Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

cucumenàle , nm: cugumale, cugumalu, cugumenale Definitzione su puntu prus artu de unu barracu o fintzes de sa teulada, ischinale de teulada Sinònimos e contràrios coliminzu, coromalu, pinnacúcia, pópula Frases dae su cucumenale essint sas pupadas de su fumu pintandhe in sas copertas premedias camineras ◊ como chi sos cugumenales no dant sinnales de vida sas domos parent un'àtera cosa Terminologia iscientìfica dmo Tradutziones Frantzesu faîte de toiture Ingresu chimneypot Ispagnolu chimenea Italianu comìgnolo Tedescu Schornstein.

cucúta , nf Definitzione s'ispiga de su moriscu: gurdone de triguíndia, pipiedha de cixiniau Sinònimos e contràrios burrichedhu, cozorotu, pannucra, tulatzu, trúturi 1, tutuàciu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu ltn. *cucutia Tradutziones Frantzesu épi de maïs Ingresu maizecob Ispagnolu mazorca Italianu pannòcchia del granturco Tedescu Maiskolben.

cuestòre, cuestòri , nm Definitzione su chi cumandhat is fortzas de pulitzia in is províncias Terminologia iscientìfica prf Tradutziones Frantzesu préfet de police Ingresu head of police administration Ispagnolu jefe de policía Italianu questóre Tedescu Polizeichef.

cuestúra , nf Definitzione s'ufíciu de su cuestore, totu is servítzios de pulitzia chi dipendhent de unu cuestore Tradutziones Frantzesu préfecture de police Ingresu police headquarters Ispagnolu jefatura de policía Italianu questura Tedescu Polizeipräsidium.

cufetàre , vrb: cufitare, cunfetai, cunfetare, cunfitai Definitzione pònnere is cundhimentos a is cosas de papare, prus che àteru a cosas chi no si papant luego: olia, panceta, presciutu, sartitzu o àteru, cosas chi po pigare sabore bolent lassadas tempus meda cun su cundhimentu Sinònimos e contràrios cundhire Frases custu sali est bonu po cunfitai olia e tomatas sicadas ◊ issu segat canciofedha isceti po cunfetai 2. sa mesa fut prena de olia cunfitada, fenugu, arreiga e casu martzu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu enrober de sucre Ingresu to candy Ispagnolu adobar Italianu confettare Tedescu dragieren.

cuincuénniu , nm Definitzione sumana o tempus de chimbe annos Terminologia iscientìfica tpc Tradutziones Frantzesu espace de cinq ans Ingresu five-year period Ispagnolu quinquenio Italianu quinquènnio Tedescu Jahrfünft.

culàssiga , nf: culàtica, culàtiga Definitzione est sa parte de apalas de is pantalones, in nàdigas; sa punta de sa nàdiga; sa parte de asegus de su fosile, sa chi si acostit a su codhu isparandho Sinònimos e contràrios cuàrtziga Frases custos pantalones zughent totu sa culàtiga cossumida 2. si che istrampeit a culàtigas a terra Tradutziones Frantzesu fond de pantalon, croupion Ingresu rump, breech Ispagnolu culata Italianu culatta, codrïóne Tedescu Bodenstück, Bürzel.

cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definitzione pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo Sinònimos e contràrios acumbenentziare Tradutziones Frantzesu doter un appartement de tous les conforts Ingresu to provide with comforts Ispagnolu poner comodidades en la casa Italianu provvedére del conveniènte, di comodità Tedescu für die Bequemlichkeit sorgen.

cumpadèssere, cumpadèssi , vrb: cumpadèssiri, cumparessi, cumpodèssiri Definitzione tènnere passiéntzia cun is àteros, cricare de no si ofèndhere o de dhos padire candho istrobbant o pregontant cosa, lassare fàere Sinònimos e contràrios cumpatire, iscugiare, lastimai, paedhare Frases ma ita cumparessi e cumparessi: no mi depu lassai arrovinai! ◊ funt piciochedhus de cumpadessi! ◊ custa cosa est bogandumí de conca: mi depit cumpadessi! ◊ Deus at a cumpadessi is mancàntzias nostas ◊ cumpadessat, ma no est acomenti narat fustei! ◊ lassais currillai is fillus e cumpadesseis chi istrobbint puru! Ètimu spn. compadecer Tradutziones Frantzesu avoir de l'indulgence Ingresu to pity Ispagnolu aguantar Italianu compatire Tedescu nachsichtig sein mit.

cunnemàri , nm Definitzione cunnu de mari, genia de animale, a bisura de tzintzigorru, mannu fintzes prus de unu púngiu, chentza corgiolu: naschit mascu ma cun su tempus mudat a fémina Sinònimos e contràrios orticata 1, làtiga Terminologia iscientìfica crp, aplysia rosea, a. depilans, a. fasciata Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu aplysie, lièvre de mer Ingresu sea hare Ispagnolu aplisia, liebre de mar Italianu aplìsia Tedescu Seehasen.

