pigiàre 1 , vrb: apigiare*,
pijare 1,
pixare 1,
pricare,
prigare Definizione
fàere totu a pígias, a pinnigas, a tzirbisas; pinnigare s'orrobba chistindhodha posta bene; incrubare a una bandha, nau fintzes in su sensu de fàere adduire a unu a su chi bolet s'àteru
Sinonimi e contrari
afrangillonai,
aggraminzonare,
atavellai,
atribuntzire,
frongire,
prighizonare
/
pinnicai
/
dòrchere,
indugi
| ctr.
istirai
Frasi
pígiami sas mànigas e sérvimi! ◊ leat sa caldada de su fizu, la pixat e bi la dat ◊ carchi borta si pixaiat in duos pro su dolore chi si li frimmaiat in sa buca de s'istògomo
2.
fatendhe sa cosa fit a bratzos pixados e a pannellu
3.
che s'ómine bos iscolorides, gai che issu sa conca pijades, e a pianu a pianu allizades, bos isfozades e iscolorides (P.Sulis)
Traduzioni
Francese
plier
Inglese
to fold
Spagnolo
doblar
Italiano
piegare
Tedesco
falten,
zusammenlegen,
biegen,
beugen.
piglionài , vrb: pillonai,
apillonai,
pixonai,
puzonare Definizione
fàere àteru pigione; bogare sa tzeurra, àteros tudhos o pigionatzos, àteros cambos, nau de s'erba, de su laore, de is matas; aciapare, cassare pigiones; in cobertantza, cricare pillona, cricare ómine / pudha pillonada = chi zughet sos pudhighinedhos, is pigionedhos aifatu
Sinonimi e contrari
schissurai
/
acambare,
afroghedhare,
apuzonare,
brionire,
brotai,
brundhire,
pigionaciare,
puzonire,
rampudhire,
tidhire
/
turdare
Frasi
cussos mògios bi ant pagu a puzonare ◊ candho si acúrtziat sa die de puzonare, sa reina faghet unu cíulu fine fine e sas àteras abes si ponent in movimentu pro si tucare
2.
s'erva est puzonendhe ◊ su trigu at puzonadu in sete e oto cambas ◊ segundu s'erba chi est, mancai ndi dha tiris torrat a pillonai ◊ sa craba distruit sa mata apena pillonendi ◊ a sos frutales sa temporada los danníficat candho sas àrvures sunt fioridas o puzonadas ◊ totus is sèminis pillonant
3.
custa est una pudha piglionada
4.
chi cuss'amori torrit a pillonai!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeonner
Inglese
to sprout
Spagnolo
germinar,
brotar
Italiano
germogliare
Tedesco
sprießen,
sprossen,
treiben.
piliàre , vrb Definizione
istare a pílios, comente faent is pigiones, o fintzes nau de gente chi istat a tzúnchios
Sinonimi e contrari
cirolitare,
ciulai,
ciurulare,
piulai,
spibisai
Frasi
fintzas sa cardeglina, addaghi no ti aciaras tue, píulat delusa ◊ custos pitzinnedhos píliant che puzones
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pépier,
piailler
Inglese
to twitter
Spagnolo
piar
Italiano
pigolare
Tedesco
piepen,
wimmern,
jammern.
pilisàe, pilisàre , vrb: pilissai,
pilissare,
pilisciare,
pilixai,
pilusare Definizione
murigare a pilisu, murigare de mala manera, pònnere a tréulu, in avolotu, istare a su crica crica murigandho e betandho apare totu; nau de persona, pònnere pilisu, in pentzamentu, fàere pèrdere sa trancullidade / pilisàresi a unu = pigare a boghes male arrennegaos
Sinonimi e contrari
chiriolare,
istriulare,
moricare,
trogomingiai,
trumbugliai
| ctr.
assebiai
Frasi
at preparau sos pilisos pro pilisare su late cracau de fàchere a casu ◊ su mare est totu pilisau dae su bentu ◊ a iscutinare s'olia a mazadorza pilisat sas àrbures a tropu ◊ a s'istribitu sa robba si pilisat e si fachet a unu bubburustu ◊ ite nachi li pilisas a cussu minestrone: est bonu totu su chi bi est! ◊ si pilisat su re assirianu contr'a sos fizos de Gerusalè ◊ su bentu forte at pilisadu sas àrbures e ndhe lis at betadu foza e frutu ◊ sos carabbineris ant pilusadu totue a fine a fine, ponindhe totu a bórtulu
2.
