preulíre, preulíri , vrb: priuliri Definizione
buscare, arregòllere cosa a pagu a pagu, cun dificurtade, in tempos longos; a logos dhu narant in su sensu de ndhe bogare s'agriore a s'ogiuermanu faendhodhoe fríere unu bículu de pane; fintzes cumprèndhere su chi s'ischit de s'àteru in manera ibballiada, in su sensu de ndhe pentzare male
Sinonimi e contrari
acabidae,
acabigiulare,
acabulare,
arreguai,
coberai,
pelcutzare,
regutzulare,
sciscillonae
Frasi
semus triballendhe che àinos ma no resessimus a preulire unu sodhu ◊ de un'arzoledha de prantaza de càule petzi bi ndh'apo preulidu pagos puntos ca mi che l'at manigada sa ruga ◊ si podint priuliri cuatru litrus de ollu dónnia coranta chilus de ollestincu
Traduzioni
Francese
ramasser,
écornifler
Inglese
to scrape up
Spagnolo
juntar,
reunir
Italiano
racimolare,
raggranellare,
procacciare
Tedesco
zusammenbringen,
zusammensparen,
ansammeln.
preutíre , vrb Definizione
istidhigare su lardu allutu a sa petza orrostindho po dha fàere prus saboria
Sinonimi e contrari
allardare,
ispinghinare,
istedhiare,
untinare
Frasi
iferchit s'anzone, comintzat a l'arrustire e a lu preutire chin lardu
Traduzioni
Francese
arroser un rôti
Inglese
to baste
Spagnolo
enlardar
Italiano
pillottare
Tedesco
spicken.
prevalèssiri , vrb Definizione
èssere de prus, prus forte a paragone de un'àtera cosa
Sinonimi e contrari
bíncere,
prevàlere,
superai
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
l'emporter
Inglese
to prevail
Spagnolo
prevalecer
Italiano
prevalére
Tedesco
überwiegen.
prexài , vrb, rfl: bresare Definizione
provare cuntentesa
Sinonimi e contrari
aggajare 1,
allegrare,
frogare,
gavisare
| ctr.
dispiàchere
Frasi
mi ndi prexu meda de su chi as fatu tui ◊ gei si ndi prexat, filla tua, chi dhi arrogas cussu fólliu!…◊ gei si ndi prexat, sa pobidha, si dh'agatat imbriagu, candu torrat!…
2.
cuntentu issu, prexaus totus!
Traduzioni
Francese
être ravi
Inglese
to rejoice
Spagnolo
alegrarse,
regocijarse
Italiano
rallegrarsi
Tedesco
sich freuen.
privàre 1 , vrb Definizione
su si pigare cunfidàntzia cun is mannos, pigare is angenos coment'e gente de domo
Etimo
spn.
privar
Traduzioni
Francese
traiter familièrement
Inglese
to treat informally
Spagnolo
tratar con familiaridad
Italiano
trattare familiarménte
Tedesco
jdn. mit Vertrautheit behandeln.
proài , vrb: proare,
probare,
progare,
provai,
provare Definizione
fàere calecuna cosa po bíere comente essit, si andhat bene o àteru, po iscumbatare e averguare calecuna cosa, po àere sa cunfirma de una duda; sentire calecuna cosa in sa carena o in s'ànimu; fortzare, pònnere cosa a isfortzu
Modi di dire
csn:
provai a + vrb. = fàghere una cosa a meda, a mal'istropiadura, a tropu; proare sas fortzas = fàghere irfortzu mannu a cantu si podet, fagher fàghere irfortzu
Frasi
aite no ti proas a fàghere cussu, ca bides sa música?!…◊ totu sa genti provàt a bocí su mostru ma nudha! ◊ ajó, prova tui, immui, a fai sa firma bèni! ◊ ant fintzas provau a tocai is bòis de istrumbu, ma no boliant prus andai ◊ a su proa proa, amus fatu, fatu, fintzas a candho bi semus revéntidos ◊ bonu za paret: proadu ebbia cheret! ◊ chie no lu progat no bi credet
2.
bos ant proadu s'imbrollu: ite bregunza in cudhos logos chi l'ant a ischire! ◊ sa die chi mi provas un'ingannu tènemi pro malignu e traitore ◊ pro isperiéntzia tenimus proadu chi si morit de dogni atzidente ◊ chie creet - at nadu Cristos - mi lu proat faghindhe su chi deo li apo nadu ◊ nara si unu símile difetu in custu modu proadu mi as mai!
