pertzetàre , vrb: apretzetai,
precetai,
precetare,
pretzetai,
pretzetare Definizione
giare avertimentos, giare órdines siat po fàere e siat po no fàere calecuna cosa / dis pretzetadas = festas de pretzetu
Sinonimi e contrari
abbèrtere,
ammonestai,
apremiai,
atibbai,
impreigare,
prenusciare
Frasi
ti pertzeto, neta istimada, contadhu a is fígios tuos! ◊ dh'at pretzetau de no nai nudha a nemus ◊ lassai chi is pipius bèngiant acanta de mei e no si dhu pretzeteis! (Ev)◊ si precetàt de no tocai su chi fiat po bendi ◊ Deus at pretzetadu a Adamu e a Eva de no tocare su frutu de un'àrbure ◊ prima de issire los aiat pretzetaos a no ballare a sa tzivile (S.Spiggia)◊ ti pretzeto de nàrrere chie ses!
Etimo
itl.
precettare
Traduzioni
Francese
ordonner
Inglese
to order
Spagnolo
mandar,
ordenar
Italiano
ordinare,
comandare
Tedesco
befehlen,
anordnen.
pertzisàre , vrb: precisai,
pretzisare Definizione
nàrrere cun precisione
Sinonimi e contrari
ispeltzificare
Traduzioni
Francese
préciser
Inglese
to specify
Spagnolo
precisar
Italiano
precisare
Tedesco
genau angeben.
pesài , vrb: pesare,
pessare 1 Definizione
pònnere ritzu, prantau, istrantagiau, artzare in artu, a cara a in artu, o fintzes solu unu pagu de no arresurtare in terra; pigare e trantzire a una bandha, pònnere a una parte, chistire; nau de sa pasta e de su pane cun su frammentu, segare de su cumossu e giare sa forma a su pane, ufrare aghedandho (ufrandho si supesat), èssere a puntu giustu po dhu còere; nau de sa fera, fàere essire, giagarare a manera de dha pòdere bíere e cassare
Sinonimi e contrari
arritzare,
ficare,
fichire,
istantargiai
/
allogae,
coltoire,
frànghere,
pigai 1,
transiri 1
/
atrafudhai
/
seguzare
| ctr.
crocai,
imbasciai,
incruai,
sèdere
Modi di dire
csn:
pesare unu muru, pesai una domu = fai unu muru, fraigare una domo; pesare una domo in muros = fai is murus de sa domu; pesàrendhe sos pes dae terra = isbodhiaisí, fai debressi; pesare dae maladia = sanai, cummentzai a si ndi pesai de su letu una borta passau su mali; pesàresi su bentu = cummentzai a fai bentu, andai bentu; pesai is ogus = artziare sa crista, sos ogros, arritzare sa conca pro abbaidare prus in artu; pesai su pani ciuetu = sestare, segare a cantos, onzi cantu unu pane (civraxu, cocòi, àteru); pesare abbolotu, burdellu = pònniri certu, fai certai, certai; pesare arta (una chistione) a unu = certaidhu po ccn. cosa, pigaidhu a tzérrius, nàrriri cosa; pesàresi a cantare, pesare una boghe, una batorina, un'otada = cummentzai o ponnirisí a cantai, cantai una batorina, una curba; pesàresi a boghes = ghetai tzérrius; pesàresi fogu = allúiri fogu, cumentzai a s'istèrriri fogu fuiu; pesare a bolare = bolai, andai a bólidu, fai bolai, isperditziai; pesare sa néula, su nie, su fritu = fai passai sa nébida, sa ní, su frius; pesare de renes = istrantaxai, pruscatotu assusai, andai mellus bèni, istai mellus; pesàrendhe sa domo = tènniri contu sa domu, fai su torracontu de sa famíglia; pesare su ballu = fai su ballu
Frasi
no as s'ardire pro ti ne pessare dae su letu ◊ po pesai a susu tocat a fai un'iscala a gradinus de telutzas niedhas ◊ a s'albéschida pesat a s'altura su crapalzu (P.Lavra)◊ su pitzinnu est rutu: pesandhelu! ◊ su muru bene pesadu faghet bellesa e onore ◊ su bentu pesat su pruini a remolinadura ◊ ti apu donau dinai po ti ndi pesai sa domu ◊ pesa a ballare, Muschitedha mia! ◊ chi arruit gei si ndi torrat a pesai! ◊ iat bófidu a ndhe dhi torrare a pesare cussa crésia orruta torrada a unu mògoro de pedra
2.
