arragiolíre , vrb: arrajolire,
arrazolire,
arrejolire Definizione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu
Sinonimi e contrari
arragiolare*
/
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frasi
dae atentu ca cussu cane est arrejolidu!
2.
candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to rage
Spagnolo
padecer la rabia,
encolerizarse
Italiano
contrarre la ràbbia,
arrabbiarsi
Tedesco
sich die Tollwut zuziehen,
zornig werden.
arragionàre , vrb: arraxonai,
arregionai,
arregionare,
arrejonare,
arresionare,
arresonare,
arrexonai,
arrexonare,
raxonai Definizione
foedhare cricandho e cunsiderandho totu is puntos de una chistione, de un'argumentu; chistionare, istare a chistionu; su chistionare, su chistionu / pps. arrexonau (agt. = chi arrexonat, chi cunsiderat is cosas)
Sinonimi e contrari
allecare,
chistionai,
cuntrastare,
faedhare,
negossare
Frasi
cantos ndh'apo arragionadu, totugantos li essint in favore ◊ assumancus bosatrus eis a arraxonai! ◊ arrejonendhe a sa dereta, sos bios depent istare che bios ◊ incomintzo a l'arrejonare, ma issa timiat sa zente ◊ sa mente arresonanno bene l'usa che persone chi at firmu su sentidu ◊ l'aia finas a disizu de arresonare cun calicunu!◊ tui no arregionas, paris pigada de machiori! ◊ pensa meda e faedha pagu: pònemi mente, ístadi cagliadu e impara a cagliare arrejonendhe! (Cubeddu)
2.
Gesús e Santu Perdu arrexonànt, camminendi, de is cosas de su mundu ◊ l'at bidu e l'at arrejonadu ◊ mi ammento candho fia minoredhu arrejonandhe cun zente antziana ◊ si cramaiat sa cane afaca arrejonèndhela che a unu cristianu (A.S.Fais)◊ beni ca ti chelzo arrexonare!
3.
custos sunt arregionares geniosos
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
discuter,
raisonner
Inglese
to conver
Spagnolo
hablar,
discutir
Italiano
ragionare,
discórrere
Tedesco
sprechen über
arragnàre , vrb: arrangiae,
arrangiai,
arrangiare,
arrangiari,
arrantzare,
arranzare Definizione
aconciare o agiustare unu guastu, pònnere bene una cosa chi andhat male, su dha torrare de ndhe pòdere serbire; agatare comente si mediare in sa necessidade, a s'apretu; su si pònnere de acórdiu
Sinonimi e contrari
abbessiare,
acussertare,
achidare 1,
acodomai,
aconciai,
adaretzai,
afrisciai,
agghitire,
assantai,
assetiai
/
acodrare
/
ingeniai
| ctr.
guastai
Modi di dire
csn:
arrangiai su contu = serrare sos contos; sant'arràngia = s'arte de si arranzare
Frasi
tocat de arrangiai su liminaxu, ca imbrunchinaus ◊ su maistu de pannu arrangiàt is divisas ◊ at arranzau su connau in su letichedhu ◊ chi no arràngiu s'istarixedhu acabbat chi ndi arruit
2.
sos pisedhos pro giogare a botza si fint arrangiados in sa carrela ◊ tui papa sa petza, gei mi arràngiu cun is ous ◊ pro campare, unu bandhidendhe si arranzat ◊ su póveru tocat chi si arranzet ◊ mamma si arranzabat a fàchere durcarias
3.
bandat a domu de su meri, agiustant e brintat a pastori ◊ su meri at arrangiau su contu e dhi at donau is trexentus iscudus ◊ si as bisonzu, lea: cun su mere za mi arranzo deo!
4.
massaja bona, si arranzat a fàghere de totu ◊ isse s'arràngiat a fàghere su mastruàscia ◊ a isse non li mancat s'ispíritu de sant'arràngia ◊ a su bisonzu fit a sant'arranza!
Etimo
itl.
arrangiare
Traduzioni
Francese
réparer
Inglese
to repair
Spagnolo
arreglar
Italiano
aggiustare,
sistemare,
industriarsi
Tedesco
reparieren,
sich bemühen.
arragodài , vrb: arregodae,
arregodai,
arregodare,
arregoldare,
arregorai,
arregordai,
arregordare,
arrigordai,
arrogodai,
recordare Definizione
portare presente in sa mente o batire a sa mente unu fatu o cosa passada de tempus (meda o pagu)
Sinonimi e contrari
ammentai,
subènnere
| ctr.
ilmentigare,
scaresci
Frasi
m'est arregordau ca…◊ dèu dhi pongu s'allomíngiu po mi arragodai mellus ◊ arragodaisindi ca no depeus portai traitzioni a nemus! ◊ po cantu apu a bivi m'at a arregordai ◊ s'apu nau custu poita arregodeis chi si nd'apu giai fuedhau ◊ no dh'arregoru, no! ◊ ti ant arregordai is fuedhus mius!
