rèere , vrb: arrèghere*,
règhere,
rèzere Definizione
agguantai prantau, a sa rea, baliare o padire un'isfortzu, una fortza / poét. rere; pps. réghiu, rézidu
Sinonimi e contrari
abbabiai,
afrimai,
agguantai,
apoderae
Frasi
ruta ndhe so in fundhu: male in cambas mi reo ◊ fit imbriagu chi no si reziat ritzu ◊ su dragu est male fertu, tambidambi e no si podet rere ◊ su filu fit débbile e no at rézidu ◊ siscuru, de su fàmine no si reiat fichidu!
2.
custa cuba no rezet su binu ◊ cust'isterzu rezet, no rezet s'abba, paret chi no rezat
Traduzioni
Francese
soutenir
Inglese
to support
Spagnolo
sujetar,
aguantar
Italiano
règgere
Tedesco
halten.
refaciài, refaciàre , vrb: arrefaciare,
refatzare,
rifatzare,
rinfaciai,
rinfaciare Definizione
nàrrere in cara a unu su male chi at fatu, betare in face una cosa a unu coment'e brigandhodhu, giaendhodhi curpas
Sinonimi e contrari
acarai,
agiostrare,
atzuridare,
cadojare,
iscamurriare,
rumbicare,
sfacidhai,
sfacidhiri
Frasi
zughiat un'incristada coment'e unu chi teniat cosa meda de li rifatzare ◊ semus fradile e sorrastra: pro chi sies póveru, si cojuamus, a su nessi no amus de nos rifaciare sas ratzas
Traduzioni
Francese
reprocher,
jeter à la figure (fam.)
Inglese
to throwin s.o.'s face (sthg.)
Spagnolo
reprochar,
echar en cara
Italiano
rinfacciare
Tedesco
vorhalten.
reformài, reformàre , vrb: riformare Definizione
fàere una reforma, currègere is difetos de unu fàere; pruschetotu arrefudare a ccn. po fàere su sordau o àteru servítziu po calecunu difetu o farta de sa carena
2.
candho semus andhatos a tirare a leva, a mie ca nanchi fipo tropu sicu e bassedhu mi ant riformatu
Traduzioni
Francese
réformer
Inglese
re-form,
to reject
Spagnolo
reformar,
dar de baja
Italiano
riformare
Tedesco
reformieren,
ausmustern.
refreàre , vrb: arrasfriai,
erresfriare,
refriare,
resfriai,
rifriare Definizione
pigare, ingòllere o fintzes fàere ingòllere refriu, fàere a arremadiu
Sinonimi e contrari
acatarrare,
arremadiai,
arremare,
arrumai
Frasi
zughia pagu cuguzura in su letu e mi so refriadu ◊ titia, custu fritu oe mi refriat!◊ pizu ti che as bogadu, chi ti ses refriendhe?!
Etimo
ctl., spn.
refredar
Traduzioni
Francese
s'enrhumer
Inglese
to catch a cold
Spagnolo
resfriarse
Italiano
infreddarsi
Tedesco
sich erkälten.
refrenài, refrenàre , vrb rfl Definizione
istaresindhe de calecuna cosa, lassare istare, fàere a mancu
Sinonimi e contrari
arrecatai 1,
ostènnere
Frasi
si no ti refrenas in gioventude, fracassas sa vida tua e ti abbassas a perígulos dannosos ◊ refrena sas gherras!
Traduzioni
Francese
se retenir,
contenir
Inglese
to control oneself
Spagnolo
refrenar
Italiano
contenérsi,
trattenérsi
Tedesco
sich enthalten,
sich zurückhalten.
refudài, refudàre, refudàri , vrb: arrafudai,
refussai,
reudare,
revudare Definizione
no bòllere o no bòllere prus una cosa o a unu, negare una cosa a chie dha pedit; rfl. nau de bestiàmene, illangiare
Sinonimi e contrari
deudare,
necare,
rebusare 1,
rivuzare
| ctr.
