argumentài, argumentàre , vrb Definizione
chistionare bogandho argumentos, arrexones, nau mescamente in su sensu de foedhare naendho cosa a murrúngiu a unu chi at fatu cosa chi no depiat
Frasi
cussa a mie no mi la depiat fàghere, cun totu su bene chi li apo fatu deo: ma bi l'apo totu argumentadu! ◊ li fit argumentendhe una cosa chi at fatu sa sorre e sa muzere si est arrennegada
Traduzioni
Francese
arguer,
contester
Inglese
to infer,
to contest
Spagnolo
argumentar,
contestar
Italiano
argomentare,
contestare
Tedesco
argumentieren,
vorhalten.
armài , vrb: armare Definizione
pigare o giare armas; pònnere su linnàmene o àteru materiale po aguantare calecuna parte de unu fràigu, de una miniera o àteru; in cobertantza, ateterare o inchibberare de sa natura de s'ómine / armai arretza = fàghere o ammanitzare sas retes pro piscare
2.
in gioventudi fut istétiu in miniera e armàt is gallerias
Etimo
ltn.
armare
Traduzioni
Francese
armer
Inglese
to arm
Spagnolo
encofrar,
armar
Italiano
armare
Tedesco
ausrüsten.
armudiài , vrb Definizione
assentare, pònnere o cuncordare a manera de no ispendhentare a una bandha, fàere a manera de no èssere a tropu o malammodidu in calecuna cosa
Sinonimi e contrari
bilantzare,
cuncodrai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
harmoniser
Inglese
to harmonize
Spagnolo
armonizar
Italiano
armonizzare
Tedesco
harmonisieren.
arnài , vrb: arniai Definizione
pònnere s'arna, pàschere de s'arna
Sinonimi e contrari
abbrumai,
imbremigai,
infarraciai,
pipionire,
pubujonare
Frasi
su pruini arnat sa robba de lana ◊ su tempus at arniau su comodinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se vermouler
Inglese
to get worm-eaten
Spagnolo
apolillar,
carcomer
Italiano
tarlare
Tedesco
von Motten zerfressen sein.
aromatizài, aromatizàre , vrb Definizione
giare o pònnere fragu bellu
Traduzioni
Francese
aromatiser
Inglese
to aromatize
Spagnolo
aromatizar
Italiano
aromatizzare
Tedesco
würzen.
arpiài , vrb Sinonimi e contrari
afufai,
arrapagnare,
aungrare,
craspuare,
furai,
irrobbare,
sdorrobbai
Traduzioni
Francese
enlever,
kidnapper
Inglese
to kidnap
Spagnolo
raptar
Italiano
rapire
Tedesco
rauben,
entführen.
arpilàre , vrb: aspilare,
elpilare,
orpilare,
urpilare* Definizione
artudhare, fàere ateterare su pilu in sa carena, pònnere sa tzudha de s'apantàviu, de s'assíchidu, o fintzes de s'umidore
Sinonimi e contrari
altudhare,
arpilire,
assunciudhai,
astriare,
istriare 1
Frasi
de fronte a totu cussos animales si arpileit e ndhe resteit disgustadu ◊ titillias de fritu mi arpilant sa carena
Traduzioni
Francese
frissonner
Inglese
to shudder
Spagnolo
estremecerse
Italiano
rabbrividire
Tedesco
schaudern.
àrra 2 , nf Definizione
genia de preughedhu chi ponet a s'abe in su casidhu e dha bochit puru si no si meighinat
Terminologia scientifica
crp, varroa destructor
Traduzioni
Francese
varroa
Inglese
insect able to kill bees into the apiary
Spagnolo
parásito que mata las abejas en las colmenas
Italiano
varròa
Tedesco
Varroamilbe.
arrabassàre, arrabatàre , vrb: arrabatzare Definizione
cricare e arregòllere de totu, agiummai coment'e faendho a mundhadura
Sinonimi e contrari
ammuntonae,
arragolli
Frasi
sunt cun martedhos, tenatzas, giaos, tàulas, totu su chi ant pótidu arrabatzare pro ndhe pesare su palcu ◊ s'àbbile arrabatzat porchedhos e anzones ◊ est arrabatzendhe peràulas e ditzos ◊ fala a bidha e arrabatza totu su chi podes ca inoghe tenimus fàmine!