Traduzioni
Francese
se rappeler,
se souvenir
Inglese
to remember
Spagnolo
acordar,
recordar
Italiano
ricordare
Tedesco
sich erinnern.
arragòlli , vrb: arregògliri,
arregòllere,
arregolli,
arregòlliri,
arregòxere,
arregòxiri,
arrigolli,
recògliere* Definizione
pigare sa cosa, mescamente de terra, e pònnere in istrégiu, in calecunu logu totu impare; arrecire (cosa, gente), pigare una cosa chi giaet àtere; segundhu comente si narat, buscare cropos / pps. arregortu
Sinonimi e contrari
acabidae,
acoglire,
acurumai,
bòdhere,
bodhire,
tòdhere
| ctr.
fuliai,
iscavulai,
lassae
Frasi
in custu tempus si arrigollit s'olia ◊ po arregòllere is frores mi at créfiu tempus meda
2.
cussas ànimas in pena arregolleidhas Bosu, arriceidhas in sa santa glória!
3.
piciochedhus, fei a bonus: labai ca arrigolleis!
Traduzioni
Francese
ramasser
Inglese
to pick up
Spagnolo
recoger
Italiano
raccògliere
Tedesco
aufheben.
arrajài , vrb: arraxai,
rajai* Definizione
betare ràgios de lughe; istare naendho raju!… fatuvatu unu pagu coment'e a ispantu o a frastimu; iscancellare cosa iscrita
Sinonimi e contrari
irrajare
Traduzioni
Francese
diffuser,
rayonner,
éclairer
Inglese
to irradiate
Spagnolo
irradiar
Italiano
irradiare
Tedesco
ausstrahlen.
arralatài , vrb: arrallatai,
arrelatai,
arrellatai,
arrelletari,
ralatai* Definizione
lígere o fàere una relata apitzu de calecuna chistione; istare a chistionu, foedhare cun àtere
Sinonimi e contrari
faedhare,
negossare
Frasi
eus ascurtau su chi at arralatau su Majori ◊ is fradis funt arrallatendu de custu fatu
2.
est in s'oru de s'enna arrelatendi cun su frabbotu ◊ cun chini fust arrellatandu, ca ti apu inténdiu? ◊ a arrallatai est bella, cussa, e a ponni in befa sa genti!
Traduzioni
Francese
faire le compte rendu,
référer
Inglese
to report
Spagnolo
relatar
Italiano
relazionare,
riferire
Tedesco
berichten.
arrallài , vrb: arralliare Definizione
nàrrere, foedhare, istare a chistionu, naendho no sèmpere e ne pruschetotu cosas de giudu; su si foedhare apare in su sensu de àere tratamentu, èssere in bonas
Sinonimi e contrari
faedhare
/
argiolae,
arremonae,
badaciare,
badulare,
ciaramedhare,
friganzare,
paraletare,
tragagiai,
tzarritare
Frasi
at bufau tropu e no est arrallendi in sentzu ◊ ita megas de arrallai? ◊ dèu arrallu e mi fatzu cumprendi ◊ as fatu arrallai totu su mundu, a ti cojai cun cussu! ◊ est in pratza po arrallai cun sa genti ◊ cussu no iscít arrallai ne in sardu e ne in italianu
2.
is propietàrius cun pagu genti arrallànt
Etimo
ctl.
rallar
Traduzioni
Francese
jaser,
murmurer
Inglese
to gossip
Spagnolo
charlar
Italiano
mormorare,
ciarlare
Tedesco
murmeln,
schwatzen.
arramaciài , vrb: arremaciae,
arremaciai,
arremaciare,
arremaciari,
remaciai Definizione
pònnere e acropare su ribbrone o àteru (puntu de metallu, púncia) po dhi fàere sa conca o alladiare sa punta a manera chi no ndh'essat e mantèngiat; nau in cobertantza, arrespòndhere a unu a manera de dhu fàere furriare de su chi bolet
Sinonimi e contrari
arrabronai,
arrecioare,
arremazare,
rebbaire
/
dòrchere,
indugi
2.
as agatau s'ora de no ti podi arrespundi e no ti podi arramaciai! ◊ faidí onori e cracadhi sa manu, faimidhu arremaciai!
