machixógnu machisóngiu
màcia , nf: mància,
mantza,
marca,
màrcia Definizione
tretighedhu de colore diferente, nau siat de imbrutadura (mescamente candho no ndhe andhat samunandho o fintzes de sa cusciéntzia) e siat po guastu de maladia, puntura de bobboi o cropu in su frutuàriu: is mantzas a logos funt is pintirighinos chi essint in sa pedhe
Sinonimi e contrari
chéntria,
guastu,
màcua,
navradura,
pecu,
prodha,
taca 3
Modi di dire
csn:
mància de pigota = su marcu chi lassat custa maladia; pònniri mància a s'aredadi = èssere de birgonza pro sa parentella
Frasi
una mància manna in colore iscuru fit marinendhe in mare ◊ portàt màcias orrúbias in totu sa carena ◊ portat sa faci totu a màncias ◊ su cuadhu portat màncias mannas de àteru colori
2.
si no giughes mància in sa cusséntzia za si at a bídere ◊ mi at postu una mància chi no ndi andat mai ◊ sa mància originale ◊ prima de ponni màncias fei chi benga sepultau!
Cognomi e Proverbi
smb:
Manza
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
tache
Inglese
spot,
macula
Spagnolo
mancha
Italiano
màcchia
Tedesco
Fleck.
màcia 1 , nf: mància 1,
màrcia 2 Definizione
genia de aparatu de su ferreri po sulare su fogu in sa forredha
Sinonimi e contrari
fodhe
Modi di dire
csn:
tirai sa m., as màcias = tirare su fodhe; sonetu a mància = sonete manu a manu, a tastos
Frasi
is maistros de ferru imperànt sa màcia po atzitzari su fogu ◊ a su ferreri dhi portamu is gortedhus de acutzai e a bortas tiramu sa màrcia
Etimo
ctl.
manxa
Traduzioni
Francese
soufflet
Inglese
bellows
Spagnolo
fuelle
Italiano
màntice
Tedesco
Blasebalg,
Balg.
màcia 2 , nf Definizione matedu bàsciu cun cambos e naes medas chi essint de fundhu, a bisura tundha; fintzes fundhu o matzu de cosa prantada Sinonimi e contrari busa 1, macra, mata*, moa 1, tupa Frasi màcia de murdegu e de modhitzi ◊ in sa màcia de sos ruos cantant sos puzones ◊ in s'imbastu bi collocheit su coinzolu cun pumatas, melinzanas e una màcia manna de piberone.
màcia 3 , nf: massa 3,
mata 1,
matza 1 Definizione
su tretu de sa carena ue un'animale portat su matzàmene, is istentinas; su matzàmene etotu; parte modhe de calecuna cosa (es. de su pane, fintzes sa parte de contrària de s'unga in sa punta de is pódhighes)/ matziniedhu = nau de frutuàriu, chi est fatu
Sinonimi e contrari
bentre,
busériga
Modi di dire
csn:
istare, pònneresi o corcare a m. a terra = itl. pròno; a m. in altu, bentre a chelu, in susu = itl. supino; bogare sa mata = pònniri brenti manna, o fintzas ingurti ària a manera de fai a biri sa brenti de prus, coment'e unfrada; sa m. de su pódhighe = pupatza, s'àtera parti de s'unga, itl. polpastrèllo; sa m. de su pipione = sa purpa; sa màcia de s'àlbore = su coro, sa parte de mesu de su truncu; pisci matza bruta = chi fiat satzau candu dh'anti piscau; ómini o fémina matza bruta = isterchibúdidos, malos, tirriosos; betarebbei sa m. in sa cosa (nau cun feli) = papaindi meda; falare sa m. chei s'abe (nadu a frastimu) = essire s'istentina pro crebadura de sa mata, comente cumbinat a s'abe candho punghet; falarecheli sa m. = (nau cun feli, a frastimu), pèrdiri su matzàmini, andai de su corpus; calai sa matza, matza calada = rupire, rupida; bogàreche sa m. a unu = dàreli ifadu, busigàrelu, fàghereli male, segai sa matza; segamentu de matza = cosa o fintzas pessone tropu ifadosa, chi istat semper ponindhe dificurtades, chirchendhe chistiones; matas de piantu, de risu, de fele, de binu, de peta = satzada o, segundu, carda de…; bi at de ndhe falare sa mata (fendi unu trabballu) = est tropu trabballosu, tropu grai; triulare sa mata = fai a gana lègia, furriai s'istògumu; èssere a tríulos de mata = portai s'istògumu trumbullau
Frasi
bos ndhe cherides bogare sa mata pro nudha: ite ndh'azis de bos disatinare? ◊ candho s'abe punghet, cun sa puntura bi lassat sa mata ◊ cosa bella su daor'e sa matza!…◊ pigat su caboni, dh'ispínniat, ndi dhi bogat sa massa e dhu ponit a còiri ◊ custa chistione nos pesat che contone subra de mata
2.