bòlliri,
chèrrere
Frasi
sos puzones revudant su nidu candho bident chi bi lis ant tocadu ◊ sigo poderendhe gràscias e anneos chi cumpanzia mi ant fatu ma no revudo prite mi balent de memórias birdes ◊ si lu mutiant a fàghere a nonnu, ca fit comunista su retore lu reudàt ◊ ti ndhe ses volada reudandhe su nidu chi aias
2.
sos boes si sunt revudados
Etimo
ltn.
refutare
Traduzioni
Francese
refuser,
abjurer
Inglese
to refuse,
to abjure
Spagnolo
rehusar,
rechazar,
abjurar
Italiano
rifiutare,
abiurare
Tedesco
ablehnen,
abschwören.
regalài, regalàre , vrb: arregalai* Definizione
fàere su presente, giare regalos, donos, giare cosa in donu / a si regalare! = a si tènnere contu: zenia de saludu
Sinonimi e contrari
dae 1,
donai,
giai
2.
regaladiche!, regaladebboche! ◊ regaladí, già bides chi mi ndhe andho! ◊ pixadu ti as sas alas sentza mi nàrrere mancu "A ti regalas!" (P.Cherchi)
Traduzioni
Francese
faire cadeau
Inglese
to make a present
Spagnolo
regalar
Italiano
regalare
Tedesco
schenken.
regiràre , vrb: rezilare,
rezirare Definizione
essire de tinu, ammachiare po ccn. cosa o calecunu (pruschetotu po amore): giogare, tocare su crebedhu
Sinonimi e contrari
dessessire,
ilgirare,
irbariare,
iscansae,
issentire,
vogliare
Frasi
est bella chi ndhe faghet regirare! ◊ pro me regiras e peleas, ma ses perdendhe tempus debbadas! ◊ mi ndhe so rezirendhe, so fora de tinu ◊ in coro intendho unu turmentu chi mi fachet sa mente rezilare ◊ faghiat rezirare su chervedhu, de cantu fit bella
Traduzioni
Francese
avoir un chagrin d'amour
Inglese
to suffer agonies
Spagnolo
desvivirse,
morirse
Italiano
spasimare
Tedesco
schmachten.
regnài , vrb: arregnai,
regnare,
reinai,
rennare,
rinnare Definizione
su guvernare de unu rei, ma fintzes su èssere subercu de unu fàere o de una cunditzione; a logos, fintzes campare, abbarrare bios
2.
si rinnat s'afusu no si carrant contones!
3.
sos fizos fint naschendhe e morzendhe, naschendhe e morzendhe, tantu chi, de noe, solu tres mi ndhe aiat regnadu (M.A.Seu).
Traduzioni
Francese
régner
Inglese
to reign
Spagnolo
reinar
Italiano
regnare
Tedesco
herrschen.
regulài , vrb: arregulai,
regulare Definizione
pònnere o tènnere régula, fàere una cosa cunforma a una régula a su bisóngiu, manigiare sa cosa a manera de pònnere su tanti giustu chentza ndhe perdimentare; cambiare o pònnere una cosa cunforma a comente andhat méngius de fortza, de apertura o àteru / r. sa boxi = fàere sa boghe segundhu su bisóngiu
Sinonimi e contrari
afrenai,
medrare,
medrire,
moderai
Frasi
in sos andhonzos, nessi réguladi! ◊ régula s'abba, ca est falendhe a tropu! ◊ mi serbis cras manzanu a sas oto: réguladi, si as de fàghere àteru! ◊ faedhendhe ses una disaura: pensa a ti regulare! ◊ de candu si est regulau in su bufóngiu istat mellus ◊ pitzoca, réguladi sos passos!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
régler,
calibrer
Inglese
to regulate,
to gauge
Spagnolo
regular,
calibrar
Italiano
regolare,
calibrare
Tedesco
regeln.
regutzulàre , vrb: arrugutzulare Definizione
arregòllere o buscare ccn. cosa cun dificurtade, a pagu a pagu
Sinonimi e contrari
acabidae,
acabulare,
apunghitai,
collire,
pelcutzare,
preulire,
sciscillonae
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
ramasser (par ci par là)
Inglese
to scrape together
Spagnolo
juntar
Italiano
raggruzzolare
Tedesco
zusammenbringen.