comente agabbas de manigare pèsache totu! ◊ da, pesadechela custa cosa, ca amus fatu! ◊ a sa pipia candu est matuchedha nde dhi pesant is orichinus de prata e dhi ponent is de oro ◊ pesadindhe de inoghe, istrizi ca istrobbas!
3.
su pane in zerru istentat a pesare ◊ sas córbulas prenas de símula fint ammadricadas dae su sero prima e como fint pesadas ◊ sa pasta no at pesau bene
4.
su cani at pesau unu lèpuri, una perdixi ◊ sos canes ant pesadu unu sirvone
5.
si essit su sole che pesat sa néula ◊ si andhat bentighedhu tébiu che pesat su nie ◊ si aiat próidu che aiat pesadu custu frizidore ◊ in bidha si pesat unu grandu avolotu contras a Perdixedhu malas trassas ◊ candho pesaiat una boghe isse intumbiat in sas badhes de acurtzu ◊ su tilibirche comente caentaiat sole si pesaiat a bolare ◊ za coitamus a pesare a bolare cussos duos sodhos!…◊ cussu fogu fuidu si est pesadu comogomo ◊ no mi la peses tantu arta ca sinono mi che so andhendhe! ◊ babbu cun Luiginu nci funt torraus a pesai a medau ◊ s'iat pesau unu bentu chi che crocàt fintzes is ogiastos ◊ s'at pesadu nues mannas
Cognomi e Proverbi
prb:
chie pesat chito faghet zoronada ◊ s'abbisóngiu pesat su béciu a curri
Traduzioni
Francese
se lever,
soulever,
mêler du levain
Inglese
to get up,
to leaven,
to raise
Spagnolo
levantarse,
alzar,
fermentar
Italiano
alzarsi,
sollevare,
innalzare,
lievitare
Tedesco
aufstehen,
sich erheben,
heben,
aufheben,
aufgehen.
pesài 1 , vrb: pesare 1,
pesari 1 Definizione
fàere totu su chi serbit po contivigiare is pipios fintzes a ch'èssere mannos, fatos a ómines, a féminas; parare e contivigiare bestiàmene, contivigiare prantones, matighedhas po crèschere méngius
Sinonimi e contrari
allevai,
aparai
Modi di dire
csn:
pesai famíglia, pipius, criaduras; pesare su babbu, sa mama, a ccn. = ndi torrai a su babbu, a sa mama, pònniri a su pipiu su própiu nòmini de s'ajaju, de s'ajaja, de ccn.; pesare a impróveru = nàrriri unu díciu, un'àteru nòmini a unu, fintzas a candu dhi abarrat coment'e annomíngiu
Frasi
dèu apu pesau seti fillus ◊ cussa fut sa bidhixedha innui si fut pesau issu ◊ beneico sas pretas chi at secatu babbu pro pesare a mie ◊ lu peseint a dulches e a pistocos ◊ sas monzas ant batiu pitzinnas òrfanas pro las pesare ◊ tue ses male pesau e male chischiu ◊ su pitzinnu fit pesadu a pibinos, visciadu ◊ como no est che candho bos sezis pesados vois ◊ in cuss'iscola pesant is ragionieris
2.
innoxi, ca tengu logu, pesu pudhas, cunillus e àterus animalis ◊ si lassant bibos solu sos crapitos de pesare pro crèschere su tazu ◊ amus innetiadu e pesadu sos ozastros pro los iferchire a olia ◊ nosu pesamus su procu e mammai fiat su sartitzu
3.