Etimo
ctl.
arrabassar
Traduzioni
Francese
ramasser
Inglese
to pick up
Spagnolo
recoger
Italiano
raccògliere,
racimolare
Tedesco
zusammenkratzen.
arrabatzonàre , vrb Definizione
orrubiare, su si fàere orrúbios in cara, fintzes ingrassare
Sinonimi e contrari
arrubèschere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rougir
Inglese
to blush
Spagnolo
ruborizarse,
sonrojarse
Italiano
arrossire
Tedesco
erröten.
arrabbiài , vrb: arrabbiare,
arraviare Definizione
su si pigare arrennegu, tzacu meda, pèrdere sa passiéntzia de mala manera
Sinonimi e contrari
abbetiae,
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
allulluriai,
aorcare,
arragiolire,
arrannegai,
collobbiare,
inchibberare,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
renignai
Frasi
no ti arràbbies pro ti nàrrere sa cosa! ◊ no ndi ballit sa pena de si arrabbiai!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to rage
Spagnolo
enfadarse
Italiano
adirare,
arrabbiare
Tedesco
sich erzürnen.
arrabbidàre , vrb: arrabidare Definizione
sufrire calecuna cosa mala a baliare
Sinonimi e contrari
arrabiai,
delliriare,
dischissiare,
irbariare,
issentire
Frasi
mi so arrabbidendhe de su dolore
Traduzioni
Francese
s'agiter
Inglese
to yearn
Spagnolo
desasosegarse
Italiano
smaniare
Tedesco
sich aufregen.
arrabbussài , vrb: arrebbussai,
arrebbussare,
arrembussai,
arribbussare,
rambussai Definizione
pònnere unu pígiu de impastu a is muros po dhos allisare, ammontare is fartas e giare prus fortilesa, prus che àteru s'úrtima manu, prus in fine
Sinonimi e contrari
acarragiai,
cugutzare,
ammantai,
ammontare 1,
assacarrare,
cutzicare,
imbusciae
/
arraspagliai,
impalitai,
impilatzare,
incalchinare,
incroxai,
ingrostare,
intonicai,
irrustigare,
ischedrare
Frasi
arrabbussau, su muru béciu torrat a nou ◊ femu arrebbussendi s'afaciara de sa domu ◊ sos muros los aiant arrebbussaos a ludru
Etimo
ctl.
arrebossar
Traduzioni
Francese
enduire de plâtre,
enduire de ciment,
crépir
Inglese
to plaster
Spagnolo
enlucir,
encalar
Italiano
intonacare
Tedesco
verputzen.
arrachèdiri , vrb: arrechèdede,
arrechèdere,
arrechedi,
arrechèdiri,
errechèdere,
rechèdere* Definizione
andhare bene meda, fàere bene, pràghere, nau mescamente de cosas de papare o chi asséliant unu bisóngiu coment'e chi siat própriu cussa sa chi pedit s'organísimu
Sinonimi e contrari
cufàchere,
piàchere,
renchènnere
| ctr.
nòcere
Frasi
su cocòi fatu in domu parit chi arrachedat! (A.Garau)◊ su binu no mi arrachedit meda! ◊ a mengianu su sonnu praxit, arrechedit ◊ mi arrechedet de bufare una tassa de binu, papandhe ◊ a parte de chitzu s'intendhit sa friscura e arrechedit a si bestire
Traduzioni
Francese
désirer ardemment
Inglese
to crave for
Spagnolo
apetecer,
desear
Italiano
appetire
Tedesco
begehren,
Appetit erregen.
arraddopiài , vrb: arreddopiare,
raddopiai Definizione
fàere o pònnere a duos tantos calecuna cosa / arraddopiau = dópiu
Sinonimi e contrari
addopiae
| ctr.
ammesai 1,
immesare
2.
benei, piciochedhus: naraus unu Babbu nostu arraddopiau!
