rilegàre , vrb Definizione
fàere sa liadura de is líbberos
Traduzioni
Francese
relier,
remboîter
Inglese
to bind
Spagnolo
encuadernar
Italiano
rilegare
Tedesco
binden.
rimài, rimàre , vrb Definizione
fàere a rima, andhare in rima, iscríere o foedhare cun is versos
Frasi
los cheria ladinos e sardos, cun versos bene fatos e gustosos, misurados, rimados, zeniosos
Traduzioni
Francese
rimer
Inglese
to rhyme
Spagnolo
rimar
Italiano
rimare
Tedesco
sich reimen,
in Reime bringen.
rinzàre , vrb Definizione
fàere avitu, cricare de consumare o ispèndhere prus pagu, impreare sa cosa a régula, ponendhondhe pagu
Sinonimi e contrari
acolomizare,
aorrai,
avitare,
arresparmiai,
istraviare 1
Frasi
si rinzat sa cosa candho si ndhe tenet pagu ◊ sa linna si la rinzamos nos bastat custa
Traduzioni
Francese
économiser
Inglese
to economize
Spagnolo
economizar
Italiano
economizzare
Tedesco
Wirtschaft.
risitàre , vrb Definizione
apèrrere unu pagu is lavras po erríere, èssere alligru, coment'e erriendho
Sinonimi e contrari
arriri,
risulare
2.
risitat a su sole su beranu, s'isparghent sos fiores in s'arzola (L.Mudadu)◊ Paret chi no - narzeit sa Giana, risitendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sourire
Inglese
to smile
Spagnolo
sonreír
Italiano
sorrìdere
Tedesco
lächeln.
risulàre , vrb Definizione
erríere unu pagu, apèrrere unu pagu is lavras po erríere
Sinonimi e contrari
risitare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sourire
Inglese
to laugh
Spagnolo
sonreír
Italiano
sorrìdere
Tedesco
lächeln.
rodài , vrb: arrodare 1,
rodare 1,
rodeare Definizione
girare che orroda, istare o andhare a inghíriu de calecuna cosa, a rodeu
Sinonimi e contrari
arrogliai,
inghirare
Frasi
rodendhe s'ojada totu intundhu abbratzo de su criadu sos ispantos ◊ s'istella est rodeandhe a un'istedhu, paret chi che lu cheret ingullire
2.
chie est rodeadu de giustíssia no balet chi apat coro e ne malíssia! ◊ est rodeadu de butzinos e de zente mala
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourner autour
Inglese
to turn,
to stroll about
Spagnolo
rodar
Italiano
girare,
stare attórno
Tedesco
drehen.
rodhulàre , vrb Definizione
andhare orrúmbula orrúmbula, coment'e un'orroda o àteras cosas tundhas
Sinonimi e contrari
arrembulai,
cadhinare,
codulare,
lodhurare*,
loturare,
lumburare,
torrulare,
trodhulare,
tromedhare
Frasi
bi at pagas domos rutas, isperrumadas dae unu crastu chi ndh'est faladu rodhulendhe dae sa costera
Traduzioni
Francese
dégringoler
Inglese
to tumble down
Spagnolo
rodar
Italiano
ruzzolare
Tedesco
hinunterrollen.
rodiài, rodiàre , vrb: arrodeare*,
orrodeare Definizione
istare a rodeu a inghíriu de calecuna cosa, istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho apedhiaos a che dh'arregòllere, andhare a inghíriu de calecuna cosa
Sinonimi e contrari
arrodare 1,
arrogliai,
inghirare
Frasi
chei s'astore in s'aera tue ródias intro de sas tancas ◊ como totu mi timent chei sa runza e si mi bient che ródiant adhane! ◊ ue cuàt sas licantzadorias rodiao solvèndhemi in salias!