Fulanu at pesadu su frade mannu mortu de dirgràssia triballendhe, candho at tentu su primu fizu ◊ fit bragheri ca su ghéneru lu aiat pesau
4.
a minore li naraiant goi e goi, e gai bi che lu ant pesadu, a impróveru
Traduzioni
Francese
élever
Inglese
to bring up,
to breed
Spagnolo
criar
Italiano
allevare
Tedesco
aufziehen,
erziehen,
züchten.
pesài 2 , vrb: pesare 2 Definizione
fàere pesu e, in cobertantza, agatare o èssere dificurtosa una cosa, mala a padire; pònnere cosa in sa pesa e iscumbatare su pesu chi faet in grammos o múltiplu; cunsiderare, provare a bíere o cumprèndhere méngius a unu o una cosa, una chistione po dha connòschere bene
Sinonimi e contrari
tantare
/
cunfígiri
Modi di dire
csn:
pesai a grussu = furai in su pesu; pesàresi (nau de duus po comenti faint s'unu cun s'àteru) = andai de acórdiu
Frasi
sa linna frisca pesat de prus ◊ pesat prus su prumu chi no su ferru ◊ sa ní pesat asuba de is àrburis e dhas iscòsciat ◊ balla ca a mandhare fizos a istudiare a su póveru li pesat! ◊ onzunu depet istare in càncaros suos, ca no depet pesare a sos àteros
2.
pesamí su pani ca tengu pressi!
3.
sa pessone cheret bene pesada pro ischire it'est! ◊ pesa sa peràula innanti de faedhare! ◊ isciu cantu pesas
4.
sogra e nura no si pesant
Etimo
ltn.
pe(n)sare
Traduzioni
Francese
charger,
peser,
pondérer,
réfléchir
Inglese
to weigh,
to consider,
to lie
Spagnolo
cargar,
pesar,
pesar,
ponderar
Italiano
gravare,
pesare,
ponderare
Tedesco
lasten,
belasten,
wiegen,
abwiegen,
abwägen.
petíre 1 , vrb Definizione
andhare o tirare a…, cricare de… : pruschetotu bolet nàrrere a tènnere sa volontade, sa gana de ndhe pigare ccn. cosa chi praghet, de dhue lòmpere po si ndhe impobidhare, po dha tènnere, po dha fàere; fintzes tènnere calecunu difetu (es. a sa vista, a s'oidu)
Sinonimi e contrari
apititai,
impugnare,
punnai,
puxae
Frasi
male niedhu contràriu, cantu petint a su Comunu: a Badu ’e Carros nessunu bi andhat volontàriu! ◊ bi at chie bi petit finas si est topu a fàghere s'amministradore! (Tz.Muredda)◊ su bestiàmine petit a su brusiadu ◊ deo a sos durches no bi peto
2.
cussu petit a sa vista e fintzas a surdu
Traduzioni
Francese
tendre,
viser,
aspirer
Inglese
to tend,
to yearn,
to aspire
Spagnolo
anhelar,
ansiar,
tender
Italiano
tèndere,
anelare,
aspirare,
propèndere
Tedesco
streben,
neigen.
piàchere , vrb: piàghere,
plagere,
plàxiri,
pràchere,
pràgere,
pràghere,
pràgiri,
pràjere,
pràxere,
praxi,
pràxiri Definizione
giare o fàere praxere, cuntentesa, alligria, gustu, abbarrare cuntentu, pigare gustu, èssere de aggradu / pps. piàchiu, pràciu, pràgiu, pràtziu, pràxiu; fai su praxi praxi (nau de una cosa) = tantare, fai su tziritziri
Sinonimi e contrari
acaressire,
ingajare,
aggradae,
aggradèscere,
aggradèssere,
aggradire
| ctr.