4.
no ti dha provis meda, sa conca, no ti noxat!…
5.
ant provau a ndi ghetai, de sali!…◊ ant provau a ndi papai: agiummai no ndi lassant!
Etimo
ltn.
probare
Traduzioni
Francese
prouver,
démontrer
Inglese
to prove
Spagnolo
probar,
comprobar
Italiano
provare,
testare,
comprovare
Tedesco
probieren,
ausprobieren,
prüfen,
fühlen,
empfinden,
beweisen.
probassài, probassàre , vrb: propassai,
propassare Definizione
andhare prus ainnanti de un'àteru (gente, logu, cosa, tempus o àteru)
Sinonimi e contrari
acabulare,
cobai,
isazerare,
isigolare
| ctr.
ammoderai
Frasi
su tallu passat in bidha, propassat su ponti e sighit andai a innantis
Etimo
ctl., spn.
propasar
Traduzioni
Francese
dépasser
Inglese
to go beyond
Spagnolo
superar,
pasar
Italiano
oltrepassare,
sorpassare,
superare
Tedesco
übersteigen,
überschreiten,
überholen.
produíre , vrb Definizione
fàere o bogare ccn. cosa coment'e arresurtau de unu trebballu, o fintzes coment'e arresurtau de sa vida naturale de matas, erbas e animales
Sinonimi e contrari
fàchere,
frutai,
prodúsiri
Frasi
non fit su sèmene in bundhàntzia de pòdere produire s'unu deghe! ◊ a logus si produit in s'indústria de is mineralis chi si agatant in cantidadi ◊ una terra ifusta dae sa próghida chi a s’ispissu rughet produit erba ◊ trebballa e non murrunges, produi trigu, late, petza e binu!
Etimo
ctl.
produ(h)ir
Traduzioni
Francese
produire
Inglese
to produce
Spagnolo
producir
Italiano
produrre
Tedesco
produzieren,
herstellen,
erzeugen.
profizàre , vrb Definizione
atrotigare, girare de longu una cosa, pruschetotu orrobba, fune o cosas deasi, de no èssere prus a línias deretas, deasi comente si faet filandho lana o àteru
Sinonimi e contrari
acordiolai,
arretroci,
atrotixai,
folfigiare,
forrighitare,
furrighedhare,
fortzicare,
tontirgiai,
trofigare,
trochigiare,
trofizare
| ctr.
isprofizare
Frasi
duos cabos de filu si los profizant a diferente betu s'imbóligant apare ◊ li at profizadu su bratzu chi azummai si ndhe píssiat de su dolore ◊ segundhu sa linna chi est si profizat, totu, fintzas si est tènnera
2.
su professore si frimmaiat in donzi bancu e abbaidaiat su cómpitu: daghi bi aiat carchi isbàgliu de pagu contu profizaiat su murru
Traduzioni
Francese
tortiller,
tordre
Inglese
to twist
Spagnolo
retorcer
Italiano
ritòrcere,
contòrcere
Tedesco
drehen,
verdrehen,
auswringen,
zusammendrehen.
progetài , vrb: prozetare Definizione
istudiare, cuncordare e fàere progetos
Sinonimi e contrari
sestare
Traduzioni
Francese
projeter
Inglese
to plan
Spagnolo
proyectar,
planear
Italiano
progettare
Tedesco
planen.
proighinài , vrb: proiginai,
proiginare,
proischinare,
proixinai,
proxinai Definizione
pròere pagu, abbighedha lena
Sinonimi e contrari
aciaviai,
arrosinai,
cibinare,
istedhiare,
lentinare,
modhinare,
pioinare,
plopighinare,
proiginedhare
Frasi
a marrai trigu andastus mancai proxinendi ◊ totu su mesi est abarrau próxina próxina
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pleuviner
Inglese
to drizzle
Spagnolo
lloviznar
Italiano
piovigginare
Tedesco
nieseln.