fit pilisada dae su nannicadorju de su cabadhu ◊ po su chi mi abarrat de campai no ndi balit sa pena de mi pilisai meda meda! ◊ fia cuntenta fintzas chi no ses ghirau tue a mi pilisare sa conca! ◊ bi at àteras gherras chi pilisant s'esisténtzia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mélanger,
bouleverser,
troubler
Inglese
to mix,
to upset
Spagnolo
mezclar,
remover,
revolver
Italiano
mescolare,
sconvòlgere,
turbare
Tedesco
vermengen,
durcheinanderbringen,
durcheinanderwerfen,
verwirren.
pilotài , vrb Definizione
prantare o cravare pilotos, fàere unu pilotàgiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
soutenir avec des pilotis
Inglese
to pile
Spagnolo
reforzar con pilotes
Italiano
palafittare
Tedesco
Pfahlbauten errichten auf.
pimpirinàre , vrb Definizione
fàere totu a pintirighinos, fàere bellu: nau de gente, bestire bene
Sinonimi e contrari
anniai 1,
pintirinai
2.
fit unu bete chelu totu pimpirinau de lumeras ◊ zuchet sa cara pimpirinada de tudhas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pointiller
Inglese
to dot
Spagnolo
puntear
Italiano
punteggiare
Tedesco
punktieren.
pinnicài , vrb: pinnicare,
pinnigai,
pinnigare,
prinnigai Definizione
foedhandho de orrobba o àteru deasi a pígiu largu meda o cosa longa, pònnere o fàere a dópiu (o de prus puru) po dha chistire bene (o trantzire po àteru); foedhandho de gente (o fintzes de bestiàmene), bènnere apare, arregòllere, atobiare totu a unu matessi logu po si agatare impare; foedhandho de cosa, arregòllere impresse a unu muntone o totu impare po dha chistire, po ndhe dha pigare (o fintzes furare)
Sinonimi e contrari
ancujare,
collire,
dòrchere,
furai,
imboligare,
leai
/
pigiare 1
/
ammuntonare,
aunire,
remonire
| ctr.
istirai
Modi di dire
csn:
pinnicau che susuja = fatu a unu gantzu; pinnicai a dua pilla, a tres, a cuatru pilla = a pizos; pinnicaisí a crutzu = ritiràresi, istaresindhe in domo asseliadu; pinnigai bàchilis e bachilitus = pinnigare sos cosinzos, pinnigare totu (e andharesindhe)
Frasi
innòi tocat a si pinnicai a fundu de còscia po no s'isciundi ◊ custu ferru cheret pinnigadu in duos ◊ mi pínnigo che una colora ◊ at pinnicau sas funes in corros a sos boes ◊ is undas currendusí apari si pinnicànt a cuadhus mannus ◊ sos letolos netos cherent pinnigados e remonidos
2.
cun d-unu bandu iat pinnigau totu is sardistas ◊ si funt pinnigaus a tres a tres ◊ in sa pratza si dhui pinnigat genti po arrexonai de dónnia cosa ◊ su bentu pinnicat sa folla ◊ est tempus chi is sannoricus pinnighint a tundu! ◊ pínniga totu dae sa mesa! ◊ sa zente fit pronta a si pinnicare ◊ iant pinnigau perda po dha tirai a issu ◊ s'arrennegu si dhi fut pinnigau in su coru
3.
mi che ant pinnigadu totu su chi tenia ◊ su diàulu ti nche pínnichet! ◊ ue colat cussu, àpida sa cosa e pinnigada, faghet!
4.
at a èssiri a bí a chini bincit: crei ca cuncunu de cussus si pinnicat a crutzu!
Traduzioni
Francese
plier,
réunir
Inglese
to fold,
to gather
Spagnolo
doblar,
reunir,
juntar
Italiano
ripiegare,
radunare
Tedesco
falten,
versammeln,
zusammentragen.
pintài , vrb: pintare,
pintari,
pitai,
pitare 1 Definizione
fàere figuras o mustras a pinzellu ponendho tintas o colores adatos (foedhandho de frutos, tínghere, cambiare colore coendho); trebballare fintzes a lepa, a serros (es. su pane), a intessidura (es. sa pramma)
Sinonimi e contrari
pínghere,
pinturare
Modi di dire
csn:
comenti dhu bis dhu pintas = (nadu de unu) no cuat nudha, est su chi paret; pintare s'ae a bolu = èssere de manos bonas, àbbile meda in sas fainas
Frasi
babbu fait e Perdu pintat ◊ s'ae pintes a bolu! ◊ ti pintent in s'altare pro sa bellesa tua! ◊ fizu meu mi at pitau sa zenna de s'aposentu (F.Casula)
2.
ariseu seu andada a s'ortu e apu biu ca s'aràngiu e su mandarinu funt cumentzendu a pintai
3.
no teneus prus nudha, immoi: comenti si bint si pintant!
