Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

argumentài, argumentàre , vrb Definitzione chistionare bogandho argumentos, arrexones, nau mescamente in su sensu de foedhare naendho cosa a murrúngiu a unu chi at fatu cosa chi no depiat Frases cussa a mie no mi la depiat fàghere, cun totu su bene chi li apo fatu deo: ma bi l'apo totu argumentadu! ◊ li fit argumentendhe una cosa chi at fatu sa sorre e sa muzere si est arrennegada Tradutziones Frantzesu arguer, contester Ingresu to infer, to contest Ispagnolu argumentar, contestar Italianu argomentare, contestare Tedescu argumentieren, vorhalten.

armài , vrb: armare Definitzione pigare o giare armas; pònnere su linnàmene o àteru materiale po aguantare calecuna parte de unu fràigu, de una miniera o àteru; in cobertantza, ateterare o inchibberare de sa natura de s'ómine / armai arretza = fàghere o ammanitzare sas retes pro piscare 2. in gioventudi fut istétiu in miniera e armàt is gallerias Ètimu ltn. armare Tradutziones Frantzesu armer Ingresu to arm Ispagnolu encofrar, armar Italianu armare Tedescu ausrüsten.

armudiài , vrb Definitzione assentare, pònnere o cuncordare a manera de no ispendhentare a una bandha, fàere a manera de no èssere a tropu o malammodidu in calecuna cosa Sinònimos e contràrios bilantzare, cuncodrai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu harmoniser Ingresu to harmonize Ispagnolu armonizar Italianu armonizzare Tedescu harmonisieren.

arnài , vrb: arniai Definitzione pònnere s'arna, pàschere de s'arna Sinònimos e contràrios abbrumai, imbremigai, infarraciai, pipionire, pubujonare Frases su pruini arnat sa robba de lana ◊ su tempus at arniau su comodinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se vermouler Ingresu to get worm-eaten Ispagnolu apolillar, carcomer Italianu tarlare Tedescu von Motten zerfressen sein.

aromatizài, aromatizàre , vrb Definitzione giare o pònnere fragu bellu Tradutziones Frantzesu aromatiser Ingresu to aromatize Ispagnolu aromatizar Italianu aromatizzare Tedescu würzen.

arpiài , vrb Sinònimos e contràrios afufai, arrapagnare, aungrare, craspuare, furai, irrobbare, sdorrobbai Tradutziones Frantzesu enlever, kidnapper Ingresu to kidnap Ispagnolu raptar Italianu rapire Tedescu rauben, entführen.

arpilàre , vrb: aspilare, elpilare, orpilare, urpilare* Definitzione artudhare, fàere ateterare su pilu in sa carena, pònnere sa tzudha de s'apantàviu, de s'assíchidu, o fintzes de s'umidore Sinònimos e contràrios altudhare, arpilire, assunciudhai, astriare, istriare 1 Frases de fronte a totu cussos animales si arpileit e ndhe resteit disgustadu ◊ titillias de fritu mi arpilant sa carena Tradutziones Frantzesu frissonner Ingresu to shudder Ispagnolu estremecerse Italianu rabbrividire Tedescu schaudern.

àrra 2 , nf Definitzione genia de preughedhu chi ponet a s'abe in su casidhu e dha bochit puru si no si meighinat Terminologia iscientìfica crp, varroa destructor Tradutziones Frantzesu varroa Ingresu insect able to kill bees into the apiary Ispagnolu parásito que mata las abejas en las colmenas Italianu varròa Tedescu Varroamilbe.

arrabassàre, arrabatàre , vrb: arrabatzare Definitzione cricare e arregòllere de totu, agiummai coment'e faendho a mundhadura Sinònimos e contràrios ammuntonae, arragolli Frases sunt cun martedhos, tenatzas, giaos, tàulas, totu su chi ant pótidu arrabatzare pro ndhe pesare su palcu ◊ s'àbbile arrabatzat porchedhos e anzones ◊ est arrabatzendhe peràulas e ditzos ◊ fala a bidha e arrabatza totu su chi podes ca inoghe tenimus fàmine! Ètimu ctl. arrabassar Tradutziones Frantzesu ramasser Ingresu to pick up Ispagnolu recoger Italianu raccògliere, racimolare Tedescu zusammenkratzen.

arrabatzonàre , vrb Definitzione orrubiare, su si fàere orrúbios in cara, fintzes ingrassare Sinònimos e contràrios arrubèschere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rougir Ingresu to blush Ispagnolu ruborizarse, sonrojarse Italianu arrossire Tedescu erröten.

arrabbiài , vrb: arrabbiare, arraviare Definitzione su si pigare arrennegu, tzacu meda, pèrdere sa passiéntzia de mala manera Sinònimos e contràrios abbetiae, achibberare, acroconai, afutare, airai, allulluriai, aorcare, arragiolire, arrannegai, collobbiare, inchibberare, inchietae, inchimerai, infelai, infuterare, insutzuligai, renignai Frases no ti arràbbies pro ti nàrrere sa cosa! ◊ no ndi ballit sa pena de si arrabbiai! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to rage Ispagnolu enfadarse Italianu adirare, arrabbiare Tedescu sich erzürnen.

arrabbidàre , vrb: arrabidare Definitzione sufrire calecuna cosa mala a baliare Sinònimos e contràrios arrabiai, delliriare, dischissiare, irbariare, issentire Frases mi so arrabbidendhe de su dolore Tradutziones Frantzesu s'agiter Ingresu to yearn Ispagnolu desasosegarse Italianu smaniare Tedescu sich aufregen.