Etimo
spn.
remachar
Traduzioni
Francese
river
Inglese
to clinch
Spagnolo
remachar
Italiano
ribadire
Tedesco
nieten.
arramài , vrb: arramare,
arromai,
arromari,
ramai Definizione
pònnere sida frisca, cambos, frores e àteru in crésia, in is portales, in is orrugas, fintzes a betadura in terra, po is festas ue passat sa crufessone cun su santu
Frasi
eus segau prunica po arromari is bias innantis de passari sa prucissioni
2.
arromai s'arau po fai mellus is surcus
Etimo
ctl.
enramar
Traduzioni
Francese
couvrir de feuillages
Inglese
to cover with branches
Spagnolo
enramar
Italiano
infrascare
Tedesco
mit Zweigen bedecken.
arramaingài , vrb: arremangai,
arremangare,
arremangari,
remangai Definizione
pinnigare is camberas de is pantalones, is coas de sa gunnedha, is mànigas de sa camisa de arresurtare prus curtzos po si pònnere a fàere cosa, o fintzes po no s'imbrutare, po basca: si narat fintzes in su sensu de si pònnere a fàere calecuna cosa a malaògia, po apretu / arremangaisinci in ccn. cosa = ponnerebbei imprastu mannu, apentu meda
Frasi
is polànias de sa brusa benint arramaingaras po trabballai sa farra ◊ est una bona meri de domu, cussa, e chi si arremangat ponit cuadhu in faci a meras ◊ no est po mi vantai, ma si mi arremangu dhis ammostru una crai!
Etimo
spn.
arremangar
Traduzioni
Francese
retrousser
Inglese
to tuck (up)
Spagnolo
remangarse
Italiano
rimboccarsi le màniche
Tedesco
aufkrempeln.
arrambàre , vrb: arrumai 1,
arrumbai,
arrumbare Definizione
acostire una cosa a un'àtera po no si che furriare, ponendho sa parte bàscia in terra e sa de pitzu acostia, tocandho a calecuna cosa, imbarare; rfl. su si acostire, aguantare a ccn. cosa, a calecunu; abbarrare ibertandho, firmos, pònnere o lassare una cosa in calecunu logu o tretu; restare, abbarrare / andhare a s'arramba arramba = aguantendisí a totu is cosas chi agatat caminendi ca timit de arrúiri
Sinonimi e contrari
acotzai,
arremai 1,
imbarare,
incarrutzai
/
abertai
/
abarrai,
restai
Frasi
est arrumbada piena de piúere sa càscia antiga ◊ est arrumbadu a su muru in su cuzone ◊ est arrambatu a su trutzu ◊ it'est unu it'est unu chi zuchet dóichi cambas chi donzunu si bi arrambat? ◊ andho arrambadu a sos muros ◊ su campanile est arrumbadu a sa chéjia ◊ est sétziu in terra arrumbau cun s'ischina a su muru
3.
una intrat e s'àtera arrumbat foras a orbetare ◊ in custa ponidura depes arrumbare finas a arbèschere
4.
de issos ndh’at rutu medas a tretu de no ndhe arrumbare unu vivu
Traduzioni
Francese
appuyer
Inglese
to lay
Spagnolo
apoyar,
arrimar
Italiano
appoggiare
Tedesco
lehnen.
arramenàre , vrb: arraminai,
arraminare,
raminai Definizione
pònnere o fàere birderàmine (óssidu de arràmene), pigare su sabore de s’arràmene (nau de papares postos in istrégiu de arràmene)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ooxyder (du cuivre)
Inglese
to oxidate (of copper)
Spagnolo
oxidar
Italiano
ossidare (del rame)
Tedesco
Kupfergrün ansetzen.
arramigài , vrb: arromigai,
arromigare,
arrumigai,
arrumigare,
arrumigari,
orromicare,
romigai* Definizione
istare matzigandho prus che àteru sa cosa ingúrtia, comente faent unos cantu animales (boes, brebès) chi ndhe dha torrant a buca po dha sighire a matzigare; fintzes papare impresse
Sinonimi e contrari
aggrumiai,
arronnigae,
gramulare,
gramunzare,
gromigai,
grominigai,
ramunzare
/
atafiai,
manigare,
rosigare
Frasi
su tallu arromigat s'ispina de is pardus ingroghius ◊ ti nci as cracau in cropus cussa fita manna de civraxu: chi no ses arramighendi no iscís istai!…
Traduzioni
Francese
ruminer
Inglese
to ruminate
Spagnolo
rumiar
Italiano
ruminare
Tedesco
wiederkäuen.