dispiàchere
Frasi
inoghe no mi che piago ◊ fut pràciu a Deus ◊ no mi praxit a calai a ingunis ◊ dhi praxit a cantai ◊ nara, no ti piat pràghere su fizu de su putecàriu? ◊ si no si ponet cuidau, cascat su binighedhu durche, mancari dhi pragat a dhu bufare! ◊ in sartu a Predu li piachiat e de iscola no ndh'at chérfiu prus s'intesa ◊ dhue at a giru un'ómine malu chi dhi praxent is pipios…◊ m’iat a pràgiri a iscriri su sardu bellu
Etimo
ltn.
placere
Traduzioni
Francese
plaisir
Inglese
to like
Spagnolo
placer
Italiano
piacére
Tedesco
gefallen,
mögen,
freuen.
piànghere , vrb: plàngere,
plàngiri,
pràgnere,
pràngere,
prànghede,
prànghere,
prànghiri,
prangi,
pràngiri Definizione
lambrigare a meda po dispraxere o dannu mannu, dolore forte, fintzes su si dispràxere, su si chesciare de ccn. cosa; dhu narant fintzes de sa bide pudada chi bogat abba, giai in tira
Sinonimi e contrari
ciànghere,
lacrimare
| ctr.
arríere
Modi di dire
csn:
pònneresi, imbucare, iscapare, istucare a prànghere = cummentzai a pràngiri, nau de chini no aguantat disprexeri o bollit a dhu lastimai; prànghere a curriolu, pràngiri a corrinus, pràgnere a torou = a boghes, a órrios; pràngiri a paracu obertu, che funtana, comenti e unu vitelledhu = prànghere a meda; prànghere a pilu isortu (nau de féminas)= a pilus calaus, iscapiaus, atitendi; pràngiri a disimàniu = meda de si che abbadherigare, de si che ammustèrchere; su bistiri dhi prangit apitzus = li falat male, no li deghet; pràngheresi de ccn. cosa = pràngiri po ccn. cosa; est a bi prànghere = su dannu, su mali in cussu logu est aici meda chi fait a pràngiri
Frasi
si mi faghes cussu la pranghes! ◊ tanno pragno che pòberu ispíritu ci circat in su monte su perdonu ◊ una frusua… dànghiri, e m'iscapat a prànghiri! ◊ si dhu bient pragnenno, nemos faet s'atrivida de dhi dare atentzione, a su mischinu! ◊ non prangazas! ◊ it'est un'ómine chi pranghet? unu corru est!
2.
custu logu cheret prantu de comente est male contzu! ◊ faghes su male e apustis ti ndhe pranghes: pessabbei innantis! ◊ candho at ischidu sa chistione si ndh'est totu prantu
3.
sa bíngia no tocat a dha pudai a trigadiu, ca prangit tropu e dhi fait mali
Etimo
ltn.
plangere
Traduzioni
Francese
pleurer,
plaindre
Inglese
to weep
Spagnolo
llorar
Italiano
piàngere,
compiàngere
Tedesco
weinen,
beweinen.
piantàre , vrb: plantai,
prantai,
prantare,
prantari Definizione
nau de prantones, matighedhas o fintzes de prantàgia, pònnere in sa terra trebballada in fossighedhu, in fossu, cun is arraighinas in fundhu bene ammontadas de terra a manera de sighire a crèschere; fintzes semenare, betare su sèmene; pònnere cosa a bisura de mata o palu, fichia in terra de abbarrare firma; rfl. pònnere istrantagiaos, a bisura de mata, in posidura verticale
Sinonimi e contrari
semenai
/
ficare,
fichire
Modi di dire
csn:
prantare (bide) a fundhu betadu = a pértia furada, sentza ndi dha segai de su fundu; torràresi a prantare (nadu de ccn.)= faisí torra su tallu cun sa ponidura, torrare a comintzare un'impreu apustis de su dannu, de una fura
Frasi
no s'istodhit un'àrvure annosa pro la piantare in àteru logu! ◊ issu torrat a prantai is matas aundi segat ◊ nonnu aiat prantadu cussa nughe candho fit nàschidu babbu ◊ in cussa terra si podiat prantai fintzes linu ◊ in s'ortu bi prantamus latuca, càule, sèllere
2.
