arragiolíre , vrb: arrajolire,
arrazolire,
arrejolire Definitzione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu
Sinònimos e contràrios
arragiolare*
/
achibberare,
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frases
dae atentu ca cussu cane est arrejolidu!
2.
candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère
Ingresu
to rage
Ispagnolu
padecer la rabia,
encolerizarse
Italianu
contrarre la ràbbia,
arrabbiarsi
Tedescu
sich die Tollwut zuziehen,
zornig werden.
arragionàre , vrb: arraxonai,
arregionai,
arregionare,
arrejonare,
arresionare,
arresonare,
arrexonai,
arrexonare,
raxonai Definitzione
foedhare cricandho e cunsiderandho totu is puntos de una chistione, de un'argumentu; chistionare, istare a chistionu; su chistionare, su chistionu / pps. arrexonau (agt. = chi arrexonat, chi cunsiderat is cosas)
Sinònimos e contràrios
allecare,
chistionai,
cuntrastare,
faedhare,
negossare
Frases
cantos ndh'apo arragionadu, totugantos li essint in favore ◊ assumancus bosatrus eis a arraxonai! ◊ arrejonendhe a sa dereta, sos bios depent istare che bios ◊ incomintzo a l'arrejonare, ma issa timiat sa zente ◊ sa mente arresonanno bene l'usa che persone chi at firmu su sentidu ◊ l'aia finas a disizu de arresonare cun calicunu!◊ tui no arregionas, paris pigada de machiori! ◊ pensa meda e faedha pagu: pònemi mente, ístadi cagliadu e impara a cagliare arrejonendhe! (Cubeddu)
2.
Gesús e Santu Perdu arrexonànt, camminendi, de is cosas de su mundu ◊ l'at bidu e l'at arrejonadu ◊ mi ammento candho fia minoredhu arrejonandhe cun zente antziana ◊ si cramaiat sa cane afaca arrejonèndhela che a unu cristianu (A.S.Fais)◊ beni ca ti chelzo arrexonare!
3.
custos sunt arregionares geniosos
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
discuter,
raisonner
Ingresu
to conver
Ispagnolu
hablar,
discutir
Italianu
ragionare,
discórrere
Tedescu
sprechen über
arragnàre , vrb: arrangiae,
arrangiai,
arrangiare,
arrangiari,
arrantzare,
arranzare Definitzione
aconciare o agiustare unu guastu, pònnere bene una cosa chi andhat male, su dha torrare de ndhe pòdere serbire; agatare comente si mediare in sa necessidade, a s'apretu; su si pònnere de acórdiu
Sinònimos e contràrios
abbessiare,
acussertare,
achidare 1,
acodomai,
aconciai,
adaretzai,
afrisciai,
agghitire,
assantai,
assetiai
/
acodrare
/
ingeniai
| ctr.
guastai
Maneras de nàrrere
csn:
arrangiai su contu = serrare sos contos; sant'arràngia = s'arte de si arranzare
Frases
tocat de arrangiai su liminaxu, ca imbrunchinaus ◊ su maistu de pannu arrangiàt is divisas ◊ at arranzau su connau in su letichedhu ◊ chi no arràngiu s'istarixedhu acabbat chi ndi arruit
2.
sos pisedhos pro giogare a botza si fint arrangiados in sa carrela ◊ tui papa sa petza, gei mi arràngiu cun is ous ◊ pro campare, unu bandhidendhe si arranzat ◊ su póveru tocat chi si arranzet ◊ mamma si arranzabat a fàchere durcarias
3.
bandat a domu de su meri, agiustant e brintat a pastori ◊ su meri at arrangiau su contu e dhi at donau is trexentus iscudus ◊ si as bisonzu, lea: cun su mere za mi arranzo deo!
4.
massaja bona, si arranzat a fàghere de totu ◊ isse s'arràngiat a fàghere su mastruàscia ◊ a isse non li mancat s'ispíritu de sant'arràngia ◊ a su bisonzu fit a sant'arranza!
Ètimu
itl.
arrangiare
Tradutziones
Frantzesu
réparer
Ingresu
to repair
Ispagnolu
arreglar
Italianu
aggiustare,
sistemare,
industriarsi
Tedescu
reparieren,
sich bemühen.
arragodài , vrb: arregodae,
arregodai,
arregodare,
arregoldare,
arregorai,
arregordai,
arregordare,
arrigordai,
arrogodai,
recordare Definitzione
portare presente in sa mente o batire a sa mente unu fatu o cosa passada de tempus (meda o pagu)
Sinònimos e contràrios
ammentai,
subènnere
| ctr.
ilmentigare,
scaresci
Frases
m'est arregordau ca…◊ dèu dhi pongu s'allomíngiu po mi arragodai mellus ◊ arragodaisindi ca no depeus portai traitzioni a nemus! ◊ po cantu apu a bivi m'at a arregordai ◊ s'apu nau custu poita arregodeis chi si nd'apu giai fuedhau ◊ no dh'arregoru, no! ◊ ti ant arregordai is fuedhus mius!
