rilegàre , vrb Definitzione
fàere sa liadura de is líbberos
Tradutziones
Frantzesu
relier,
remboîter
Ingresu
to bind
Ispagnolu
encuadernar
Italianu
rilegare
Tedescu
binden.
rimài, rimàre , vrb Definitzione
fàere a rima, andhare in rima, iscríere o foedhare cun is versos
Frases
los cheria ladinos e sardos, cun versos bene fatos e gustosos, misurados, rimados, zeniosos
Tradutziones
Frantzesu
rimer
Ingresu
to rhyme
Ispagnolu
rimar
Italianu
rimare
Tedescu
sich reimen,
in Reime bringen.
rinzàre , vrb Definitzione
fàere avitu, cricare de consumare o ispèndhere prus pagu, impreare sa cosa a régula, ponendhondhe pagu
Sinònimos e contràrios
acolomizare,
aorrai,
avitare,
arresparmiai,
istraviare 1
Frases
si rinzat sa cosa candho si ndhe tenet pagu ◊ sa linna si la rinzamos nos bastat custa
Tradutziones
Frantzesu
économiser
Ingresu
to economize
Ispagnolu
economizar
Italianu
economizzare
Tedescu
Wirtschaft.
risitàre , vrb Definitzione
apèrrere unu pagu is lavras po erríere, èssere alligru, coment'e erriendho
Sinònimos e contràrios
arriri,
risulare
2.
risitat a su sole su beranu, s'isparghent sos fiores in s'arzola (L.Mudadu)◊ Paret chi no - narzeit sa Giana, risitendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sourire
Ingresu
to smile
Ispagnolu
sonreír
Italianu
sorrìdere
Tedescu
lächeln.
risulàre , vrb Definitzione
erríere unu pagu, apèrrere unu pagu is lavras po erríere
Sinònimos e contràrios
risitare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sourire
Ingresu
to laugh
Ispagnolu
sonreír
Italianu
sorrìdere
Tedescu
lächeln.
rodài , vrb: arrodare 1,
rodare 1,
rodeare Definitzione
girare che orroda, istare o andhare a inghíriu de calecuna cosa, a rodeu
Sinònimos e contràrios
arrogliai,
inghirare
Frases
rodendhe s'ojada totu intundhu abbratzo de su criadu sos ispantos ◊ s'istella est rodeandhe a un'istedhu, paret chi che lu cheret ingullire
2.
chie est rodeadu de giustíssia no balet chi apat coro e ne malíssia! ◊ est rodeadu de butzinos e de zente mala
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner autour
Ingresu
to turn,
to stroll about
Ispagnolu
rodar
Italianu
girare,
stare attórno
Tedescu
drehen.
rodhulàre , vrb Definitzione
andhare orrúmbula orrúmbula, coment'e un'orroda o àteras cosas tundhas
Sinònimos e contràrios
arrembulai,
cadhinare,
codulare,
lodhurare*,
loturare,
lumburare,
torrulare,
trodhulare,
tromedhare
Frases
bi at pagas domos rutas, isperrumadas dae unu crastu chi ndh'est faladu rodhulendhe dae sa costera
Tradutziones
Frantzesu
dégringoler
Ingresu
to tumble down
Ispagnolu
rodar
Italianu
ruzzolare
Tedescu
hinunterrollen.
rodiài, rodiàre , vrb: arrodeare*,
orrodeare Definitzione
istare a rodeu a inghíriu de calecuna cosa, istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho apedhiaos a che dh'arregòllere, andhare a inghíriu de calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
arrodare 1,
arrogliai,
inghirare
Frases
chei s'astore in s'aera tue ródias intro de sas tancas ◊ como totu mi timent chei sa runza e si mi bient che ródiant adhane! ◊ ue cuàt sas licantzadorias rodiao solvèndhemi in salias!