promíntere , vrb: promítere,
promítiri,
prommíntere,
prommítere,
prummíntere Definizione
giare su foedhu, assegurare cun antibitzu de fàere o de giare ccn. cosa / pps.: prointu, promintu, promissu, promítidu, promítiu, promitu
Sinonimi e contrari
aparagulare,
impromíntere,
promitire
Frasi
iat promítiu a sa picioca sua su pannu de brocau po su costúmene de sa cójua ◊ ti apo basadu e promintu caros donos ◊ issu dhus at imprenus promitendidhis maris e montis! ◊ sos tres ómines andhant dae un'amigu a s’àteru pedindhe un'inditu e promitindhe a càmbiu dinari e pegos ◊ iant imprommintu a isposa sa primu fígia insoro a don Antioglu
Cognomi e Proverbi
prb:
a ricu no depas, a pòberu no promitas!
Etimo
ltn.
promittere
Traduzioni
Francese
promettre
Inglese
to promise
Spagnolo
prometer
Italiano
prométtere
Tedesco
versprechen.
propòniri, propònnere , vrb Definizione
nàrrere calecuna cosa cun s'idea de dha bòllere fàere, po dha fàere, mescamente candho dipendhet in parte o deunudotu de àtere chi depet èssere cuncordu
Traduzioni
Francese
proposer
Inglese
to propose
Spagnolo
proponer
Italiano
propórre
Tedesco
vorschlagen.
prubbicàre , vrb: pubblicai,
pubbricare Definizione
pònnere in púbblicu, giare a ischire o pònnere a su púbblicu, a chie totu ndhe bolet bíere, ischire, comporare o àteru: si narat prus che àteru de iscrituras chi s'imprentant po dhas giare a connòschere
Sinonimi e contrari
isprubbicare
Traduzioni
Francese
publier
Inglese
to publish
Spagnolo
publicar
Italiano
pubblicare
Tedesco
veröffentlichen,
publizieren.
prugàe, prugài, prugàre , vrb: pulgare,
purgai,
purgare Definizione
illimpiare, isceberare e bogare a manu s'àliga, sa malesa de mesu de su laore o de css. àtera incúngia (es. s’olia) o cosa; pigare o giare sa purga; illimpiare de is pecaos; foedhandho de is matas de frutu, lassare orrúere su frutu guastu, difetosu / prugae a pilu piticu = bene meda, a fine a fine, a puntinu
Sinonimi e contrari
musinare 1
Frasi
prugai a manu, in mesa, in su ciriu ◊ dae s'Onnipoténtzia divina no si fuit, donzunu est chiliradu: a un'ala su lozu, sa genina, a s'àter'ala su trigu purgadu (Monzitta)◊ si purgat su trigu, s'orzu, sa fae, s'olia ◊ is féminas, piciochedhas e piciochedhus puru,trabballànt a prugai su minerali
2.
po ti prugai comporadí s'olleurrícinu
3.
ti dao su cunfortu de sa cunfescione a manera chi, purgadu dae sos pecados, potas intrare in sos chelos
4.
sa nughe est prugandho: abbàida canta che ndh'at in terra!
Etimo
ltn.
purgare
Traduzioni
Francese
émonder,
purger
Inglese
to clean,
to weed,
tu to give a laxative
Spagnolo
mondar,
purgar
Italiano
mondare,
purgare
Tedesco
reinigen,
säubern,
läutern.
pubujonàre , vrb: apupughinare,
pupughinare,
pupujonare Definizione
papare e fàere a farra o pruine sa linna comente dha faet su greme
Sinonimi e contrari
abbrumai,
afarrixedhai,
arnai,
impupughinare,
papuinare,
pipionire
2.
in sa pupujonada càscia manna iscurcuzono che in cosa istranza… toh, sa murroculedha de castanza chi che aia furadu a Pepe Sanna! ◊ su portale che fit rughendhe pupughinau ◊ fit unu portale azannarau e pupughinau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se vermouler
Inglese
to get wormeaten
Spagnolo
carcomer
Italiano
tarlare
Tedesco
wurmstichig machen.
pudài , vrb: pudare,
putare Definizione
segare is cambos de su matedu a manera de dhu fàere crèschere comente si bolet, e mescamente a manera de dhi fàere bogare prus frutu, de dhi fàere bogare linna noa; nau in cobertantza, segare / a./c. Su ger. pudendhe est oguale a su ger. de pudire (in cantu custu, a prus de pudindhe, tenet pudendhe comente benit de ltn. putere)
Sinonimi e contrari
pullai
Modi di dire
csn:
pudai in béciu = in sa linna russa, in sas cambas begras; pudai a longu su sermentu = lassare puda longa, a frutu
Frasi
puda a fitzionu, chi sas piantas produant unu frutu saboridu ◊ custa mata bollit pudada in béciu ◊ si putates vene vinnennates!