Traduzioni
Francese
graviter autour,
tourner
Inglese
to orbit,
to rotate
Spagnolo
rodear
Italiano
orbitare,
ruotare
Tedesco
kreisen.
roghinàre , vrb: arroinare,
orroghinare,
rughinare,
ruinai,
ruinare Definizione
fàere dannu a una cosa, a unu, de mala manera, de no ndh'èssere prus bonu, de no ndhe pòdere bàlere o serbire prus prus
Sinonimi e contrari
abbutinare,
derrocai,
derrúere,
iscalabrare,
iscempiai,
ispèldere,
istrossare
| ctr.
agiudai
Frasi
mi l'as rughinada tue: si no l'aias lassada andhare cada die a dommo issoro, sa conca no l'aiat pérdia chin cussu preducosu! ◊ cussa morte at rughinau sa famíllia
Etimo
ltn.
ruinare
Traduzioni
Francese
ruiner
Inglese
to ruin
Spagnolo
arruinar
Italiano
rovinare
Tedesco
beschädigen,
ruinieren.
romigài, romigàre , vrb: arramigai,
orromigai,
rumigare Definizione
istare matzigandho prus che àteru sa cosa ingúrtia papandho, comente faent is animales chi ndhe dha torrant a buca po dha torrare a passare; istare a su papa papa, sèmpere cun calecuna cosa in buca matzigandho, fintzes orrunchinare
Sinonimi e contrari
aggrumiai,
gramunzare,
grominigai,
ramunzare
/
manicare
Frasi
cussu pane risultat romigadu cun murmutos e prus ascrosu de su pane de su cane (S.Are)◊ su mascu apretau, bastit chi siat foras de cuili, romigat pani mancai amucorau! (E.Sanna)
2.
a rumigare ant àpidu sa brilla sos pastores e zente illuminada! ◊ is topis iant romigau s'istoja
Etimo
ltn.
*rumicare
Traduzioni
Francese
ruminer
Inglese
to ruminate
Spagnolo
rumiar
Italiano
ruminare
Tedesco
wiederkäuen,
herumkauen.
roncàre , vrb: arroncai* Definizione
fàere o bogare sa boghe, nau de su burricu; nau de gente, fàere una genia de sonu tra buca e nasu coment'e de sorrogu, dormios
Sinonimi e contrari
corrighinare,
irronchiare,
orriare
/
corroschiare,
farroscai,
roschidare,
sarrascare
Frasi
bae e ronca, pegus peitundhu! ◊ ronchendhe a mannu faghiant "Ihohn! ihohn!"
2.
Frantziscu Ranca, chi a denote roncat, si drommit bisendhe chi at pérdidu sa conca…
Traduzioni
Francese
ronfler
Inglese
to snore
Spagnolo
roncar
Italiano
ronfare
Tedesco
schnarchen.
roschidàre , vrb: ruschidare,
ruscidare Definizione
fàere una genia de moida, de sonu a sorrogu in s'ogroena e in buca torrandho àlidu candho unu est dormiu
Sinonimi e contrari
arroncai,
corroschiare,
cosconare,
currungiai,
farroscai,
sarrascare
/
rusciare
Frasi
drommendhe, roschidaiat coment'e unu porcu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ronfler
Inglese
to snore
Spagnolo
roncar
Italiano
russare
Tedesco
schnarchen.
rotzulàre , vrb Definizione
girare, ballare a molinadura
Sinonimi e contrari
dummidare
Frasi
sempre rotzulendhe apas su fusu fintzas a candho s'isperdet sa lana
Traduzioni
Francese
tourner,
tournoyer
Inglese
to twirl
Spagnolo
girar
Italiano
prillare
Tedesco
herumdrehen.
rúchere , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrue 1,
rúere,
rúghere,
urrúere Definizione
calare, o fintzes betare, a terra a cropu, in cobertantza fintzes andhare male de cunditziones; su istare in dossu de unu bestimentu, bestiu, po comente paret abbaidau de artu in bàsciu e istat a chie dhu portat / pps. rutu
Sinonimi e contrari
atzapulai,
botare,
cairi,
corriare,
falare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare,
istrampare
/
betae
/
dèchere,
iltare
| ctr.