dàdu 1 , nm Definitzione podet èssere tres cosas diferentes ma chi si assimbígiant unu pagu de figura: genia de tanchedhu de cosa po giogare, a ses afaciadas cun sinnos in cada afaciada; orrugu de ferru o àteru materiale istampau e filetau a parte de aintru, de intrare apare cun is bullones; genia de cundhimentu chi bendhent a tanchedhos po giare sabore a is papares Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu dé Ingresu dice Ispagnolu dado, tuerca (f), cubito Italianu dado Tedescu Würfel, Mutter.

dàe , prep: dai, dea 1 Definitzione foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi… Sinònimos e contràrios de Frases istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras! 2. dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha! 3. a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu? 4. est mortu dai su dispiaghere Ètimu ltn. de ab Tradutziones Frantzesu de Ingresu to, from Ispagnolu de Italianu da Tedescu von, aus, vor.

de , prep: di Definitzione medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Sinònimos e contràrios dae Maneras de nàrrere csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Frases custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Ètimu ltn. de Tradutziones Frantzesu de Ingresu of, at, to, from Ispagnolu de Italianu di, da Tedescu von, aus.

deidàle , nm: didabi, didale, didali, dirali, tidale Definitzione genia de cugudhu de làuna chi si ponet a sa punta de su pódhighe po cosire cun s'agu a manu / didali de prata, de lutoni, de maist'e pannu Sinònimos e contràrios bidale, dighidale* Tradutziones Frantzesu dé à coudre Ingresu thimble Ispagnolu dedal Italianu ditale Tedescu Fingerhut.

demàniu , nm: domàniu Definitzione propiedade púbblica de s'istadu Frases su mare est totu demàniu ◊ custas tancas unu tempus fint de su domàniu Tradutziones Frantzesu domaine de l'Etat Ingresu state property Ispagnolu propriedad del estado Italianu demànio Tedescu Domäne, Staatsbesitz.

demèda , avb Definitzione de tempus, de ora meda, de meda tempus a custa parte Sinònimos e contràrios daora Frases demeda est chi l'aimus acontzu cussu traste… torra segadu est! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu il y a beaucoup de temps Ingresu a long time ago Ispagnolu desde mucho Italianu da mólto tèmpo fa Tedescu längst, seit langer Zeit.

dessaladòre , nm Definitzione impiantu mescamente industriale chi che bogat su sale a s'abba de mare e dha faet druche de dha pòdere impreare Frases oe apo postu su dessaladore e mi che pigo s'abba 'e sa marina (Sozu) Tradutziones Frantzesu installation de dessalage Ingresu desalinator Ispagnolu desalinizadora (f) Italianu dissalatóre Tedescu Entsalzungsanlage.

dhàdhara , nf Definitzione ledàmene a bocighedhas in sa lana de is animales; genia de birilla chi faet su crecu (est una maladia po puntura de bobboi) o àteru frutighedhu tundhu Sinònimos e contràrios àdhara, cadhajoni, ghiritoni, gradhajone, ladhagione / bachica, badharola, cocoredha, cucurudhú, gàdhara*, varvaríssia 2. fia sèmpiri gioghendi a bardúfulas, a pischeras de sitziledhu o a dhàdharas de orroli ◊ sa murta fait dhadharedhas pitichedhas Tradutziones Frantzesu crotte de brebis, galle Ingresu dung Ispagnolu sirle Italianu cacherèllo, galla Tedescu Kot, Kotfleck.

dibbàndha , avb: dirbandha Definitzione a bandha, a una parte / istare, corcare, èssere a d. = a sa sola, a contu suo Frases una pitzinna ebbia no leaiat parte a su trechetu e si che istaiat sola sola a dibbandha de sas fedales ◊ no potendhe piús baliare tantu forroxu, ponzeit sa pascénscia a dibbandha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu de côté Ingresu apart Ispagnolu aparte Italianu disparte Tedescu beiseite.

diciósu , agt, nm: ditzosu Definitzione chi o chie tenet dícia, fortuna, bona sorte Sinònimos e contràrios addiciadu, additzosau, afoltunadu, assortadu, contentu, fadosu, iscofadu | ctr.   deldiciadu, disdiciosu, ifoltunadu Frases sa ditzosa sorte nos diat in paradisu! ◊ ditzosu a chie ti at a incapare! ◊ de sas intragnas diciosas naschet su bellu fiore ◊ diciosu de chini tenit mulleri, e no coment'e dèu chi seu sorteri! Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu heureux, qui a de la chance Ingresu happy, lucky Ispagnolu feliz, dichoso Italianu felice, fortunato Tedescu glücklich.

«« Torra a chircare