mabòni , nm: melone,
meloni,
meroni Definizione
genia de erba chi faet a cambu longu istérriu in terra, a fògias mannas, e bogat una genia de frutu mannu, pruposu, de papare cruo, grussu e druche, a genias fragosu meda, unu pagu longu o tundhatzu puru, cun su corgiolu a parte de fora ispartziu a fitas de su tenaghe a su culàciu: in mesu est apenas buidu e dhue portat su sèmene (a/c.: in calecunu logu narant meloni a sa síndria)/ calidades de melone: arreciau, de zerru, de olia, frantzesu, muscadedhu, muscau
Sinonimi e contrari
poponi
Modi di dire
csn:
melon'e punta = s'úrtimu chi cumprit, prus che àteru isaboriadu, metzanu; melonedhu burdu o aresti = cugúmini aresti, burdu, de àinu, zenia de erba velenosa chi assemizat a su cugúmene (Ecballium elaterium)
Frasi
síndria e meloni baratu portaus! ◊ sentza de cust'àcua no iaus a fai tanti meloni, foràstiu, cugúmini e crocoriga! ◊ oe sos ómines che sont gullindhe dae s'ortu sos úrtimos melones de irverru
Cognomi e Proverbi
smb:
Melone, Meloni
Terminologia scientifica
frt, Cucumis melo
Traduzioni
Francese
melon
Inglese
melon
Spagnolo
melón
Italiano
melóne
Tedesco
Zuckermelone.
macabbèo, macabbéu , nm Definizione foedhu chi narant unu pagu a disprétziu, prus che àteru persona pagu abbista Sinonimi e contrari baliodha, bucalloto, gingiorre, macacu, macareu Frasi macabbeo, no ischis fàghere unu zero cun sa tatza! ◊ aite si che leat cudha macabbea, ca nachi est bella?!◊ est unu pisedhone macabbeo, mesu castigadu
macàcu , agt, nm Definizione chi o chie est unu pagu macu, ma nau prus che àteru po arrennegu, po tzacu Sinonimi e contrari machilloto, machisóngiu, macoco, macotu, tontorrone, trantziu Frasi e tue, macacu, ti lassas leare in ziru gai?!
macadòri , nm: macatore,
mucadore,
mucadori,
mucaroi,
mucatore,
muncadoi,
muncadore,
muncadori,
muncaroi Definizione
pinzos de orrobba de pònnere in conca is féminas (o fintzes a betare in palas), cuadrau ma addopiau cun duos bicos impare a manera de arresurtare a triàngulu, orrolau e fintzes acupintu, arricamau: is duos bicos chi abbarrant abbandha si podent acapiare asuta de s'abra, tra sa barra de asuta e su gúturu; pannighedhu piticu de pònnere in busciaca po frobbire pagu cosa (suore, nasu)
Sinonimi e contrari
tiagiola
/
mancaloru,
mucadoredhu
Frasi
dha bio sempre in crésia a mucadore liau e a conca fritia! ◊ si pinnicant sos bicos de su mucatore in conca pro si ojare dae su sole ◊ tengu mucaroi mannu, piticu e mucaroi de ciugu ◊ nanchi mi comporao sa bunnedha, sas iscarpas e su macatore…
2.
unus cantu giogadoris pigant is cuatru càbudus e is orus de su mucadori tenendidhu isténdiu e s'unu cun s'àteru cumandant: Tira! Indulli!
Terminologia scientifica
bst
Etimo
ctl., spn.
mocador
Traduzioni
Francese
foulard,
mouchoir,
pochette
Inglese
handkerchief
Spagnolo
pañuelo
Italiano
fazzolétto
Tedesco
Kopftuch,
Schultertuch.