Etimo
ltn.
*pinctare
Traduzioni
Francese
peindre
Inglese
to paint
Spagnolo
pintar
Italiano
dipìngere
Tedesco
malen,
bemalen.
pintillài , vrb Definizione
fàere a pintillas, a marchighedhos de diferente colore
Traduzioni
Francese
tacheter
Inglese
to spot
Spagnolo
macular
Italiano
maculare
Tedesco
beflecken.
pintirinài , vrb: pintirinare Definizione
fàere a pintirinos
Sinonimi e contrari
anniai 1,
iscacare,
pibirinare,
pimpirinare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pointiller
Inglese
to dot
Spagnolo
motear
Italiano
punteggiare
Tedesco
punktieren.
pinzellài, pinzellàre , vrb Definizione
passare su pinzellu, tínghere a pinzellu
Sinonimi e contrari
impinzellai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
passer le pinceau
Inglese
to paint
Spagnolo
pincelar
Italiano
pennellare
Tedesco
pinseln.
piòere , vrb: piòghere,
plòere,
pròere,
pròghere,
proi 1,
pròiri,
prori Definizione
fàere o lassare andhare abba a istídhigos, nau de is nues (si podet nàrrere de àteru chi calat che a s'abba, mescamente a meda e de artu, o chi no s'ischit mancu de ue benit): bolet s'aus. èssere po inditare chi s'atzione est o fut in su fàere, faendho, a sa sighia, ma s'aus. àere si ch'est passada (foras candho est cun significau metafóricu)/ pps. piópidu, piotu, plópiu, próghiu, próidu, própiu, prótziu, protu; ger. pioghendhe, proindhe
Sinonimi e contrari
ciòere
Modi di dire
csn:
avb. proebroe = in su matessi tempus chi fit o chi est proindhe; èssere o istare proebroe = pròiri fatuvatu, pròiri tantis bortas in pagu tempus; pròiri a màrigas = pròere a tracónias, a tocu a tocu, betare abba a mojos, pròere meda, a istracia; pròiri a refrigadas, a iscutuladas = bènnere s'abba a nues
Frasi
Deus meu, pioghie, ghetae s'abba! ◊ est proindhe de custu manzanu ◊ at piópidu tantu totu sa die (A.Casula)◊ custa cida no at própiu nudha ◊ precae chi progat ca sa terra est assuta ◊ is cucus si arrespundint e parit chi marchint a proi ◊ s'est bortau a bíere si fit proghendhe ◊ ite paret s'aera: proet o no proet? ◊ cras at a pròere ◊ candho proet sériu s'abba a sa terra l'intrat menzus ◊ est proendi meda coment'e prima
2.
pariat unu ciafu piópidu dae sos chelos ◊ su sole sighiat a piòere lughe subra de sa terra ◊ custa cosa dae ue est próida? ◊ custu bèni a issu dhi est própiu de su celu!…
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
plovere
Traduzioni
Francese
pleuvoir
Inglese
to rain
Spagnolo
llover
Italiano
piòvere
Tedesco
regen.
pipài , vrb: apipai,
pipare Definizione
fumare (trinciau) cun sa pipa o fintzes a sigareta, a zigarru / p. a fogu a intro = cun sa parte alluta (de su zigarru) posta aintru, in buca
Sinonimi e contrari
fumai,
tipare
Frasi
de pipare no ti les su víssiu! ◊ a focu a intro mi dormo pipanne ◊ isse pipabat a zigarru
Etimo
itl.
pipare
Traduzioni
Francese
fumer
Inglese
to smoke
Spagnolo
fumar
Italiano
fumare
Tedesco
rauchen.
pipioníre , vrb Definizione
nau de is linnas, infarratzare, essire totu istuviolada de comente si dha papat su greme
Sinonimi e contrari
abbrumai,
afarruciare,
afarrixedhai,
arnai,
impupughinare,
infarraciai,
pertuntare,
pubujonare
Frasi
sa linna si no est segada in muta bona si pipionit
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se vermouler
Inglese
to be worm-eaten
Spagnolo
carcomer
Italiano
tarlare
Tedesco
wurmstichig machen (vom Holzwurm).