cun sa mata de sos pódhighes carigno una foza ◊ su civraxu chi est a matza crua no fait a dhu papai ◊ su macarrone tundhu s'ischeat cun sa mata de su pódhighe mannu
3.
sa mata in cue che lis est falada, ca no si podiant frànghere a un'oru a fàghere de bisonzu!…◊ mànighet sa ua chi cheret mancari bi betet sa mata, ma chentza mi fàghere dannu! ◊ su criedhu s'est illascau a prànghere a ghetu de nche li falare sa matichedha ◊ ello sa mata ti ch'est boghendhe, cussa cosa, chi la leas a corpos?!
Cognomi e Proverbi
smb:
Mata, Matta, Matza
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
matia
Traduzioni
Francese
ventre
Inglese
belly
Spagnolo
barriga,
panza,
tripa
Italiano
pància
Tedesco
Bauch.
maciacróxu , nm Definizione cosa totu betata o intrada apare chentza critériu Frasi custa lana est totu unu maciacroxu.
maciài , vrb: (ma-ci-a-i)
massiai,
matziai,
matziare 1,
matzigare Definizione
pistare, istrecare sa cosa de papare a dentes de dha pòdere digirire méngius
Sinonimi e contrari
maciulare,
mastiai,
mastuciare
Frasi
tui no nci dha fais a dhu maciai, custu, ca est tropu tostau! ◊ issu, candu tenemus macarronis, inveci de matziai a pagu a pagu, in d-una fruchitara su pratu fiat límpiu!
2.
mancai barrosu màtzias su frenu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mâcher
Inglese
to chew
Spagnolo
masticar
Italiano
masticare
Tedesco
kauen.
maciàmini , nm: matàmene,
matàmine,
massàmini,
matímene,
matímine,
matúmine,
matzàmene,
matzàmini,
matzímene,
matzúmene Definizione
totu is arremos de sa bentre (istògomo, istentinas, figau e àteru)
Sinonimi e contrari
busàmene,
busellos,
matibuzu,
minuzàmine
/
cdh.,
ttrs. matzímini
Frasi
amos fatu sa note in su pinnetu arrustindhe matímene porchinu ◊ su matímine, si est sanu, est saboridu prus de sa peta ◊ a papare ant fatu su matzúmene, sa frissura e su sàmbene ◊ custu loi mi unfrat su matzàmini dónnia borta chi ndi papu
Terminologia scientifica
crn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entrailles
Inglese
entrails
Spagnolo
entrañas
Italiano
interióra
Tedesco
Eingeweide (Pl.).
maciamúrru , nm: matemurru,
matimurru,
matzamurru,
matzimurru Definizione
genia de supa cun pane o biscotos; pane cotu cun bagna; cosa fata a improdhu, male; matimurru dhu narant fintzes po avolotu, burdellu / fàghere a sa matzimurrina = a coredhu, a improdhu
Sinonimi e contrari
martiguserzu,
matimbródhiu,
milciamuredhu
/
abbunzadura
Frasi
cussa est genti chi no si acuntentat de papai matzamurru: bolit aligusta! ◊ mammai su civraxu tostau dhu coit a matzamurru
2.
e ite ndhe naras de su matemurru chi sunt cumbinandhe sos zòvanos? ◊ custu coju essit unu matimurru! ◊ de totu custu matzamurru iat cumpréndiu ca megàt de si morri de fàmini
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
soupe de pain cuit avec de la sauce
Inglese
bread cooked with sauce,
mess
Spagnolo
calandraca,
sopa de pan y galletas,
barullo
Italiano
mazzamurro
Tedesco
eine Brotsuppesorte,
Brotbrei mit Tomatensauce,
Hudelei,
Heidenlärm.