macài , cng: macari,
mancai,
mancari,
mancaris,
mancarri Definizione
cng. cuncessiva = fintzes si: si manígiat cun su cong. presente e cun s'indicativu (presente o passau, e po tempus passau fintzes chentza predicau, arrisparmiandho deosi su chi s'itl. narat cun congiuntivu imperfetu)/ mancai siat!… = bell'e aici, mancai ti dh'apa nau, mancai dhu iscípias (sighis a fai coment'e a prima): si narat avertindho, e agiummai ammeletzandho, a unu, ma a bortas si narat fintzes in su sensu de própiu, de abberu, meda
Sinonimi e contrari
ancus,
belle,
cuntantu
Frasi
no si cherfeint tratennere a bustare, mancari mamma e babbu los aiant pregados che santos ◊ mancari chi no pigaiant a su palcu, sas féminas ant comintzadu a connòschere sa poesia paris cun sos ómines (M.Canu)◊ dhui nd'at de tremi e de fai oratzioni mancai siat unu bremi ◊ cussa domu si agataiat ancora, mancai isciarrocada ◊ a génuru no dh'ollu mancai si artzit a celu! ◊ mancari ricu, cussu no bogaiat mai unu sodhu! ◊ no ti dao nudha, mancari crebes! ◊ mancai piticarradhedhu iscidiat bèni ca de s'orcu no fadiat a si fidai ◊ sa buca no mi dha tupais, mancai mi gheteis a galera!
2.
funt abbillus e asuta asuta si dha timint e, mancai siat, no aturant trancuillus, no arribbit puru cancua sceda lègia
3.
at fatu un'iscutinada de abba mancari bella, difatis est totue currindhe
Etimo
itl.
macari
Traduzioni
Francese
bien que,
même si,
quand bien même
Inglese
although
Spagnolo
aunque
Italiano
ancorchè,
sebbène,
quantùnque
Tedesco
auch wenn,
obwohl,
obgleich.
macallòne , agt, nm Sinonimi e contrari machilloto, macotu, scilivrau Etimo srd.
macànica , nf: mecànica,
matànica Definizione
genia de frenu de is carros e fintzes una genia de manúbbriu po ghiare su cadhinu, giogandho; parte de s'isciéntzia física chi istúdiat su movimentu o su istare de is cosas; totu su chi pertocat su funtzionamentu de is màchinas / zai l'apo cumpresa sa macànica! = apo cumpresu coment'est fatu, comente funtzionat
Sinonimi e contrari
frenu,
maltinica 1,
martingala
Frasi
aiat imparatu a manitzare sa mecànica canno su carru fit in pénnita e tropu gàrriu ◊ giraia sas carrelas cun su cricu a macànica
Etimo
itl.p
mecànica
Traduzioni
Francese
mécanique,
mécanisme
Inglese
mechanics,
mechanism
Spagnolo
freno,
torno,
mecánica
Italiano
meccànica
Tedesco
(Wagenbremse),
Mechanik,
Getriebe,
Mechanismus.
macaràciu , agt Sinonimi e contrari
bagliúgulu,
brullanu,
fruscinedhu,
ispabillu
/
macacu,
macotu
2.
macaràcios, non prangiais ca ciai torrat lunis ci benit, sa maistra!
Traduzioni
Francese
plaisant,
amusant
Inglese
joking
Spagnolo
bromista
Italiano
scherzóso
Tedesco
scherzhaft,
lustig.
macarédhu , agt, nm Definizione min. de macu, machillotu.
macàri macài
macarína , nf: macherina, machirina, mecherina Definizione genia de armadiedhu in is muros de is barracos de pedra (o fintzes in sa domo, in is tumbas antigas iscavadas in s'orroca) tanti po arrimare calecuna cosa; oru, atza de orrocas artas, fintzes su tretu prus artu de is teuladas, s'oru inue, totu, s'undha de su mare tocat sa terra Sinonimi e contrari acajolu, colomberi, magarita / pinnacutza, rundha Frasi sos duos sodhitos los aviat postos in sa macherina de su muru.
macariótu , nm Sinonimi e contrari machilloto, machisóngiu, macone Frasi macariotos sunt cudhos chi lis daent su votu a pessones gai!
macarixòne , agt, nm Sinonimi e contrari machilloto, machisóngiu, macone.