arrabbussài , vrb: arrebbussai, arrebbussare, arrembussai, arribbussare, rambussai Definitzione pònnere unu pígiu de impastu a is muros po dhos allisare, ammontare is fartas e giare prus fortilesa, prus che àteru s'úrtima manu, prus in fine Sinònimos e contràrios acarragiai, cugutzare, ammantai, ammontare 1, assacarrare, cutzicare, imbusciae / arraspagliai, impalitai, impilatzare, incalchinare, incroxai, ingrostare, intonicai, irrustigare, ischedrare Frases arrabbussau, su muru béciu torrat a nou ◊ femu arrebbussendi s'afaciara de sa domu ◊ sos muros los aiant arrebbussaos a ludru Ètimu ctl. arrebossar Tradutziones Frantzesu enduire de plâtre, enduire de ciment, crépir Ingresu to plaster Ispagnolu enlucir, encalar Italianu intonacare Tedescu verputzen.

arrachèdiri , vrb: arrechèdede, arrechèdere, arrechedi, arrechèdiri, errechèdere, rechèdere* Definitzione andhare bene meda, fàere bene, pràghere, nau mescamente de cosas de papare o chi asséliant unu bisóngiu coment'e chi siat própriu cussa sa chi pedit s'organísimu Sinònimos e contràrios cufàchere, piàchere, renchènnere | ctr. nòcere Frases su cocòi fatu in domu parit chi arrachedat! (A.Garau)◊ su binu no mi arrachedit meda! ◊ a mengianu su sonnu praxit, arrechedit ◊ mi arrechedet de bufare una tassa de binu, papandhe ◊ a parte de chitzu s'intendhit sa friscura e arrechedit a si bestire Tradutziones Frantzesu désirer ardemment Ingresu to crave for Ispagnolu apetecer, desear Italianu appetire Tedescu begehren, Appetit erregen.

arraddopiài , vrb: arreddopiare, raddopiai Definitzione fàere o pònnere a duos tantos calecuna cosa / arraddopiau = dópiu Sinònimos e contràrios addopiae | ctr. ammesai 1, immesare 2. benei, piciochedhus: naraus unu Babbu nostu arraddopiau! Tradutziones Frantzesu doubler Ingresu to double Ispagnolu duplicar, doblar Italianu raddoppiare Tedescu verdoppeln.

arradichinàre , vrb: arraeginare, arraighinare, arraixinai, raighinare Definitzione betare, pònnere arraighinas Sinònimos e contràrios abbarbigare Frases paritzos víscios si li arraighinaiant in conca 2. deo ebbia so abbarradu arraighinadu a sa terra e a sa massajia ◊ ti podes afetzionare a tantas àteras bidhas, ma sa chi ti sentis arraighinada intro de su coro est sa tua Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre racine Ingresu to root Ispagnolu arraigar Italianu radicare Tedescu Wurzel schlagen.

arrafilài , vrb: arrefilai, arrefilare, rafilai Definitzione segare a filu, fàere a paris is oros de una cosa; iscúdere una cosa a cambarinu (coment’e cambu de linna)/ segure de arrefilare = aina prus addata a iscorzolare sos puntedhos de castanza Sinònimos e contràrios apalisare / arremilai Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu rogner Ingresu to sharpen Ispagnolu igualar, cortar al hilo Italianu raffilare, rifilare Tedescu beschneiden, gleichmachen.

arrafinài , vrb: arrefinae, arrefinai, rafinai* Definitzione fàere prus fine, lassare consumare una cosa (fintzes po dha torrare de essire méngius, prus bona, segundhu it'est, o po ndhe seberare àteras sustàntzias)/ èssiri arrefinau de su fàmini = a isanimamentu Sinònimos e contràrios alghentare, assendrare Frases lassa iscúrriri immoi sa fruminada de arregordus, arrefinandi is boxis isceti, is sonus, is pispisus Tradutziones Frantzesu raffiner, distiller Ingresu to refine Ispagnolu refinar, destilar Italianu raffinare, distillare Tedescu raffinieren, destillieren.

arrafudài , vrb: arrefudai, arrefudare, arrefussai, arrefutare, arrifudai, refudai* Definitzione abbandhonare e no bòllere prus una cosa o a unu, negare una cosa a chie dha dimandhat Sinònimos e contràrios necare, rebusare 1, rivuzare | ctr. acanciare, donai Frases mi at arrifudau sa filla… e istratallau! ◊ sa perda chi is muradoris ant arrefudau si est furriada a perda de contoni ◊ at fatu is cartas po podi arrefudai s'isposa ◊ Maria si fut pesada arrefudandho sèmpere s'agiudu de sa mamma ◊ unu de aici dèu po cojai dhu arrifudu! Tradutziones Frantzesu refuser, renier Ingresu to reject Ispagnolu rehusar, rechazar Italianu rifiutare, ripudiare Tedescu ablehnen, verleugnen.

arragiolàre , vrb: arrajolare, arregiolare 1, arrejolare Definitzione ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare meda Sinònimos e contràrios arragiolire, arraulare / airai, arrannegai, inchietae Frases currendhe avatu meu che arrejoladu, si est postu a mi sighire ◊ mi apo fatu sa lista de sas persones chi, si arrajolo, devo mossigare! 2. cusse marranu de l’intzugliare ca si arrejolaiat che cane! ◊ issa no cheriat seguzada ca si arregiolaiat che batu (M.Danese) Ètimu ltn. rabies Tradutziones Frantzesu être atteints de la rage Ingresu to catch rabies Ispagnolu rabiar Italianu prèndere la ràbbia Tedescu sich die Tollwut zuziehen.