pentzat issu a prantai is palus po cuncordai un'arcu
3.
medas ant giau una manu de agiudu a Giuanni po si torrare a prantare, ca ndhe dh'iant furau su bestiàmene
4.
is piciocos si prantaiant aposta in sa gennighedha de crésia po biere is piciocas deghi essiant ◊ is piciocos cicios in sa muredha si funt prantaos po saludare su preide
Etimo
ltn.
plantare
Traduzioni
Francese
planter
Inglese
to plant
Spagnolo
plantar
Italiano
piantare
Tedesco
pflanzen.
pibiàre , vrb: apibiare,
pibinai,
pipinare,
pipiare Definizione
pigare a unu a pibios, coment'e tenendhondhe làstima o fintzes po delicadesa, pigandho coment'e a losinga: rfl. si narat de chie, cómodu, si chèsciat chentza motivu e si faet a bíere sèmpere discuntentu de sa sorte sua; nau de pigiones, istare a pibios, a píulos
Sinonimi e contrari
achigulare,
apibiare,
cascaviare,
fiacare,
lastimai,
memulare,
palpare,
pibincai,
spibiai
Modi di dire
csn:
pibinai un'animali = lassàrelu a meda chentza triballare; pibiare sa carena = parpàresi, risparmiàresi, no fàghere perunu irfortzu; pibinai sali a sa petza (o àteru)= paspiare salipa a sa peta
Frasi
a ti àere innotzente cundennadu za cheres pibiadu, poberitu! (M.Murenu)◊ a su mantessi tempus chi lu pibiaiant si ndhe riaiant ◊ si li ponet manu cussa at a chèrrere pibiadu! ◊ est mortu iscatzadu e frundhidu e como totugantos lu pibiant! ◊ no si est pipiau meda in sa cuntentesa: si est dau deretu a traballare ◊ tziu Còsome murghiat sas crapas pipiàndhelas che pitzinnos
2.
ite bella chi ses candho t'intendho pipiandhe! ◊ teniat bisonzu, ma no pediat mai nudha e ne pibiaiat ◊ intendhiat sa voche arta de su pride chi precavat e medas àteras chi pipinavant coment'e rispondhendhe a sas litanias
3.
depiant èssiri obertus is ous de is cardaneras, poita iat inténdiu is pillonedhus pibinendi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plaindre
Inglese
to mourn,
to pity
Spagnolo
compadecer,
lamentar
Italiano
lamentare,
commiserare
Tedesco
beklagen,
bedauern.
pibincài, pibincàre , vrb Definizione
nàrrere sèmpere calecuna cosighedha coment'e a briga, a lamentu, a refatzu, a pedidura ifadosa e fintzes po precisare prus a fine su chi si narat, giare ifadu foedhandho, istare a su pedi pedi
Sinonimi e contrari
achigulare,
agenare,
annischissai,
apibiare,
apurrire,
arrosci,
cascaviare,
innaentare,
memulare
Frasi
maridu miu mi naràt ca dèu fui imbecendi ca dhu pibincamu tropu ◊ cussu est sempri pibinchendi sentza de tènniri bisóngiu! ◊ no mi praxit a pibincai nudha a nemus: bollu su chi mi tocat!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ennuyer,
déranger
Inglese
to annoy
Spagnolo
aburrir,
fastidiar
Italiano
annoiare,
seccare,
importunare
Tedesco
lästig sein,
belästigen,
stören.