remenàre , vrb: reminare,
riminare Definizione
giàresi a fàere, mòvere, andhare in crica de fàere, cricare de coitare, pònnere contivígiu po fàere sa cosa
Sinonimi e contrari
apichiare,
atoliare,
ghilghisare,
impiciai,
impressighinire,
isbrigai,
isvirghinzare,
reminire,
spodhai
Frasi
solu daghi s'arrejonu che torreit a su carvone resesseit a si reminare in su de nàrrere e a ispiegare pilu pilu comente si faghiat ◊ mi frimmo e bido duos reminendhe de si acostare a nois in disizu ◊ faghiant sas laoreras a su rémina rema cun fadiga (Grolle)◊ chin su casifítziu prenu si deviat reminare ◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male
Traduzioni
Francese
se dépêcher,
s'appliquer
Inglese
to devote oneself,
to hurry up
Spagnolo
darse prisa,
entregarse
Italiano
sbrigarsi,
impegnarsi
Tedesco
sich bemühen.
remíntere , vrb: arremíntiri,
remítere,
rimítere Definizione
semenare o prantare torra sa cosa chi no at tentu o no est naschia (in nudha o in parte)/ pps. remíntidu, remítiu
Sinonimi e contrari
arremíssiri 1,
remendhare
Frasi
sunt remintindhe su pàstinu ◊ cheret remíntidu su basolu ca bi ndhe at nàschidu pagu
Etimo
ltn.
remittere
Traduzioni
Francese
replanter
Inglese
to replant
Spagnolo
replantar
Italiano
ripiantare
Tedesco
wieder pflanzen.
remirài, remiràre , vrb Definizione
abbaidare, abbaidare cun atentzione, cun arrespetu
Sinonimi e contrari
castiai,
mirai
/
arraspetai,
baritare,
serretzai
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
regarder avec attention,
avec respect
Inglese
to gaze at
Spagnolo
remirar
Italiano
rimirare
Tedesco
betrachten.
remoníre , vrb: arremonire,
remuire,
remunire,
rimonire,
rimunire Definizione
pònnere apostu o in assentu sa cosa, su logu; arregòllere, assentare a una parte sa cosa a manera de no èssere in mesu a istrobbu o, foedhandho de gente, istare in domo (o fintzes recuire), lassare su giru, lassare in pàusu is àteros / ind. pres. 1ˆp. sing. remono, remonzo, 2u passau 3ˆp. sing. remunzeit
Sinonimi e contrari
allichidie,
assetiai
/
acampaniare,
acoglire,
aconciai,
allogae,
arratirai,
chistie,
coltoire,
frànghere,
incungiai,
partare,
transiri 1
/
contoniai,
ghirare,
recoire
Frasi
cheret remonidu su logu ca est totu betadu apare
2.
finas cussos de s'opositzione, remonzendhe s'imbídia in cumplimentos e istrintas de manu, l'ant pienu de cunsizos ◊ isse ndh'est remunindhe cada mese de bellos papajolos, trabballandhe!
3.
fizu tuo depet abbarrare allargu dae fiza mea, e si issu no si remonit za bi pesso deo a l'adderetare! ◊ tres istajones istas remunidu: essis ebbia in s'istajone bella ◊ ti ses fatu santu eremitanu in calchi gruta bene remonidu? (P.Casu)◊ su trigu ndhe lu messo e lu remonzo ◊ remonie sos canes ca soe ghetandhe a ube sezis bois! ◊ a lu lassas su ballare e ti remunis a domo?!
4.
sa zente fit totu remunindhe a bidha su sero ◊ remuindhe ses?!