Tradutziones
Frantzesu
graviter autour,
tourner
Ingresu
to orbit,
to rotate
Ispagnolu
rodear
Italianu
orbitare,
ruotare
Tedescu
kreisen.
roghinàre , vrb: arroinare,
orroghinare,
rughinare,
ruinai,
ruinare Definitzione
fàere dannu a una cosa, a unu, de mala manera, de no ndh'èssere prus bonu, de no ndhe pòdere bàlere o serbire prus prus
Sinònimos e contràrios
abbutinare,
derrocai,
derrúere,
iscalabrare,
iscempiai,
ispèldere,
istrossare
| ctr.
agiudai
Frases
mi l'as rughinada tue: si no l'aias lassada andhare cada die a dommo issoro, sa conca no l'aiat pérdia chin cussu preducosu! ◊ cussa morte at rughinau sa famíllia
Ètimu
ltn.
ruinare
Tradutziones
Frantzesu
ruiner
Ingresu
to ruin
Ispagnolu
arruinar
Italianu
rovinare
Tedescu
beschädigen,
ruinieren.
romigài, romigàre , vrb: arramigai,
orromigai,
rumigare Definitzione
istare matzigandho prus che àteru sa cosa ingúrtia papandho, comente faent is animales chi ndhe dha torrant a buca po dha torrare a passare; istare a su papa papa, sèmpere cun calecuna cosa in buca matzigandho, fintzes orrunchinare
Sinònimos e contràrios
aggrumiai,
gramunzare,
grominigai,
ramunzare
/
manicare
Frases
cussu pane risultat romigadu cun murmutos e prus ascrosu de su pane de su cane (S.Are)◊ su mascu apretau, bastit chi siat foras de cuili, romigat pani mancai amucorau! (E.Sanna)
2.
a rumigare ant àpidu sa brilla sos pastores e zente illuminada! ◊ is topis iant romigau s'istoja
Ètimu
ltn.
*rumicare
Tradutziones
Frantzesu
ruminer
Ingresu
to ruminate
Ispagnolu
rumiar
Italianu
ruminare
Tedescu
wiederkäuen,
herumkauen.
roncàre , vrb: arroncai* Definitzione
fàere o bogare sa boghe, nau de su burricu; nau de gente, fàere una genia de sonu tra buca e nasu coment'e de sorrogu, dormios
Sinònimos e contràrios
corrighinare,
irronchiare,
orriare
/
corroschiare,
farroscai,
roschidare,
sarrascare
Frases
bae e ronca, pegus peitundhu! ◊ ronchendhe a mannu faghiant "Ihohn! ihohn!"
2.
Frantziscu Ranca, chi a denote roncat, si drommit bisendhe chi at pérdidu sa conca…
Tradutziones
Frantzesu
ronfler
Ingresu
to snore
Ispagnolu
roncar
Italianu
ronfare
Tedescu
schnarchen.
roschidàre , vrb: ruschidare,
ruscidare Definitzione
fàere una genia de moida, de sonu a sorrogu in s'ogroena e in buca torrandho àlidu candho unu est dormiu
Sinònimos e contràrios
arroncai,
corroschiare,
cosconare,
currungiai,
farroscai,
sarrascare
/
rusciare
Frases
drommendhe, roschidaiat coment'e unu porcu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ronfler
Ingresu
to snore
Ispagnolu
roncar
Italianu
russare
Tedescu
schnarchen.
rotzulàre , vrb Definitzione
girare, ballare a molinadura
Sinònimos e contràrios
dummidare
Frases
sempre rotzulendhe apas su fusu fintzas a candho s'isperdet sa lana
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
tournoyer
Ingresu
to twirl
Ispagnolu
girar
Italianu
prillare
Tedescu
herumdrehen.
rúchere , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrue 1,
rúere,
rúghere,
urrúere Definitzione
calare, o fintzes betare, a terra a cropu, in cobertantza fintzes andhare male de cunditziones; su istare in dossu de unu bestimentu, bestiu, po comente paret abbaidau de artu in bàsciu e istat a chie dhu portat / pps. rutu
Sinònimos e contràrios
atzapulai,
botare,
cairi,
corriare,
falare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare,
istrampare
/
betae
/
dèchere,
iltare
| ctr.
arritzare,
pesai
Maneras de nàrrere
csn:
rúere a costa lada, a costa longa = ponindhe totu su dossu in terra; rúere a palas pessegus = addaisegus, a palas issegus; rúere dae su letu a unu (nadu de ccn. pro su prus a dimandha retórica)= èssere de domo, parente costrintu de bi àere óbbrigu a li dare cosa, a l'azuare; rúere in eréssia (nadu de siendhas)= tocare o bènnere dae sos mannos; rúere a malàidu = collire maladia
Frases
a sas domos che lis ruchet s'ingrostu ◊ sos muros fatos male ndhe ruent ◊ ch'est rutu dae cadhu ◊ in cussa falada at fuzidu e rutu est! ◊ e ite si rues e iscudes a calchi logu, sentza de ochiales?!…◊ a rúere za est fàtzile: su bellu est a si ndhe pesare!
