Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

sanài , vrb: sanare Definitzione torrare a sanu, bínchere una maladia (aus. èssere, àere); fàghere bínchere una maladia, unu male / sanai is angionis, is mascus = crastare Sinònimos e contràrios curai | ctr. aciacai, irmalaidare Frases de cropos de fuste si ndhe podet sanare ◊ Fulanu fit malàidu: sanadu bi at?, sanadu ndh'est? ◊ custu est male chi no sanat ◊ Loisedhu si fiat sanau luego ◊ ndi connòsciu medas de malàdius gravis sanaus gràtzias a issu 2. parit maladia chi no fait a sanai ◊ fit malàida e neunu resessiat a la sanare ◊ teniat una filla malàdia in puntu de morti e no isciriat cumenti fai po dha sanai ◊ cussa fémina cun sa meighina sua at sanau sa maladia de su pilu de tita!… Ètimu ltn. sanare Tradutziones Frantzesu guérir Ingresu to recover one's health Ispagnolu sanar Italianu guarire Tedescu heilen.

sangrài, sangràre , vrb: assangrare, sangriai, sengrai Definitzione pigare o bogare unu pagu de sàmbene, de sa carena; in cobertantza, isfrutuare meda, furare cosa meda a unu Sinònimos e contràrios disangrenare, dissambenare, sagnare Frases cussu biviat tirendi dentis o sangrendi sa genti 2. ant sangradu sa zente a pagamentas! Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu saigner Ingresu to bleed, to rip off (s.o.) Ispagnolu sangrar Italianu salassare Tedescu zur Ader lassen.

sansiàe, sansiài , vrb: sansiari, santziai, santzinai, tzantzigare Definitzione giare unu movimentu de andhetorra a cosa apicada o fintzes posta in terra ma de pòdere mòvere chentza dificurtade, èssere a su move move, pagu firmu; saidare, mòvere a forte, a iscutuladura a duas bandhas; bogare o fàere intèndhere dinare po pagare Sinònimos e contràrios bantzicare, chigliare, intzainnai, lachedhare, sachedhare / saidare, tzannigare / pagai Maneras de nàrrere csn: santziai su frenu a su cuadhu = mòere su frenu, coment'e pro lu chèrrere abbiare, fàghere andhare e gai; andai sàntzia sàntzia = nadu de traste iscossiminzadu, èssere male frimmu; èssiri sàntzia sàntzia = èssere a su moe moe, coment'e bantzighendhe Frases est totu s'ora santziendi su bartzolu ◊ totu est tremi tremi, is pubas sàntzia sàntzia mi parru in mesu mari (L.Porcedhu)◊ acabbadha de ti santziai, ca mi fais benni gana maba puru! ◊ a su cuadhu dhi sàntziat unu ferru ◊ su barsolu portat is pes atundhaus po dhu sansiari 2. sàntziat sa mata po ndi arrúiri su frutu ◊ in sa mata is nais funt santziendi ◊ su bentu est santzinendi is gurdonis 3. chi no sàntziant munera no dhui impérriant, me in su magasinu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu balancer, secouer Ingresu to shake, to swing Ispagnolu balancear, sacudir Italianu dondolare, scuòtere Tedescu schaukeln, schütteln.

sapèschere , vrb rfl: assabèschere* Definitzione su si acatare de is cosas Sinònimos e contràrios abbigiare, assaborire, saerare, sapire Frases semus cumbintos, chene nos sapèschere, chi semus su chi manicamus e bivimus ◊ chene si ndhe sapèschere ripitint cosas chi fachiant sos mannos ◊ prima de apèrrere ojos, innossente, de vida e morte no ti ses sapéschiu (G.Zichi) Tradutziones Frantzesu percevoir, apercevoir Ingresu to be conscious Ispagnolu concienciar Italianu èssere consapévole Tedescu bewußt sein.

sapíre, sapíri , vrb Definitzione su si acatare de is cosas, su avèrtere, aferrare o ischire is cosas cun is sentidos (e fintzes solu su ischire, su cumprèndhere): s'impreat cun s'aus. èssere e àere candho est transitivu cun cmpl. ogetu (ma pigat sèmpere su pron. personale de su sugetu, est sempre vrb. prnl.)/ piciocu chi no si sapit = chi no cumprendhet, no arrexonat ca est tropu criadura Sinònimos e contràrios abbigiare, acapassai, saerare, sagamare, sapiare Frases bivis in su fogu sentz'e ti sapiri! ◊ est tzegu e no si sapit de nudha ◊ su crabaxu no si ndi est sapiu de tènniri in su tallu unu pegus allenu ◊ surdu che picu, e ite s'at a sapire?! ◊ candho si est sapidu solu, su pisedhu at comintzadu a timire ◊ no si podet isplicare su chi in coro mi sapia ◊ chi mi ndi fuia sapiu iap'a èssiri essiu! ◊ daghi si sapiat segura de no la bídere niunu, l'isganzaiat su risu, a su piciocu ◊ si fit sapia chi su maridu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ no nd'apu biu, no mi ndi seu sapiu ◊ no ti sapis chi ses irballendhe?! ◊ comente mi at sapidu assuprindhe est bénnidu a mi abbojare ◊ fostei si sapit de dogna cosa! ◊ candho si aiat sapiu sos duos ómines non los aiat connotos (G.Piga) Sambenados e Provèrbios prb: su dannu peus est a no si sapire Ètimu itl. sapere Tradutziones Frantzesu percevoir, être conscient, constater, se rendre compte Ingresu to perceive, to be conscious, to ascertain Ispagnolu percibir, ser consciente, percatarse Italianu percepire, èssere cosciènte, avvedérsi, constatare Tedescu wahrnehmen, bewußt sein, bemerken, feststellen.