arrampanài, arrampanàre , vrb: arramponare Definizione
baliare; si narat fintzes in su sensu de arrennèscere a bíere, apubare, assimbigiare
Sinonimi e contrari
abbabiai,
agguantai,
bagiulai,
dighire,
dollorai
Frasi
no lu poto piús arrampanare! ◊ canno fit imbreacu fit de cracu malu e nessune, petzi geo, resessiat a l'arramponare ◊ isse si creiat balente e no podiat arrampanare sa tzàntara chi li aiant fatu
2.
che at arrampanau un'astru chin su telescópiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
supporter,
souffrir
Inglese
to suffer,
to tolerate
Spagnolo
aguantar,
tolerar
Italiano
sopportare,
tollerare,
soffrire
Tedesco
ertragen,
leiden.
arrampedhài , vrb: arrempedhare,
arrempellare,
arrepellare,
arrumpellare,
rempellare Definizione
essire rempellu, fàere su rempellu, su reberde, su tostau, cricare de si firmare, de no pònnere mente a s'àteru, o fintzes fàere fortza po mantènnere o aguantare un'àtera fortza contrària
Sinonimi e contrari
ammutighinare,
apoderai 1,
arrebbellai,
arrebedhai,
arrepiconare,
calchedhare,
screnciai
/
apontedhae
Frasi
apo fatu male a mi arrepellare a babbu! ◊ no apretedas s'isprone a su póveru runtzinu, si no in mesu caminu si arrempellat apuradu (F.I.Mannu)◊ bonu s'àinu, ma sa motocicreta puru, candho si arrempellat, e chie la faghet partire?! ◊ su rellozu si est arrepelladu e… frimmadu
2.
arrampedhaus in tres e tiraus impari po acollai su malloru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'obstiner,
s'entêter
Inglese
to jib
Spagnolo
emperrarse,
oponer resistencia
Italiano
impuntarsi,
oppórre resistènza
Tedesco
sich versteifen,
Widerstand leisten.
arramputzàre , vrb Definizione
campare a sa bona, comente male si podet, cun pagu cosa
Sinonimi e contrari
agentziare,
campitzare,
ingeniai
Traduzioni
Francese
vivoter
Inglese
to scrape a living
Spagnolo
ir tirando
Italiano
vivacchiare
Tedesco
sich schlecht und recht durchschlagen.
arrancài , vrb: arrancare 1 Definizione
tirare de fundhu, pigare una cosa a fortza, a tiradura
Sinonimi e contrari
afrapare,
arrebatare,
illatzare,
iscrúfere,
isculpire,
isfrapare,
istratzare
Modi di dire
csn:
arrancai sa serca = bogàrendhe su carràschiu; arrancai sa bussa a unu = furarecheli sa bussa, leàreli su dinari
Frasi
su piciocu donat un'acollada a sa feminedha e ndi dhi arrancat s'ampudhita
Etimo
ctl., spn.
arrancar
Traduzioni
Francese
arracher
Inglese
to eradicate
Spagnolo
arrancar
Italiano
svèllere,
estòrcere
Tedesco
ausreißen.
arrancài 1 , vrb Definizione
pigare s'arrancu, su fragu
Sinonimi e contrari
acarigai,
annajare,
annàsere,
fiagare,
franigai,
nuscai
Frasi
sentza de mancu biri nudha connoscit tot'is fragus: cussu arrancat bèni, lah! ◊ cussu no bit e no arrancat ◊ mancai arranchis, de custu tui no ndi papas! ◊ is topis fiant cun su bruncu frungi frungi, arranchendi in logu de casu ◊ cussa si satzat sa pecedha e nosu arrancaus su fragu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
flairer,
sentir
Inglese
to smell
Spagnolo
oler
Italiano
odorare
Tedesco
riechen.
arrancàre , vrb Definizione
arrèschere in logu o in cosas arrasposas, a punta o chi portant ispina; aungare, iscràfere po papíngiu
Sinonimi e contrari
abbranchiare,
arranculare,
arrèghere,
arrèschere,
farrascare,
scarrafiai
| ctr.
irrancare
Frasi
mi est arrancadu cussu filuverru ispinosu e mi apo segadu sos pantalones ◊ dae tentu ca ti arrancat su rú
2.
malu su gatu, mi fit arranchendhe! ◊ sos pitzinnos, apustis de una paja de istrumpas, che ghirabant arrancaos e ispilurtzios
Etimo
ctl., spn.
arrancar
Traduzioni
Francese
rester pris,
s'accrocher
Inglese
to entangle
Spagnolo
enredarse,
engancharse
Italiano
impigliare
Tedesco
sich verfangen.