picài 1 , vrb: picare 1 Definizione
trebballare sa pedra a iscrapedhu; trebballare su pane grussu totu a pitzicorros, a bicos e a figuras, pintare a picus o a puntus, fintzes trebballare su casu cun sa punta de is pódhighes, faendhodhu in s'aiscu
Sinonimi e contrari
abburinai,
arrepicai 1,
pichirinare,
pimpirinare
/
laurai
Modi di dire
csn:
p. sa petza = pistare o amminudare sa peta; picare su corredhu = pintai, fai figuras a iscarrafiadura in su corredhu; picare sa saltitza = púnghere s'istentina prena pro ndh'essire s'aera chi est intrada iferchindhe
Frasi
candu fiat iscutza, sa mola dha picaiant
2.
li ant fatu unu bellu monumentu totu de màrmaru picadu ◊ ant fatu su pane picadu ◊ is domus tengas de perda picada!
3.
infelchindhe sa saltitza, s'istentina si picat cun s'agu pro chi ndh'essat s'aera
Etimo
spn.
picar
Traduzioni
Francese
tailler
Inglese
to chip
Spagnolo
cincelar
Italiano
scalpellare
Tedesco
meißeln,
behauen.
picài 3 , vrb rfl Definizione
cunsiderare o sentire calecuna cosa coment'e un'ofesa
Sinonimi e contrari
alloroscare,
chischisari,
pirmare
Etimo
spn.
picar
Traduzioni
Francese
se vexer,
se piquer
Inglese
to feel hurt (by sthg)
Spagnolo
picarse
Italiano
offèndersi,
impermalirsi
Tedesco
sich beleidigt fühlen.
picàre , vrb: pigae,
pigai,
pigare 1,
pigari,
pigiare,
pijare,
pixare Definizione
betare sa manu a ccn. cosa po dh'aferrare; ingòllere e portare cosa a un'àteru logu (fintzes a furadura, a iscrufidura, a béndhua), fintzas in su sensu de menguare, bogare, fàere o lassare bènnere impare a ccn. a unu logu; foedhandho de cójuas, bòllere e fàere a pobidhu, a pobidha; foedhandho de matas chi si prantant o chi s'innestant, andhare in bonu de sighire a crèschere bogandho cambu nou de sa linna de s'iferta, betare arraighinas; foedhandho pruschetotu de su papare, digirire e suspire s'alimentu e fàere s'efetu de fàere crèschere sa carena (ma dhu narant fintzes de is foedhos e de àteru candho in chie ascurtat faent s'efetu chi depent coment'e cambiamentu de su cumportamentu); nau de istrégiu po sa mannària chi tenet, càbere, agguantare unu tanti de cosa chi si ponet; cunsiderare sa cosa de calecuna manera, mescamente cun su significau de dha fàere o carculare che un'àtera / cong. 2ˆ p. pl pighetzas
Sinonimi e contrari
acafai,
aferrai,
agganciai,
aggantinare,
aggarrai,
agguantai,
furai,
leai
/
imbucare
/
aggrighidhí,
tènnere
| ctr.
donai,
lassai,
pònnere
Modi di dire
csn:
pigaisí apari = betàresi sas manos a subra a si mazare s'unu cun s'àteru; pigat e… (+ vrb.) = tocat e…, leat e…, comintzat a…; pigare a…(+ vrb.) = leare su métidu, pònnere s'abbitúdine; no mi nci pigat = no mi andhat, no mi piaghet; pigai su sonnu, su fàmine, a scimingiadura = bènnere bene su sonnu, su fàmine, s'irbadhinamentu; pigai mexina = bufare, ingullire meighina; pigai fragu = abbizare fragu; pigai a dónnia logu, a s'ànima = segare sa passiéntzia, coloviare a fortza de istrobbu; pigaisidha in Nàpoli, in cudhu logu = manera de nàrrere candho no si cheret adduire a su fàghere de s'àteru; pigai a unu po un'àteru, pigai allu po cibudha = fadhire sa pessone, pessare chi est unu candho est un'àteru (fintzas apostadamente), cufúndhere una cosa cun àtera; pigai pampa = abbruxai, tènnere; pigai sa mira = abbaidare e puntare pro isparare, pro fèrrere iscudindhe e gai; pigai is nodas de ccn. = chircare de assemizare a ccn.; pigai àrviu de ccn. cosa = leare oru, chircare de ndhe ischire; pigai gelosia = essire zelosu; pigaisidha cun ccn. = atacare a brigare, leàresi arrennegu contra a ccn.; pigai scófia = innamoràresi de ccn.