2.
no paret beru chi sonos fatales de débbiles trumbitas ndhe apant rutu muràglias colossales (S.Casu)◊ Antoni iscudet un'ispalada a su cumpanzu azommai lu rughet
3.
sa túnica in su chitu li rughiat che pintada (F.Cambosu)◊ su gapote ti rughet in palas che pintatu
4.
no mi ch'est mancu rutu dae su letu, no, pro li fàghere cussu piaghere! ◊ dae s'atrivimentu e dae sa bragheria che so rutu in sa disaura prus manna
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no est rutu podet rúere
Ètimu
ltn.
ruere
Tradutziones
Frantzesu
tomber,
s'écrouler
Ingresu
to fall
Ispagnolu
caer,
precipitar
Italianu
cadére,
precipitare,
crollare
Tedescu
fallen,
stürzen,
einfallen.
ruciàre , vrb: orrucrare,
rucrare,
rugare,
rugiare,
rugrare,
ruxare Definitzione
segare, fàere a orrugos; passare in mesu de unu logu, agiummai coment'e ispartzindhodhu in duos orrugos; imbistire a màchina a unu o ccn. cosa / rugare s'arresionu, s'argumentu = segare in curtzu su chistionu, lassare su chistionu a mes'incumentu, a rugos, chentza agabbadu
Sinònimos e contràrios
arrogai,
atraessare,
istruncai,
secare
/
ingruxai
/
imbestire 1
| ctr.
annànghere
Frases
s'istrada noa at rugadu su cumonale in duos ◊ custa linna cheret rugada ca est longa ◊ sa sorte ti at rujadu sos passos de sa vida ◊ no mi tratenzo e rugo s'argumentu
2.
sas camineras rúciant zassos ruvosos ◊ no che rughes in mesu de su semenadu: cola a un'oru! ◊ chin custu viazu rucramus su mare ◊ che raxu at ruxadu rios, tancas, bidhas, serras ◊ in su caminu mi apunto pensamentosu candho mi ruxas ainnanti, pitzinna
3.
sa cane l'at ruxada una màchina ◊ frànghedi a un'ala no ti rughent sas màchinas!
Ètimu
ltn.
cruc(u)lare
Tradutziones
Frantzesu
rompre,
casser,
traverser,
heurter
Ingresu
to break,
to cross,
to run into
Ispagnolu
partir,
cruzar,
atropellar
Italianu
spezzare,
attraversare,
investire
Tedescu
brechen,
durchqueren,
überfahren.
rumbicàre , vrb Definitzione
arrespòndhere, in su chistionu, a su chi narat unu, ma mescamente refatzare calecuna cosa, arregodare a unu coment'e a briga, a impróveru (ca no ndhe at fatu contu), su bene chi dhi ant fatu
Sinònimos e contràrios
afrontai,
agiostrare,
atzuridare,
cadojare,
iscamurriare
Frases
s'àteru in lestresa rumbichesit a totu su chi s'ómine li nesit
Ètimu
itl.
rimbeccare
Tradutziones
Frantzesu
jeter à la figure (fam.)