piredhàre , vrb Definizione
iscoviare totu, nàrrere totu a sa gente, in giru, nàrrere su male de s'àteru
Sinonimi e contrari
isprubbicare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
claironner aux quatre vents
Inglese
to trumpet
Spagnolo
publicar,
airear
Italiano
strombazzare
Tedesco
austrompeten,
ausposaunen.
pirmàre , vrb: aprimmare,
primai,
primare,
primmai,
primmare Definizione
essire a primma, su pigare coment'e un'ofesa grave una diferéntzia o iscórriu, ma fintzes fàere ofèndhere e pigare dispraxere; nau de sa die, de is àrias, intrullare, ammontare s'aera de nues
Sinonimi e contrari
abbrodhiare,
abruncudhiri,
acasidhare,
annicare,
annozare,
atrafudhai,
ingromorare,
pudhare 1,
ufredhare
Frasi
proite ti ses pirmatu chin isse? ◊ proite l'as primmadu? ◊ is duas sorres si furint primadas e no dh’iant giau mancu una manu de agiudu
2.
sa die si est primmendhe, so bidindhe nues carrarzendhe s'aera
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire la moue,
bouder
Inglese
to sulk
Spagnolo
enfurruñarse
Italiano
imbronciare
Tedesco
schmollen.
piscàe , vrb: piscai,
piscare Definizione
cassare e bogare de s’abba su pische o fintzes àteru, bogare css. de s'abba (o àteru deasi); umprire abba de logu fundhudu, pigare cosa a umpridura intrandho s'istrégiu a mesu, o fintzes pigare cosa coment'e faendho a piscadura, bogandho de un'istrégiu (es. billetes, cartas); nau in cobertantza, cassare o agatare a unu faendho dannu; fintzes furare / p. a cumpudu, a forrogu = a manuda; p. a fraca = farcai
Sinonimi e contrari
cassai
/
umpire
/
furai,
leai
Frasi
partis su sero cun sa barca isperendhe bundhàntzia in su piscare ◊ si piscat bèni cun mari calmu e luna prena ◊ si piscat su pisci, su coradhu
2.
seu pischendi àcua de funtana a cracira ◊ piscant s'abba chi servit in domo dae su putu ◊ su soru rúpidu si ndhe piscat a sas frussellas ◊ pisca sos macarrones ca sunt cotos! ◊ sa cosa cota si ndhe piscat dae su brou
3.
dh'ant piscau comment'e unu traitori ◊ falat unu corvu e che li piscat sa berrita
Cognomi e Proverbi
prb:
chini timit s'àcua no bandit a piscai ◊ chini arriscat piscat
Etimo
ltn.
piscare
Traduzioni
Francese
pêcher
Inglese
to fish,
to catch
Spagnolo
pescar
Italiano
pescare
Tedesco
fischen,
angeln,
ertappen.
pisciài , vrb: pisciare,
pissai,
pissare,
pissiare Definizione
fàere abba, bogare o fuliare s'orina chi is errigos ndhe sèberant de su sàmbene
Sinonimi e contrari
lussai,
meare,
orinai
Modi di dire
csn:
p. de su risu = arriri meda; pissiare a boinu = a tírulu lenu lenu, comente faghent sos antzianos (e sos boes)
2.
bi aiat de si ndhe pissiare de su risu ◊ bentres de risu pro nos ndhe pissiare! ◊ apo fertu a su rajosu, azummai mi ndhe píssio!
Etimo
itl.
pisciare
Traduzioni
Francese
uriner
Inglese
to urinate
Spagnolo
mear,
orinar
Italiano
orinare
Tedesco
urinieren,
harnen.
pisciarèdha , nf Definizione
su istare a su píscia píscia a tropu, coment'e neghe
Terminologia scientifica
mld
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pollakiurie
Inglese
need to piss frequently
Spagnolo
polaquiuria
Italiano
pollachïùria
Tedesco
Pollakurie.
piscinargiài , vrb Definizione
istare foedhandho de s'unu e de s'àteru deasi chentza cabu, tanti po foedhare de ccn.
Sinonimi e contrari
allicuterai,
contularjare,
crastulai,
lorodhare,
pidanciulai,
pisigulare,
pistizonare,
spisciulari,
trobedhare 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cancaner,
bavarder
Inglese
to gossip
Spagnolo
chismorrear
Italiano
pettegolare
Tedesco
klatschen.