Traduzioni
Francese
ranger,
retirer,
conserver
Inglese
to tidy (up),
to keep
Spagnolo
arreglar,
recoger
Italiano
rassettare,
ritirare,
conservare
Tedesco
aufräumen,
wegräumen,
sich zurückziehen,
aufbewahren.
rempellàre , vrb: arrampedhai*,
repellare Definizione
essire rempellu, fàere su rempellu, su reberde, su tostau, cricare de si firmare, de no pònnere mente, de no fàere comente bolet s'àteru
Sinonimi e contrari
acroconai,
ammutighinare,
apoderai 1,
arrebbellai,
arrebedhai,
arrepiconare,
calchedhare,
screnciai
Frasi
timo s'última note chi ti rempelles in totu, coro vile, Iscariote! (I.Virdis)◊ in sa pigada sos boes si sunt repellados: est tocadu a che iscucurrare sa gàrriga ◊ chin faedhos sintzeros mi rempello!
Traduzioni
Francese
opposer une résistance
Inglese
to rebel against s.o.
Spagnolo
oponer resistencia,
rebelarse
Italiano
oppórre resistènza
Tedesco
widerstehen.
rempicàre , vrb: arrempicai,
repicai,
repicare 1,
ribicare,
ripicare Definizione
sighire a fàere is tocos de sa campana, sighire a sonare is campanas a ora meda, a festa; sonare un'istrumentu musicale bene meda, comente ischit fàere unu maistu; in cobertantza, istare abbetiandho sighindho a nàrrere, arrespondhendho, repitindho su chi si narat cun foedhos diferentes de matessi significau (fintzes coment'e manera de giare significau nou a is foedhos)/ repicai una porta = istare dubbu dubbu a meda pro chi l'abberzant
Sinonimi e contrari
strichillonai,
trichizare
/
abbetiae
Frasi
grandhe campana, sempre piús forte repica in sas aeras de Ichnusa! (P.Casu)◊ repicat s'ora dae campanile e no benis ancora!
3.
fit note e die repichenne pro la cumbínchere a fàghere su chi cheriat isse ◊ su sardu repicat peràulas de su matessi sinnificadu pro dare piús intinna a s'allega (G.Petazzi)◊ ti ant nadu chi nono e tue repichendhe! ◊ mamma già mi l'at repicadu de lassare sos cumpanzos malos! ◊ at dimannatu unu piachere ma nessune s'est móvitu e tanno bi l’at ribicata
4.
custa est s'ora de bènnere a gianna mia a repicare?!
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
tinter,
répondre,
insister
Inglese
to toll
Spagnolo
repicar,
tocar,
replicar
Italiano
rintoccare,
ribàttere
Tedesco
läuten,
schlagen.
rèndhere , vrb: rèndiri,
rènnere Definizione
giare frutu, portare badàngiu, prodúere prus de su chi s'ispendhet / pps. réndhidu, resu
Sinonimi e contrari
frutai,
produire
Frasi
si bi ponzo tantu e mi rendhet tantu, cantu bi lucuramus? ◊ istudiendhe no fit a bídere comente e proite sas olias podiant rèndhere de prus, o nessi su tantu de campare ◊ ocannu su bestiàmini at réndiu meda ◊ si no est bèni trabballada, sa terra rendit tropu pagu
Traduzioni
Francese
produire,
rapporter
Inglese
to bear
Spagnolo
rendir,
producir
Italiano
rèndere,
produrre
Tedesco
einbringen,
leisten.
rengrassiàre , vrb: arrengrassiai,
ringrasciare,
ringrassiare,
ringratziai,
ringratziare,
ringratziari Definizione
torrare gràtzias po calecunu bene o praxere chi unu at tentu
Sinonimi e contrari
ammertzedare
Frasi
santu Frantziscu meu, dego no apo paràgulas pro bos ringrassiare! ◊ faint sa prucessione po ringratziari su Santu ◊ depimos dare unu presente a su retore pro lu rengrassiare
Traduzioni
Francese
remercier
Inglese
to thank
Spagnolo
agradecer,
dar las gracias
Italiano
ringraziare
Tedesco
danken.
renignài , vrb Sinonimi e contrari
abbetiae,
afutare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchietae,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
irriter,
agacer
Inglese
to vex
Spagnolo
irritar,
amostazar
Italiano
stizzire
Tedesco
ärgern.