Tradutziones
Frantzesu
se rappeler,
se souvenir
Ingresu
to remember
Ispagnolu
acordar,
recordar
Italianu
ricordare
Tedescu
sich erinnern.
arragòlli , vrb: arregògliri,
arregòllere,
arregolli,
arregòlliri,
arregòxere,
arregòxiri,
arrigolli,
recògliere* Definitzione
pigare sa cosa, mescamente de terra, e pònnere in istrégiu, in calecunu logu totu impare; arrecire (cosa, gente), pigare una cosa chi giaet àtere; segundhu comente si narat, buscare cropos / pps. arregortu
Sinònimos e contràrios
acabidae,
acoglire,
acurumai,
bòdhere,
bodhire,
tòdhere
| ctr.
fuliai,
iscavulai,
lassae
Frases
in custu tempus si arrigollit s'olia ◊ po arregòllere is frores mi at créfiu tempus meda
2.
cussas ànimas in pena arregolleidhas Bosu, arriceidhas in sa santa glória!
3.
piciochedhus, fei a bonus: labai ca arrigolleis!
Tradutziones
Frantzesu
ramasser
Ingresu
to pick up
Ispagnolu
recoger
Italianu
raccògliere
Tedescu
aufheben.
arrajài , vrb: arraxai,
rajai* Definitzione
betare ràgios de lughe; istare naendho raju!… fatuvatu unu pagu coment'e a ispantu o a frastimu; iscancellare cosa iscrita
Sinònimos e contràrios
irrajare
Tradutziones
Frantzesu
diffuser,
rayonner,
éclairer
Ingresu
to irradiate
Ispagnolu
irradiar
Italianu
irradiare
Tedescu
ausstrahlen.
arralatài , vrb: arrallatai,
arrelatai,
arrellatai,
arrelletari,
ralatai* Definitzione
lígere o fàere una relata apitzu de calecuna chistione; istare a chistionu, foedhare cun àtere
Sinònimos e contràrios
faedhare,
negossare
Frases
eus ascurtau su chi at arralatau su Majori ◊ is fradis funt arrallatendu de custu fatu
2.
est in s'oru de s'enna arrelatendi cun su frabbotu ◊ cun chini fust arrellatandu, ca ti apu inténdiu? ◊ a arrallatai est bella, cussa, e a ponni in befa sa genti!
Tradutziones
Frantzesu
faire le compte rendu,
référer
Ingresu
to report
Ispagnolu
relatar
Italianu
relazionare,
riferire
Tedescu
berichten.
arrallài , vrb: arralliare Definitzione
nàrrere, foedhare, istare a chistionu, naendho no sèmpere e ne pruschetotu cosas de giudu; su si foedhare apare in su sensu de àere tratamentu, èssere in bonas
Sinònimos e contràrios
faedhare
/
argiolae,
arremonae,
badaciare,
badulare,
ciaramedhare,
friganzare,
paraletare,
tragagiai,
tzarritare
Frases
at bufau tropu e no est arrallendi in sentzu ◊ ita megas de arrallai? ◊ dèu arrallu e mi fatzu cumprendi ◊ as fatu arrallai totu su mundu, a ti cojai cun cussu! ◊ est in pratza po arrallai cun sa genti ◊ cussu no iscít arrallai ne in sardu e ne in italianu
2.
is propietàrius cun pagu genti arrallànt
Ètimu
ctl.
rallar
Tradutziones
Frantzesu
jaser,
murmurer
Ingresu
to gossip
Ispagnolu
charlar
Italianu
mormorare,
ciarlare
Tedescu
murmeln,
schwatzen.
arramaciài , vrb: arremaciae,
arremaciai,
arremaciare,
arremaciari,
remaciai Definitzione
pònnere e acropare su ribbrone o àteru (puntu de metallu, púncia) po dhi fàere sa conca o alladiare sa punta a manera chi no ndh'essat e mantèngiat; nau in cobertantza, arrespòndhere a unu a manera de dhu fàere furriare de su chi bolet
Sinònimos e contràrios
arrabronai,
arrecioare,
arremazare,
rebbaire
/
dòrchere,
indugi
2.
as agatau s'ora de no ti podi arrespundi e no ti podi arramaciai! ◊ faidí onori e cracadhi sa manu, faimidhu arremaciai!