arritzare,
pesai
Modi di dire
csn:
rúere a costa lada, a costa longa = ponindhe totu su dossu in terra; rúere a palas pessegus = addaisegus, a palas issegus; rúere dae su letu a unu (nadu de ccn. pro su prus a dimandha retórica)= èssere de domo, parente costrintu de bi àere óbbrigu a li dare cosa, a l'azuare; rúere in eréssia (nadu de siendhas)= tocare o bènnere dae sos mannos; rúere a malàidu = collire maladia
Frasi
a sas domos che lis ruchet s'ingrostu ◊ sos muros fatos male ndhe ruent ◊ ch'est rutu dae cadhu ◊ in cussa falada at fuzidu e rutu est! ◊ e ite si rues e iscudes a calchi logu, sentza de ochiales?!…◊ a rúere za est fàtzile: su bellu est a si ndhe pesare!
2.
no paret beru chi sonos fatales de débbiles trumbitas ndhe apant rutu muràglias colossales (S.Casu)◊ Antoni iscudet un'ispalada a su cumpanzu azommai lu rughet
3.
sa túnica in su chitu li rughiat che pintada (F.Cambosu)◊ su gapote ti rughet in palas che pintatu
4.
no mi ch'est mancu rutu dae su letu, no, pro li fàghere cussu piaghere! ◊ dae s'atrivimentu e dae sa bragheria che so rutu in sa disaura prus manna
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no est rutu podet rúere
Etimo
ltn.
ruere
Traduzioni
Francese
tomber,
s'écrouler
Inglese
to fall
Spagnolo
caer,
precipitar
Italiano
cadére,
precipitare,
crollare
Tedesco
fallen,
stürzen,
einfallen.
ruciàre , vrb: orrucrare,
rucrare,
rugare,
rugiare,
rugrare,
ruxare Definizione
segare, fàere a orrugos; passare in mesu de unu logu, agiummai coment'e ispartzindhodhu in duos orrugos; imbistire a màchina a unu o ccn. cosa / rugare s'arresionu, s'argumentu = segare in curtzu su chistionu, lassare su chistionu a mes'incumentu, a rugos, chentza agabbadu
Sinonimi e contrari
arrogai,
atraessare,
istruncai,
secare
/
ingruxai
/
imbestire 1
| ctr.
annànghere
Frasi
s'istrada noa at rugadu su cumonale in duos ◊ custa linna cheret rugada ca est longa ◊ sa sorte ti at rujadu sos passos de sa vida ◊ no mi tratenzo e rugo s'argumentu
2.
sas camineras rúciant zassos ruvosos ◊ no che rughes in mesu de su semenadu: cola a un'oru! ◊ chin custu viazu rucramus su mare ◊ che raxu at ruxadu rios, tancas, bidhas, serras ◊ in su caminu mi apunto pensamentosu candho mi ruxas ainnanti, pitzinna
3.
sa cane l'at ruxada una màchina ◊ frànghedi a un'ala no ti rughent sas màchinas!
Etimo
ltn.
cruc(u)lare
Traduzioni
Francese
rompre,
casser,
traverser,
heurter
Inglese
to break,
to cross,
to run into
Spagnolo
partir,
cruzar,
atropellar
Italiano
spezzare,
attraversare,
investire
Tedesco
brechen,
durchqueren,
überfahren.
rumbicàre , vrb Definizione
arrespòndhere, in su chistionu, a su chi narat unu, ma mescamente refatzare calecuna cosa, arregodare a unu coment'e a briga, a impróveru (ca no ndhe at fatu contu), su bene chi dhi ant fatu
Sinonimi e contrari
afrontai,
agiostrare,
atzuridare,
cadojare,
iscamurriare
Frasi
s'àteru in lestresa rumbichesit a totu su chi s'ómine li nesit
Etimo
itl.
rimbeccare
Traduzioni
Francese
jeter à la figure (fam.)