Frasi
pica su libbru e istúdia! ◊ at bólliu ammarolla a mi pigai cust'arregalu! ◊ pigat sa scifedha e isbuidat su sacu ◊ chi dhu pigu dh'arrogu! ◊ sa prima mela chi ruet, tue pixadila!
2.
cudh'ómini ndi at pigau su piciochedhu ◊ ndi dh'ant pigau su fusili ◊ ndi dhis ant pigau sa terra ◊ bandant a funtana a pigai àcua ◊ su dimóniu si ndi at pigau a Treichinedhu ◊ su carru che lis depet zúchere s'isterzu e at prointu de che picare peri a issos ◊ candho pioet, ti cres riu e cantu ògias ti pígias (V.Sanna)◊ custu bentu che pijat sas portas de s'inferru ◊ de centu ndi pigu otanta e ndi abarrat binti ◊ pigasindedha cussa cosa a su pipiu, ca s'ingollit!
3.
a nai sa beridadi, cussu piciocu no fiat cosa de pigai!
4.
custus froris, chi dhus prantas, pigant a fragu ca est tempus, immoi
5.
candu est fatu bèni, su binu no pigat a conca ◊ de su mànigu a isse no ndhe li pigat nudha mancari mànighet meda ◊ de sas cosas chi li naras no ndhe li pigat: est totu nudha! ◊ custas abbas faghent bene a s'erba e ndhe pigat a sas àrbures puru ◊ si l'arrodas cun sa preda, sa lepa, li pigat de prus ◊ de su mare bos ndhe pigat pagu pro bi andhare pag'ora ◊ no as a assortie candho ti at a pigae fàmene? ◊ a sètzi ingunis no mi nci pigat: stau mellus innòi ◊ gei nci pigat in su dinai…: dhi praxit a pinnigai! ◊ candu pigat a proi, dèu perdu totu is sentidus! ◊ mi depis arrangiai cust'interrutori ca s'atra dí mi est pigada sa currenti ◊ candu no fumu mi nci pigat su sonnu ◊ anchi dhu pighit sa pibida! ◊ cussa est mexina de pigai a istídhius ◊ ge no si dh'eis a bolli pigai cun nosu?!
6.
custa carrada pigat trexentus litrus ◊ su bastimentu mannu pigat meda
7.
pigat issa e ndi essit de asuta de su letu! ◊ pigat s'orcu e si bufat totu s'àcua
8.
aiat pigadu a falare a bidha candho no candho (Z.F.Pintore)
9.
ma po iscimpru mi pigas, chi mi naras custas cosas?! ◊ cussu acostumat a pigai dexi mesis po un'annu! ◊ bosatrus pigais sa dí po su noti ◊ ma po chini mi at pigau?!…
Etimo
ltn.
picare
Traduzioni
Francese
prendre,
soustraire
Inglese
to take,
to subtract
Spagnolo
coger,
substraer,
robar
Italiano
prèndere,
pigliare,
prelevare,
sottrarre
Tedesco
nehmen,
ergreifen,
fassen,
stehlen.
pichetài, pichetàri , vrb Definizione
fàere sa pichetada, prus che àteru papare a meda, genia de festa, in cumpangia
Sinonimi e contrari
arrebbotare,
sbirrendai,
sciaballabatai
Frasi
tristu chi no podit pichetai, càstiat su pratu e lingit sa frochita ◊ andai a pichetai cun is amigus fut sinnu de libbertadi po is giòvunus
Etimo
spn.