Etimo
ltn.
putare
Traduzioni
Francese
émonder
Inglese
to prune
Spagnolo
podar
Italiano
potare
Tedesco
beschneiden,
stutzen.
pudèscere, pudèschere , vrb: pudesci,
pudèsciri,
pudèssere pudrèschere,
puresci,
putèschere Definizione
nau de petza, pische, de erbas, guastare e pigare o bogare sabore o fragu malu, púdidu
Sinonimi e contrari
impudèssere,
impudire,
insuriri,
pudinare,
pudire
Frasi
su pisci candu est purescendi si bit de sa ganga ◊ su piriciolu si pudescit ca portat pagus gradus e àcua meda ◊ cust'abba est pudeschennosi!
Cognomi e Proverbi
prb:
abba ci curret no pudescet
Etimo
ltn.
putescere
Traduzioni
Francese
pourrir,
puer
Inglese
to stink,
to putrefy
Spagnolo
pudrir,
heder,
apestar
Italiano
imputridire,
puzzare
Tedesco
verwesen,
verfaulen,
stinken.
pudíre , vrb: putire Definizione
essire púdidu o fàere fragu malu, de cosa guasta; pònnere fragu malu, pudidore a sa cosa, a su logu / ger. pudendhe (bíere s'etm.)
Sinonimi e contrari
impudire,
pudèschere,
putzinai
Frasi
pudit che contza ◊ su fiadu chi ant mortu l'ant lassadu cun sa mata intro e a candho sunt torrados l'ant àpidu pudendhe ◊ cussos tzigarros putinne ti sont toscanne
2.
est abba mala chi fràzigat e pudit s'istentina ◊ cussu fiadu mortu est pudendhe sete terras!
Etimo
ltn.
putere
Traduzioni
Francese
puer
Inglese
to reek
Spagnolo
heder,
apestar
Italiano
puzzare,
impuzzolentire
Tedesco
stinken.
púgnere , vrb: púngere,
púnghede,
púnghere,
punghi,
púngiri Definizione
intrare o fàere intrare cosa punciuda (e in custu sensu si narat po iscannare puru); fintzes fàere a iscrafíngiu, coment'e de cosa arrasposa chi tocat sa carre in tretu prus delicau; prnl. nau de linna, de orrobba, su si fàere totu istampos coment'e papau de su greme
Sinonimi e contrari
ifertzire,
infrissai,
istocazare,
punciai
/
istocagiare
/
spurtiri
/
arnai,
pipionire
Modi di dire
csn:
púnghere su porcu (o àteru fiadu de bochire) = irgannare su porcu; púnghere una cosa a unu = arregordaisidha po chi dha fatzat; Maria Pungibungi = zenia de fémina mala, fata a pessamentu, chi tiat púnghere a bentre sos pisedhos chi ant manigadu tropu…
Frasi
comente l'ant puntu s'acu, sa crapa si est pesada a bebbéchinos ◊ pungit is bòis cun s'istrúmbulu ◊ si no mi lassas in pasu ti pungo s'agu! ◊ compà, colade bois a púnghere custas berbeghes ca sezis pràtigu!
2.
segadiche s'arba ca mi punghes! ◊ sa lana grussa pungit, posta sentza de nudha asuta
3.
si no est segada in sa muta zusta, sa linna si punghet ◊ su tzinníbiri durat séculus e mai si pungit
4.
comente at intesu s'allega est abbarradu sicu: si lu aiant puntu no li aiant àpidu butiu de sàmbene!
5.
sos àinos, si no bos lu punghet s'àteru, de cosa no ndhe faghides!…
Etimo
ltn.
pungere
Traduzioni
Francese
piquer
Inglese
to sting
Spagnolo
pinchar,
punzar
Italiano
pùngere,
punzecchiare
Tedesco
stechen,
reizen,
sticheln.