Inglese
to fling in s.o. face
Spagnolo
reprochar,
echar en cara
Italiano
rinfacciare
Tedesco
vorhalten.
rundài , vrb: arrundai,
orrundai,
rundhare,
runnare Definizione
essire, andhare a rundha, andhare peri su logu; istare in giru chentza impreu
Sinonimi e contrari
bagamundai,
barrantzellare,
cilindronare,
faghinerare,
inghirintinare,
meriolare,
zirare
Frasi
so rundhendhe tota chida pro no istare sa zente chensciosa
2.
ite bi sezis rundhendhe in cue, ca no cheret su mere a bi colare?! ◊ rundhabat in sas tancas a die e a note ◊ sas feras istant rundhendhe in su buscu
3.
petzi ses bonu a rundhare introidha chentza contu e chentza cabu! ◊ una note fit rundhendhe in tzitade
Etimo
spn.
rondar
Traduzioni
Francese
faire la ronde
Inglese
to do the rounds
Spagnolo
rondar
Italiano
far la rónda
Tedesco
die Runde machen.
runidàre , vrb Definizione
istare a rúnidas, torrare àlidu a pelea
Sinonimi e contrari
aggrogotai,
arrasai,
frisciare 1,
grunnire,
igrisai,
raulare
Frasi
su batu est runidendhe
2.
su cane est runidendhe a fortza de caminare
Traduzioni
Francese
ronronner
Inglese
to purr
Spagnolo
ronronear
Italiano
fare le fusa (détto del gatto)
Tedesco
schnurren.
rúpere , vrb Definizione
su naschire, su essire de s'erba intzeurrada, su passare de una parte a s'àtera in logos prenos de linna (cresura, matedu, padente cracu); su pesare de s'arrescotu a pitzu in su cadhàrgiu postu in su fogu; su si apèrrere de una pibisia impostemada (in matéria)/ pps. rúpidu / rúpere in titas = ammadurare in titas, nadu de pitzoca faghindhe a fémina
Sinonimi e contrari
acarpire,
irrúpere,
irrutiare,
punciai,
rupire,
scoitai,
tidhire
Frasi
si no proet, s'erba no rupet ◊ duos tudhos d'erba bi at rúpiu ◊ in cussu tretu ifustu su logu est totu rúpidu ◊ aiat próitu meta e a capitanni su terrinu fit rúpitu primitiu
2.
passesit rupendhe buscos de ozastros, de chercos, de lidones ◊ rupes sos gianniles, pedendhe ◊ in cussas cresuras no faghet a bi rúpere ◊ no isco comente cussa famíllia de Frantza passendhe in Córsica ndhe rupeit innoghe
3.
su soru depet rúpere chentza pesare bullu
Cognomi e Proverbi
prb:
bucone partiu no rupet brente
Etimo
ltn.
rumpere
Traduzioni
Francese
pousser,
pénétrer
Inglese
to sprout,
to pass through
Spagnolo
brotar,
penetrar
Italiano
spuntare dell'èrba,
penetrare
Tedesco
hervorsprießen,
eindringen.
rupíre , vrb: orrupire Definizione
su naschire, su essire de s'erba intzeurrada; su intrare e passare de una parte a s'àtera in logos prenos de linna (cresura, cràchiri, padente cracu); su pesare a pitzu e fàere a pígiu de s'arrescotu in su cadhàrgiu postu in su fogu (vrb. fintzes trns.)
Sinonimi e contrari
acarpire,
irrúpere,
irrutiare,
punciai,
rúpere*,
scoitai,
tidhire
Frasi
sa terra, s'erba est rupinne ◊ cust'abba chi at fatu at rupidu su logu ◊ in sos campos aratos su tricu est rupitu carcu e virde ◊ rupitu bi at su locu in sas alas bostras?
2.
che rupit fintzas in sas chesuras ispinosas ◊ cue no si bi podet rupire de sa malesa ◊ in su fogu fia rupidu pro bènnere a ti abbratzare! ◊ comente ses rupidu chentza àere alas a sa roca manna? ◊ pensamentosu, chirco de rupire in su mistériu
3.
candho su soru comintzat a rupire che cheret bogadu fogu, chi no peset su bullu
4.
apo a rupire trampas e minetas
Traduzioni
Francese
pousser,
pénétrer
Inglese
to surface,
to burst forth,
to sprout,
to penetrate
Spagnolo
brotar,
penetrar
Italiano
erómpere,
affiorare,
spuntare dell'èrba,
penetrare
Tedesco
auftauchen,
hervorsprießen,
eindringen.