Ètimu
spn.
remachar
Tradutziones
Frantzesu
river
Ingresu
to clinch
Ispagnolu
remachar
Italianu
ribadire
Tedescu
nieten.
arramài , vrb: arramare,
arromai,
arromari,
ramai Definitzione
pònnere sida frisca, cambos, frores e àteru in crésia, in is portales, in is orrugas, fintzes a betadura in terra, po is festas ue passat sa crufessone cun su santu
Frases
eus segau prunica po arromari is bias innantis de passari sa prucissioni
2.
arromai s'arau po fai mellus is surcus
Ètimu
ctl.
enramar
Tradutziones
Frantzesu
couvrir de feuillages
Ingresu
to cover with branches
Ispagnolu
enramar
Italianu
infrascare
Tedescu
mit Zweigen bedecken.
arramaingài , vrb: arremangai,
arremangare,
arremangari,
remangai Definitzione
pinnigare is camberas de is pantalones, is coas de sa gunnedha, is mànigas de sa camisa de arresurtare prus curtzos po si pònnere a fàere cosa, o fintzes po no s'imbrutare, po basca: si narat fintzes in su sensu de si pònnere a fàere calecuna cosa a malaògia, po apretu / arremangaisinci in ccn. cosa = ponnerebbei imprastu mannu, apentu meda
Frases
is polànias de sa brusa benint arramaingaras po trabballai sa farra ◊ est una bona meri de domu, cussa, e chi si arremangat ponit cuadhu in faci a meras ◊ no est po mi vantai, ma si mi arremangu dhis ammostru una crai!
Ètimu
spn.
arremangar
Tradutziones
Frantzesu
retrousser
Ingresu
to tuck (up)
Ispagnolu
remangarse
Italianu
rimboccarsi le màniche
Tedescu
aufkrempeln.
arrambàre , vrb: arrumai 1,
arrumbai,
arrumbare Definitzione
acostire una cosa a un'àtera po no si che furriare, ponendho sa parte bàscia in terra e sa de pitzu acostia, tocandho a calecuna cosa, imbarare; rfl. su si acostire, aguantare a ccn. cosa, a calecunu; abbarrare ibertandho, firmos, pònnere o lassare una cosa in calecunu logu o tretu; restare, abbarrare / andhare a s'arramba arramba = aguantendisí a totu is cosas chi agatat caminendi ca timit de arrúiri
Sinònimos e contràrios
acotzai,
arremai 1,
imbarare,
incarrutzai
/
abertai
/
abarrai,
restai
Frases
est arrumbada piena de piúere sa càscia antiga ◊ est arrumbadu a su muru in su cuzone ◊ est arrambatu a su trutzu ◊ it'est unu it'est unu chi zuchet dóichi cambas chi donzunu si bi arrambat? ◊ andho arrambadu a sos muros ◊ su campanile est arrumbadu a sa chéjia ◊ est sétziu in terra arrumbau cun s'ischina a su muru
3.
una intrat e s'àtera arrumbat foras a orbetare ◊ in custa ponidura depes arrumbare finas a arbèschere
4.
de issos ndh’at rutu medas a tretu de no ndhe arrumbare unu vivu
Tradutziones
Frantzesu
appuyer
Ingresu
to lay
Ispagnolu
apoyar,
arrimar
Italianu
appoggiare
Tedescu
lehnen.
arramenàre , vrb: arraminai,
arraminare,
raminai Definitzione
pònnere o fàere birderàmine (óssidu de arràmene), pigare su sabore de s’arràmene (nau de papares postos in istrégiu de arràmene)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ooxyder (du cuivre)
Ingresu
to oxidate (of copper)
Ispagnolu
oxidar
Italianu
ossidare (del rame)
Tedescu
Kupfergrün ansetzen.
arramigài , vrb: arromigai,
arromigare,
arrumigai,
arrumigare,
arrumigari,
orromicare,
romigai* Definitzione
istare matzigandho prus che àteru sa cosa ingúrtia, comente faent unos cantu animales (boes, brebès) chi ndhe dha torrant a buca po dha sighire a matzigare; fintzes papare impresse
Sinònimos e contràrios
aggrumiai,
arronnigae,
gramulare,
gramunzare,
gromigai,
grominigai,
ramunzare
/
atafiai,
manigare,
rosigare
Frases
su tallu arromigat s'ispina de is pardus ingroghius ◊ ti nci as cracau in cropus cussa fita manna de civraxu: chi no ses arramighendi no iscís istai!…
Tradutziones
Frantzesu
ruminer
Ingresu
to ruminate
Ispagnolu
rumiar
Italianu
ruminare
Tedescu
wiederkäuen.
