Sinonimi e contrari forredha / cdh. ciminea Terminologia scientifica dmo.
cèna , nf: chena Definizione
su papare de su sero, su note
Modi di dire
csn:
s'úrtima chena = sa chena chi at fatu Cristos cun sos apóstulos sa die innantis de l'incravare; noti de cena = sa note de Missa de pudhu, sa vizília de Pasca de nadale; a càbudu de cena = apustis chenadu
Frasi
de custa cosa ndhe amus manigadu a bustu e a chena ◊ mi apu a pesai a grai de sa cena de notesta!…◊ dhi abbarràt de badàngiu una chena e unu pràngiu cun matzàmene e corada ◊ Cicita a cuss'ora depiat essi fanteriendi po aprontai sa cena ◊ furint làngios pràngiu e chena
2.
babbu, berus est ca sa noti de cena si papat petza meda?
Cognomi e Proverbi
prb:
chini aspetat pràngiu de domu allena no ndi tenit ni a pràngiu e ni a cena
Etimo
ltn.
cena
Traduzioni
Francese
dîner
Inglese
supper
Spagnolo
cena
Italiano
céna
Tedesco
Abendessen.
cèna 1 , prep: chena 1,
chenas,
chene,
sena* Definizione
prep. chi s'impreat in sensu de farta, po inditare chi no dhu'est su chi narat su foedhu chi acumpàngiat: s'impreat ma no sèmpere cun sa prep. de (a/c.: chena + pps. si podet nàrrere de css. tempus, siat passau, presente o benidore: sas berbeghes deris sunt abbarradas chena murtas, como sunt chena murtas, cras las amus a lassare chena murtas; deosi su camp. ponet s'infiniu: su letu est chen'e fai)/ andhare chene su tempus, chena s'ora = chentza àere fatu su tempus, innantis de s'ora sua, de s'ora istabbilida, zusta, chentza èssere lómpidu su tempus
Sinonimi e contrari
censa,
chentza,
sència
Frasi
chena cussu no podimus fàghere nudha ◊ ih, so chent'annos chena bídere cristianos! ◊ si as de m'iscúdere, colpa chena dolu! ◊ a passu pianu in terra bae e làssalu su bolu chena fatu! (Cubeddu)◊ chenas isse no si vivet e ne si faghet passos ◊ est abbarrau dies chene essiu a campu ◊ si fiant castiaus in faci chena de isciri ita fai ◊ cena mi cufessare seo un'annu
2.
totu est morinne, donzi frore s'est sicanne chene su tempus ◊ no ti ne annes a iscola chena s'ora!
Traduzioni
Francese
sans
Inglese
without
Spagnolo
sin
Italiano
sènza
Tedesco
ohne.
cenàbara, cenàbera, cenàbura canàbara
cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definizione
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Modi di dire
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Frasi
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Terminologia scientifica
sdi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
heure du dîner,
lieu du dîner
Inglese
time and place of the supper
Spagnolo
la hora y el lugar donde se cena
Italiano
l'óra e il luògo della céna
Tedesco
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
cenài , vrb: cenare,
cenari,
chenai,
chenare,
cianai,
genare 1 Definizione
papare sa chena / pps. cenau, chenadu = fintzas isceti agt.
Frasi
semus andhados a nos chenare ◊ incui as a cenare pane, petza e arrescotu ◊ istasero no si bi chenat? ◊ derisero amus chenadu piscadura ◊ notesta cenaus cardulinu ◊ notesta bengat a cenai in domu! ◊ is fígios funt ispetandho su babbu a torrare dea su monte po chenare ◊ mi soe chenau a pane e casu
2.
crabas e brobeis si aconcànt apari bèni cenadas
Etimo
ltn.
cenare
Traduzioni
Francese
dîner
Inglese
to supper
Spagnolo
cenar
Italiano
cenare
Tedesco
zu Abend essen.
cenàrba canàbara
cenàre, cenàri cenài
cenàrva canàbara
cenínzu , nm Definizione su prènnere, nau fintzes in su sensu de semenóngiu de laore Sinonimi e contrari imprenimentu, prenadura, prenimentu, preníngiu Frasi andhamus, venzo deo puru, mai si viat ceninzu e barvatu!
cennàlzu , nm: ciannalzu, gennàgliu*, zannarju Definizione su primu mese de s'annu Sinonimi e contrari bennalzu Frasi semus a sa fine de ciannalzu Terminologia scientifica tpc.
cènnere , vrb Definizione prènnere, ocupare unu logu buidu, pònnere cosa in s'istrégiu / pps. cenu; c. sartitza = prènnere s'istentina de petza faendho su sartitzu Sinonimi e contrari pienare, plèniri* | ctr. abbuidai, illichidare Frasi sos piciochedhos cenent sos bódios de allegria ◊ sa furmica a granu a granu ndhe cenet sa cala ◊ su bidone est cenendhe ◊ dae vinza cad'annu ceniant sas cupas de vinu ◊ cenimus su Taloro de vinu… (G.Chironi)◊ in su veranu totu torrat a si cènnere de colore ◊ cussu limbipúdiu ndh'est cenendhe sa vidha ca anca ses zelosu!
cenóbida , nf: sannóbidu* Definizione
colore unu pagu orrúbiu, genia de terra orrúbia po giare custu colore: fintzes terra groga
Sinonimi e contrari
màngala
Terminologia scientifica
clr
Traduzioni
Francese
sinopia,
rubrique
Inglese
sinopite,
red ochre
Spagnolo
ocre rojo,
almagre
Italiano
sinòpia,
òcra róssa
Tedesco
Rötelerde.