maciapanéri , agt, nm: martzapaneri, matzapaneri Definizione chi o chie pigat s'àteru a ingannu; chi o chie betat totugantu apare Sinonimi e contrari afrascadore, arrebuseri, fraitzu, imbodhiosu, inganneri, tramperi, trasseri / carraxeri, ciaputzeri Frasi cust'amigu miu est brullanu e unu pagu maciapaneri: fatuvatu mi pigat in giru (S.Mastrogiacomo) Etimo srd.
maciàre , vrb: ammaciae,
manciai,
manciare,
mantzare Definizione
fàere marcos de diferente colore, magas de brutore, mescamente de cosa chi no ndhe andhat; pònnere intzimia de maladia, de guastu; nàrrere fàulas chi noghent a s'onore de s'àteru
Sinonimi e contrari
macrare,
tacare
/
aciacai,
anneciare,
colpire,
inciacai,
tunconire,
ticai
/
innoriare,
ofèndhere
Frasi
sas berveches marciavant de biancu e de sonos sas umbras de sas notes e de sas dies
2.
in is intragnas de sa mama sua at pigau una carri manciada de su pecau
3.
càgliadi, limba isfrenada, su bastante mi as manciadu! ◊ si in conca tua no ti seras, ti sighis a mantzare s'onore!
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
tacher,
gâter,
corrompre
Inglese
to stain
Spagnolo
manchar,
malear
Italiano
macchiare,
bacare
Tedesco
beflecken,
schädigen,
verderben.
maciarèdha , nf Definizione mància pitica.
maciarésu , agt: mataresu Definizione
nau de unu chi portat trassas, filedhos, malítzia
Sinonimi e contrari
chentupizas,
fraissinu,
marrascu,
prinnigheri,
totupizas
/
moitzu 1
Frasi
trabàglia, mataresu, chi su pane lu deves balanzare cun suore!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rusé,
malin,
malicieux
Inglese
mischievous
Spagnolo
astuto
Italiano
furbo,
malizióso
Tedesco
schlau,
pfiffig,
listig,
verschmitzt.
maciarròni maceròni
macinài machinàre
màcinu , agt Sinonimi e contrari gheltzu, gréciu, lértzinu, ocrighertzu, ocritortu, sghérciu Frasi no si arregodais de cudhu carabbineri màcinu chi passàt? (M.A.Cappai)
maciochédhu , nm: matzuchedhu Definizione macioca pitichedha, orrughedhu de fuste chi is piciochedhos pigant a giogare / giogare a m.: si ponent in duos, atesu unos trinta metros, donniunu acanta a unu cofedhu cun su maciochedhu e unu fuste; cumènciat a giogare unu iscudendho su maciochedhu a cara a s'àteru: custu, comente dhu biet lompendho, dhu depet parare a fuste e iscúdere atesu; si est arrennésciu, in s’ora chi su cumpàngiu chi at cumenciau andhat a ingòllere su maciochedhu, curret de unu cofedhu a s'àteru e po dónnia andhada e torrada si contat unu puntu ma chentza lassare ocupare su cofedhu suo a su cumpàngiu, ca sinono binchet est custu Frasi candu fustus piciochedhus si praxiat a giogai a su matzuchedhu (A.Boi)◊ su matzochedhu fiat un'ispétzia de baseball giogau in duus cun d-un'arrogu curtzu de linna logu de una bòcia Terminologia scientifica ggs Etimo srd.
maciochèsa , nf Definizione su èssere maciocu, grussu, maduru Sinonimi e contrari grussesa Etimo srd.
maciòci, macióciu , agt: maciúciu,
matzotzo Definizione
chi est bellu grassitu, prenu, nau de is piciochedhos, ma fintzes de animales
Sinonimi e contrari
massaridhu,
paciotu,
trodolassu,
trunconàciu
| ctr.
làngiu,
romasu,
iltrízile
Frasi
ahn, maschitedhu… nanca est macioci: ita dhi nant? ◊ s'at iscioberau is duas crabiollas chi dhi pariant prus maciocis
Cognomi e Proverbi
smb:
Macciucciu
Etimo
spn.
machucho
Traduzioni
Francese
grassouillet
Inglese
chubby
Spagnolo
regordete
Italiano
grassòccio
Tedesco
feist.