arrampanài, arrampanàre , vrb: arramponare Definitzione
baliare; si narat fintzes in su sensu de arrennèscere a bíere, apubare, assimbigiare
Sinònimos e contràrios
abbabiai,
agguantai,
bagiulai,
dighire,
dollorai
Frases
no lu poto piús arrampanare! ◊ canno fit imbreacu fit de cracu malu e nessune, petzi geo, resessiat a l'arramponare ◊ isse si creiat balente e no podiat arrampanare sa tzàntara chi li aiant fatu
2.
che at arrampanau un'astru chin su telescópiu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
supporter,
souffrir
Ingresu
to suffer,
to tolerate
Ispagnolu
aguantar,
tolerar
Italianu
sopportare,
tollerare,
soffrire
Tedescu
ertragen,
leiden.
arrampedhài , vrb: arrempedhare,
arrempellare,
arrepellare,
arrumpellare,
rempellare Definitzione
essire rempellu, fàere su rempellu, su reberde, su tostau, cricare de si firmare, de no pònnere mente a s'àteru, o fintzes fàere fortza po mantènnere o aguantare un'àtera fortza contrària
Sinònimos e contràrios
ammutighinare,
apoderai 1,
arrebbellai,
arrebedhai,
arrepiconare,
calchedhare,
screnciai
/
apontedhae
Frases
apo fatu male a mi arrepellare a babbu! ◊ no apretedas s'isprone a su póveru runtzinu, si no in mesu caminu si arrempellat apuradu (F.I.Mannu)◊ bonu s'àinu, ma sa motocicreta puru, candho si arrempellat, e chie la faghet partire?! ◊ su rellozu si est arrepelladu e… frimmadu
2.
arrampedhaus in tres e tiraus impari po acollai su malloru!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'obstiner,
s'entêter
Ingresu
to jib
Ispagnolu
emperrarse,
oponer resistencia
Italianu
impuntarsi,
oppórre resistènza
Tedescu
sich versteifen,
Widerstand leisten.
arramputzàre , vrb Definitzione
campare a sa bona, comente male si podet, cun pagu cosa
Sinònimos e contràrios
agentziare,
campitzare,
ingeniai
Tradutziones
Frantzesu
vivoter
Ingresu
to scrape a living
Ispagnolu
ir tirando
Italianu
vivacchiare
Tedescu
sich schlecht und recht durchschlagen.
arrancài , vrb: arrancare 1 Definitzione
tirare de fundhu, pigare una cosa a fortza, a tiradura
Sinònimos e contràrios
afrapare,
arrebatare,
illatzare,
iscrúfere,
isculpire,
isfrapare,
istratzare
Maneras de nàrrere
csn:
arrancai sa serca = bogàrendhe su carràschiu; arrancai sa bussa a unu = furarecheli sa bussa, leàreli su dinari
Frases
su piciocu donat un'acollada a sa feminedha e ndi dhi arrancat s'ampudhita
Ètimu
ctl., spn.
arrancar
Tradutziones
Frantzesu
arracher
Ingresu
to eradicate
Ispagnolu
arrancar
Italianu
svèllere,
estòrcere
Tedescu
ausreißen.
arrancài 1 , vrb Definitzione
pigare s'arrancu, su fragu
Sinònimos e contràrios
acarigai,
annajare,
annàsere,
fiagare,
franigai,
nuscai
Frases
sentza de mancu biri nudha connoscit tot'is fragus: cussu arrancat bèni, lah! ◊ cussu no bit e no arrancat ◊ mancai arranchis, de custu tui no ndi papas! ◊ is topis fiant cun su bruncu frungi frungi, arranchendi in logu de casu ◊ cussa si satzat sa pecedha e nosu arrancaus su fragu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
flairer,
sentir
Ingresu
to smell
Ispagnolu
oler
Italianu
odorare
Tedescu
riechen.
arrancàre , vrb Definitzione
arrèschere in logu o in cosas arrasposas, a punta o chi portant ispina; aungare, iscràfere po papíngiu
Sinònimos e contràrios
abbranchiare,
arranculare,
arrèghere,
arrèschere,
farrascare,
scarrafiai
| ctr.
irrancare
Frases
mi est arrancadu cussu filuverru ispinosu e mi apo segadu sos pantalones ◊ dae tentu ca ti arrancat su rú
2.
malu su gatu, mi fit arranchendhe! ◊ sos pitzinnos, apustis de una paja de istrumpas, che ghirabant arrancaos e ispilurtzios
Ètimu
ctl., spn.
arrancar
Tradutziones
Frantzesu
rester pris,
s'accrocher
Ingresu
to entangle
Ispagnolu
enredarse,
engancharse
Italianu
impigliare
Tedescu
sich verfangen.