sarracràre , vrb: assorrocare, sarragai, sarragare, sarragiare, serragare, serregai, serrocare, sorrocare, sorrocrare, sorrogai, sorrogare, sorroxare, surragare Definitzione fàere sa boghe iscannia, grussa, pèrdere sa boghe; fàere una genia de moida, de sonu in s’ogroena e in buca torrandho àlidu candho unu est dormiu Sinònimos e contràrios arragai, arrughire, asserraxare, assorrogare, inserregare, isarrogai / arroncai, corroschiare, cosconare, currungiai, farroscai, roschidare, sarrascare, surrusare Frases ant cantadu fintzas a si ndhe sarragare ◊ chentza boche, sorrocraos, sichiant a bochinare 2. coment'e unu portzedhu sorroganno, gai est su tonu de sa boghe tua! Ètimu ltn. *subraucare Tradutziones Frantzesu enrouer, ronfler Ingresu to be hoarse, to snore Ispagnolu ronquear, roncar Italianu fare ràuco, èssere ràuco, russare Tedescu heiser sein, schnarchen.

sarrascàre , vrb: serrescare, sorrescrare, sorroscai, sorroschiai, sorrosciare, sorroscrare, sorruschiai, sorruschiare, sorrusciare, surruscai, surruschiai, surruschiare Definitzione fàere una genia de sonu in s'ogroena e in buca torrandho àlidu candho unu est dormiu: nau de su cuadhu, fàere una genia de istúrridu coment'e timendho Sinònimos e contràrios corroschiare, farroschiai, roschidare, sarracrare Frases fiat sorruschiendi a seti cannas ◊ a úrtimu dhoi fut sa genti surruschiendu chi pariat un'acorru de procus! ◊ sos pastores sunt in su pinnetu drommios sorrosciendhe ◊ est drommidu sorrosciandhe a grussu Tradutziones Frantzesu ronfler Ingresu to snore Ispagnolu roncar Italianu russare Tedescu schnarchen.

sarraxàre , vrb: asserraxare, serraxare Sinònimos e contràrios arragai, arrughire, isarrogai, sarracrare* Tradutziones Frantzesu râler, être enroué Ingresu to gasp, to be hoarse Ispagnolu ronquear Italianu rantolare, èsser ràuco Tedescu röcheln, heiser sein.

sartzíre, sartzíri , vrb Definitzione cosire aconciandho unu trastu, unu bestimentu iscorriau Sinònimos e contràrios cosinzare, tapulare, trabungare Ètimu ctl. sarcir Tradutziones Frantzesu repriser, raccomoder Ingresu to darn Ispagnolu remendar, zurcir Italianu rammendare Tedescu stopfen.

sbagassài , vrb: irbagasciae Definitzione andhare a bagassas, istare sèmpere aifatu de féminas, de s'una a s'àtera; fintzes pigare a befa, fàere a bregúngia a unu ananti de gente Sinònimos e contràrios cicisbeai Tradutziones Frantzesu courir le cotillon Ingresu to act as a cicisbeo Ispagnolu putear Italianu cicisbeare Tedescu den Hof machen.

sbertài , vrb Definitzione furare a unu su chi portat in busciaca, in pitzu, comente faent is manilestros in passada, mescamente a fura prana chi mancu si ndhe sapint Tradutziones Frantzesu voler (le sac a main) Ingresu to pick someone's pocket Ispagnolu robar Italianu borseggiare Tedescu stehlen.

sbisuriài , vrb Definitzione guastare sa cara, sa bisura; nau de unu trastu, pèrdere su colore Sinònimos e contràrios infeire, isbisuriri, iscaranare 1, iscrentiare, sfigurai, slegiai / ilbiadire, iscolorire 2. custu pannu est sbisuriau, at pérdiu colori ◊ sbisuriau de fadiori no arrennesciat a movi prus nemancu is peis ◊ pòberus cristianus, sbisuriaus de is bombas chímicas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu défigurer, déformer Ingresu to disfigure Ispagnolu desfigurar Italianu sfigurare, deturpare Tedescu verunstalten, entstellen.