Ingresu
to fling in s.o. face
Ispagnolu
reprochar,
echar en cara
Italianu
rinfacciare
Tedescu
vorhalten.
rundài , vrb: arrundai,
orrundai,
rundhare,
runnare Definitzione
essire, andhare a rundha, andhare peri su logu; istare in giru chentza impreu
Sinònimos e contràrios
bagamundai,
barrantzellare,
cilindronare,
faghinerare,
inghirintinare,
meriolare,
zirare
Frases
so rundhendhe tota chida pro no istare sa zente chensciosa
2.
ite bi sezis rundhendhe in cue, ca no cheret su mere a bi colare?! ◊ rundhabat in sas tancas a die e a note ◊ sas feras istant rundhendhe in su buscu
3.
petzi ses bonu a rundhare introidha chentza contu e chentza cabu! ◊ una note fit rundhendhe in tzitade
Ètimu
spn.
rondar
Tradutziones
Frantzesu
faire la ronde
Ingresu
to do the rounds
Ispagnolu
rondar
Italianu
far la rónda
Tedescu
die Runde machen.
runidàre , vrb Definitzione
istare a rúnidas, torrare àlidu a pelea
Sinònimos e contràrios
aggrogotai,
arrasai,
frisciare 1,
grunnire,
igrisai,
raulare
Frases
su batu est runidendhe
2.
su cane est runidendhe a fortza de caminare
Tradutziones
Frantzesu
ronronner
Ingresu
to purr
Ispagnolu
ronronear
Italianu
fare le fusa (détto del gatto)
Tedescu
schnurren.
rúpere , vrb Definitzione
su naschire, su essire de s'erba intzeurrada, su passare de una parte a s'àtera in logos prenos de linna (cresura, matedu, padente cracu); su pesare de s'arrescotu a pitzu in su cadhàrgiu postu in su fogu; su si apèrrere de una pibisia impostemada (in matéria)/ pps. rúpidu / rúpere in titas = ammadurare in titas, nadu de pitzoca faghindhe a fémina
Sinònimos e contràrios
acarpire,
irrúpere,
irrutiare,
punciai,
rupire,
scoitai,
tidhire
Frases
si no proet, s'erba no rupet ◊ duos tudhos d'erba bi at rúpiu ◊ in cussu tretu ifustu su logu est totu rúpidu ◊ aiat próitu meta e a capitanni su terrinu fit rúpitu primitiu
2.
passesit rupendhe buscos de ozastros, de chercos, de lidones ◊ rupes sos gianniles, pedendhe ◊ in cussas cresuras no faghet a bi rúpere ◊ no isco comente cussa famíllia de Frantza passendhe in Córsica ndhe rupeit innoghe
3.
su soru depet rúpere chentza pesare bullu
Sambenados e Provèrbios
prb:
bucone partiu no rupet brente
Ètimu
ltn.
rumpere
Tradutziones
Frantzesu
pousser,
pénétrer
Ingresu
to sprout,
to pass through
Ispagnolu
brotar,
penetrar
Italianu
spuntare dell'èrba,
penetrare
Tedescu
hervorsprießen,
eindringen.
rupíre , vrb: orrupire Definitzione
su naschire, su essire de s'erba intzeurrada; su intrare e passare de una parte a s'àtera in logos prenos de linna (cresura, cràchiri, padente cracu); su pesare a pitzu e fàere a pígiu de s'arrescotu in su cadhàrgiu postu in su fogu (vrb. fintzes trns.)
Sinònimos e contràrios
acarpire,
irrúpere,
irrutiare,
punciai,
rúpere*,
scoitai,
tidhire
Frases
sa terra, s'erba est rupinne ◊ cust'abba chi at fatu at rupidu su logu ◊ in sos campos aratos su tricu est rupitu carcu e virde ◊ rupitu bi at su locu in sas alas bostras?
2.
che rupit fintzas in sas chesuras ispinosas ◊ cue no si bi podet rupire de sa malesa ◊ in su fogu fia rupidu pro bènnere a ti abbratzare! ◊ comente ses rupidu chentza àere alas a sa roca manna? ◊ pensamentosu, chirco de rupire in su mistériu
3.
candho su soru comintzat a rupire che cheret bogadu fogu, chi no peset su bullu
4.
apo a rupire trampas e minetas
Tradutziones
Frantzesu
pousser,
pénétrer
Ingresu
to surface,
to burst forth,
to sprout,
to penetrate
Ispagnolu
brotar,
penetrar
Italianu
erómpere,
affiorare,
spuntare dell'èrba,
penetrare
Tedescu
auftauchen,
hervorsprießen,
eindringen.