Traduzioni
Francese
doubler
Inglese
to double
Spagnolo
duplicar,
doblar
Italiano
raddoppiare
Tedesco
verdoppeln.
arradichinàre , vrb: arraeginare,
arraighinare,
arraixinai,
raighinare Definizione
betare, pònnere arraighinas
Sinonimi e contrari
abbarbigare
Frasi
paritzos víscios si li arraighinaiant in conca
2.
deo ebbia so abbarradu arraighinadu a sa terra e a sa massajia ◊ ti podes afetzionare a tantas àteras bidhas, ma sa chi ti sentis arraighinada intro de su coro est sa tua
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre racine
Inglese
to root
Spagnolo
arraigar
Italiano
radicare
Tedesco
Wurzel schlagen.
arrafilài , vrb: arrefilai,
arrefilare,
rafilai Definizione
segare a filu, fàere a paris is oros de una cosa; iscúdere una cosa a cambarinu (coment’e cambu de linna)/ segure de arrefilare = aina prus addata a iscorzolare sos puntedhos de castanza
Sinonimi e contrari
apalisare
/
arremilai
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
rogner
Inglese
to sharpen
Spagnolo
igualar,
cortar al hilo
Italiano
raffilare,
rifilare
Tedesco
beschneiden,
gleichmachen.
arrafinài , vrb: arrefinae,
arrefinai,
rafinai* Definizione
fàere prus fine, lassare consumare una cosa (fintzes po dha torrare de essire méngius, prus bona, segundhu it'est, o po ndhe seberare àteras sustàntzias)/ èssiri arrefinau de su fàmini = a isanimamentu
Sinonimi e contrari
alghentare,
assendrare
Frasi
lassa iscúrriri immoi sa fruminada de arregordus, arrefinandi is boxis isceti, is sonus, is pispisus
Traduzioni
Francese
raffiner,
distiller
Inglese
to refine
Spagnolo
refinar,
destilar
Italiano
raffinare,
distillare
Tedesco
raffinieren,
destillieren.
arrafudài , vrb: arrefudai,
arrefudare,
arrefussai,
arrefutare,
arrifudai,
refudai* Definizione
abbandhonare e no bòllere prus una cosa o a unu, negare una cosa a chie dha dimandhat
Sinonimi e contrari
necare,
rebusare 1,
rivuzare
| ctr.
acanciare,
donai
Frasi
mi at arrifudau sa filla… e istratallau! ◊ sa perda chi is muradoris ant arrefudau si est furriada a perda de contoni ◊ at fatu is cartas po podi arrefudai s'isposa ◊ Maria si fut pesada arrefudandho sèmpere s'agiudu de sa mamma ◊ unu de aici dèu po cojai dhu arrifudu!
Traduzioni
Francese
refuser,
renier
Inglese
to reject
Spagnolo
rehusar,
rechazar
Italiano
rifiutare,
ripudiare
Tedesco
ablehnen,
verleugnen.
arragiolàre , vrb: arrajolare,
arregiolare 1,
arrejolare Definizione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare meda
Sinonimi e contrari
arragiolire,
arraulare
/
airai,
arrannegai,
inchietae
Frasi
currendhe avatu meu che arrejoladu, si est postu a mi sighire ◊ mi apo fatu sa lista de sas persones chi, si arrajolo, devo mossigare!
2.
cusse marranu de l’intzugliare ca si arrejolaiat che cane! ◊ issa no cheriat seguzada ca si arregiolaiat che batu (M.Danese)
Etimo
ltn.
rabies
Traduzioni
Francese
être atteints de la rage
Inglese
to catch rabies
Spagnolo
rabiar
Italiano
prèndere la ràbbia
Tedesco
sich die Tollwut zuziehen.