sbodhiài, sbodhicài , vrb: ilboligare* Definitzione apèrrere, istèrrere una cosa imbodhigada o fata a lómboru; foedhare de una chistione coment'e ispiegandhodha; nau de sa manera de fàere sa cosa, coitare, fàere cun lestresa, cun coidau Sinònimos e contràrios disgagiai, ibbrodhiai, istèrrere, istrobillai, spodhai / acoidai | ctr. allomborae, imbolicare / istentare 2. totus dh'ant istudiau, ma nisciunus sbodhicat bèni s'argumentu Tradutziones Frantzesu dérouler Ingresu to unroll Ispagnolu desenrollar, desdoblar Italianu svòlgere, spiegare Tedescu aufwickeln, erklären.

sboriài , vrb: ibboidare*, sbuidai, sburiai Definitzione bogare a fora su chi dhu'est aintru de calecuna cosa, de unu logu, de un'istrégiu o àteru; fàere a buidu, su si ndhe andhare, essire, fintzes de sa gente lassandho buidu unu logu Sinònimos e contràrios abbuidai, ilgavantare, illichidare, istuvare, vasiai | ctr. pienare Frases ita mi bollit, fai sboriai coment'e una carrara de trigu in tempus de guerra?! Tradutziones Frantzesu vider Ingresu to empty Ispagnolu vaciar Italianu svuotare Tedescu leeren.

sborrài , vrb: isborrai*, sburrai Definitzione iscríere in pitzu e de dónnia betu in àtera iscritura o fintzes arrasigare s'iscritura chi no si potzat bíere o lígere bene; fintzes immentigare, pònnere in olvidu Sinònimos e contràrios burrai, irgantzellare / ilmentigare Tradutziones Frantzesu biffer, rayer Ingresu to cross out Ispagnolu tachar Italianu depennare Tedescu durchstreichen.

sbrufulài , vrb Definitzione est su chi faet s'abba budhindho a meda, chi ndhe brínchidat a fora de sa padedha; iscoviare, nàrrere in giru cosas chi no si depent Sinònimos e contràrios abbrubudhai, bessai, frofoai, ischigliare, ischiglionare, sbrufare, strichidhai / lendhare, scordulai, scoviai 2. issu sbrúfulat cantu intendit Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gicler Ingresu to spatter (be) Ispagnolu salirse un líquido al hervir Italianu schizzare Tedescu bespritzen.

sbudhài , vrb Definitzione bogare sa bentre, su matzàmene; rfl. calare sa bentre; trans. cobèrrere (nau de s'atzione coment'e aprofitamentu, dannu, contr'a sa volontade de sa fémina) Sinònimos e contràrios immativuzare, irbudhai, irmatare, smatzai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu étriper Ingresu to disembowel Ispagnolu destripar Italianu sbudellare Tedescu ausweiden.

sbuzarrài , vrb: isbuzarrare* Definitzione cobèrrere ómines cun ómines, féminas cun féminas, su si betare a cobèrrere a unu o a una a poderiu, a fortza, cun aprofitamentu Sinònimos e contràrios ilviolare, inculare, sciortari Frases a unu chi nanca at sbuzarrau unu piciochedhu dh'ant arrestau Tradutziones Frantzesu violer Ingresu to violate Ispagnolu violar Italianu violentare Tedescu vergewaltigen.

scabbalài , vrb Definitzione pèrdere o fàere pèrdere is fundhos de un'aziendha, su capitale, su cabbale Sinònimos e contràrios | ctr. acabbalai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu perdre son capital Ingresu to lose one's capital Ispagnolu arruinarse Italianu pèrdere il capitale Tedescu das Kapital verlieren.

scabbúlli, scabbúlliri , vrb: iscabbúllere* Definitzione arrennèscere a ndhe pigare calecuna cosa de is manos de un'àteru a fortza o cun abbilesa, arrennèscere a otènnere, arrennèscere a si ndh'essire o a fàere a mancu de una chistione, de una dificurtade, de ccn., arrennèscere a ndhe bogare calecuna cosa, unu profetu / pps. scabbúlliu, scabburtu, scabbutu; s. ccn. cosa de una chistioni = bogar'e ragas, lòmpere a carchi resurtadu Sinònimos e contràrios afranchire, allibberai, difèndhere, disgagiai, ifrancare, illertire, irfroculare, iscrúfere, schighitzí / ischire Frases oi gei ndi scabbullis de làmbrigas! ◊ cun tres sogas dh'acapint e no ndi dhu scabbullat nisciunus! ◊ at comporau pitiolus po is angionedhas, cussas pagas scabutas de is farruncas de is margianis 2. ant bociu a babbu e fillu, ma sa giustítzia no nd'at scabbúlliu nudha ◊ no teniat unu sodhu po ndi scabbulli unu pràngiu ◊ sighiat a si ndi pesai prima de orbesci po ndi podi scabbulli una tassa de lati ◊ imparas assumancus un'arti, su tanti po ti ndi scabbulli un'arrogu de pani ◊ at gherrau po si scabbúlliri unu palmu de terra! ◊ no si scabuleis s'alimentu chi si spàciat, ma cussu chi durat po sa vida eterna (Ev) Tradutziones Frantzesu se débrouiller Ingresu to free oneself, to get off Ispagnolu apañárselas Italianu liberarsi, cavàrsela Tedescu sich befreien, sich freimachen, davonkommen.