macarronàda , nf: marraconada Definizione
unu bellu papare de macarrones; nau in cobertantza, tontesa, fata de tontos, de gente pagu abbista
Sinonimi e contrari
cicionada,
ciusonada
Frasi
sa meri tenit sa marraconada pronta, cuncordada cun petza de caboniscu
Terminologia scientifica
mng
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bon plat de macaroni
Inglese
dish of macaroni (abundant)
Spagnolo
atracón de macarrones
Italiano
maccheronata
Tedesco
Makkaroni-Essen,
Dummheit.
macarròne, macarròni , nm: mancarrone,
marracone,
marraconi Definizione
css. genia de pasta (prus che àteru sicada) po còere a budhiu e papare agiummai sèmpere piscada e cundhia; nau in cobertantza: a) tontatzu, bovo, chi o chie si lassat ingannare, b) sa piscita de is piciochedhos / calidades de m.: m. curtzos (es. malloredhos o de pódhiche, de irmatadura o tundhos o cravaos, zogas, pinninos, berrinas), m. longos (es. findeus, de busa o de ferritu, alisanzas), de brou (suchitu o freguedha); macarrones ascaos = m. tundhos fatos cun sa símula
Modi di dire
csn:
macarrones chin casu furriau, o m. furriados = m. de burte, zenia de mànigu fatu cun macarrones sucutados, cundhidos cun casu friscu a meda e morigados paris in su fogu; macarrones = cunnemari, orciada 1, zenia de animales de mare, chi sunt coment'e surcados e daent s'idea de sos macarrones; lassare o abbarrare che macarrones chentza casu = lassare a unu o abbarrare comente própiu no s'ispetaiat, male; ndhe amus bidu de macarrones fumendhe!… = àteru e che su chi nades bois ndhe amus bidu, de cosa!, ndhe amus bidu meda menzus!; nd'at biu fumu de macarronis!… = tenet isperiéntzia meda; èssere pesados che macarrone ischiadu = cun totu sas comodidades, tratados bene meda
Frasi
ant fatu macarrones de busa e macarrones cravaos ◊ de is màchinas su pani ndi essit fatu a túturus a usu de marraconis ◊ apu fatu macarronis incasaus cun bagna de tomatas
2.
seu innòi che marraconi sentza casu! ◊ su piciochedhu portat su pantalone iscorriau, est cun su macarrone in campu! ◊ issa tenit otanta annus e fumu ’e macarronis nd'at biu prus de tui ca ses giovanedhu
Cognomi e Proverbi
smb:
Maccarone
Terminologia scientifica
mng
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
macaroni,
nigaud
Inglese
macaroni
Spagnolo
macarrón
Italiano
maccheróne
Tedesco
Makkaroni (Pl.),
Trottel.
macasínu , nm: magasinu,
mangasinu Definizione
logu, a bortas mannu, in sa domo o aterue po chistire provistas o pònnere àteru, fintzes cun cosa a bèndhere
Sinonimi e contrari
camasinu
Frasi
in mangasinu dhui manígiat topis ◊ seo intradu a magasinu e aprapidandho toco unu marrone ◊ tèngio is carradas in magasinu ◊ funta a faci de unu magasinu e si bufànt unu cuartinu de binu ◊ is guàdrias candu intrànt in is magasinus de binu pregontànt su meri, ma issu si giuràt de no tenni cosas de cuai ◊ in sos magasinos tenet cupas e cupones
Terminologia scientifica
dmo
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
magasin
Inglese
storehouse
Spagnolo
almacén
Italiano
magazzino
Tedesco
Lager,
Magazin.
macatòre macadòri
macatrèfa , nm Definizione chie costumat a fàere cosas ingannandho s'àteru Sinonimi e contrari afrascadore, imbolicosu, imbusteri, inganneri, tramperi, tramposu Etimo spn. mequetrefe.
macatrefería , nf Sinonimi e contrari
arrebbuseria,
embusteria,
fuglieria,
fragnocoleria,
ingannia,
tramperia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
escroquerie
Inglese
fraud
Spagnolo
estafa
Italiano
truffa
Tedesco
Betrug.