picotear
Traduzioni
Francese
banqueter
Inglese
to banquet
Spagnolo
banquetear
Italiano
banchettare
Tedesco
an einem Bankett teilnehmen,
schmausen.
piciài , vrb: (pi-ci-a-i) pissiai
pitziai,
pitziari Definizione
prus che àteru s'efetu chi faet cosa chi punghet o chi abbruxat in sa carre; fintzes pigare cosa (esca) a buca coment'e bicandho; in cobertantza, nàrrere cosa, foedhos chi dispraxent, ofendhent
Sinonimi e contrari
pistidhire,
púnghere,
ispiciulare,
spurtiri
/
piticare
/
anniscai
/
dispiàchere
Frasi
su soli budhiu de s'istadi pítziat ◊ mi pítziat sa ferida
2.
su piscadori a lentza est abetendi chi su pisci pitzit ◊ su casu papadhu pítzia pítzia, ca no proit de su celu!
3.
is fuedhus avrincosus ferint e pítziant, ma a bortas faint prangi a chini dhus ghetat!
Etimo
ltn.
*pits
Traduzioni
Francese
brûler
Inglese
to burn,
to hurt
Spagnolo
quemar
Italiano
scottare
Tedesco
brennen.
pidàe, pidài , vrb rfl: pidare,
pirai Definizione
istare a pidus, betare tródhias
Sinonimi e contrari
istrodhiatzai,
trodhiai
Frasi
mabagràbiu, si fiat pidada!
Etimo
ltn.
*peditare
Traduzioni
Francese
péter
Inglese
to fart
Spagnolo
pederse
Italiano
scoreggiare
Tedesco
furzen.
pidanciulài , vrb: piranciulai Definizione
istare sèmpere naendho dónnia cosa a s'unu e a s'àteru, fintzes cosas chi iant a istare méngius chentza dhas ischire, fintzes istare in giru chentza cabu
Sinonimi e contrari
contularjare,
crastulai,
lendhare,
lorodhare,
piscinargiai,
pistizonare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rapporter,
moucharder
Inglese
to gossip
Spagnolo
charlar,
cotillear
Italiano
svesciare,
gironzolare
Tedesco
ausplaudern.
pienàre , vrb: prenare Definizione
betare o pònnere calecuna cosa in istrégiu o in calecunu logu fintzes a candho no dhue ndhe cabet àtera: fintzes pònnere cosa o betare apitzu coment'e imbrutandho meda o totu, ocupandho logu; foedhandho de terrenos, betare su sèmene in sa terra arada; foedhandho de fémina, impringiare; in cobertantza, fintzes cumbínchere a ccn. a calecuna idea, su si crèdere meda, ocupare fintzes cun prexu sa mente, s'ànima, su coro / cong. pres. 1ˆp. sing. prenga, prene; pps. prenadu, prenu / prenare s'ogru a unu = (nau de calincuna cosa) pàrriri bella meda, bona, pràxiri
Sinonimi e contrari
acolumare,
cènnere,
impreni,
imprignare,
improssimare,
plèniri,
semenai,
umpire
| ctr.
abbuidai,
ilgavantare,
illichidare
Frasi
so prenendhe su binu ◊ mi prenaia sas busacas de càriga ◊ comente at betadu cussa cosa mi at prenu de brúere! ◊ prena s'ozu a sas ampullas! ◊ at prenu fiascos de abba ◊ cussu traste s'est prenanne de rughintzu ◊ bodhindhe morisca mi so prenu de ispina ◊ sos istradones si torrant a prenare de fossos e de lutu ◊ is bangus si preniant de genti, montàrgius e bidhajus
2.
mancari cun s'aradu de linna pienao su nalvone ◊ bos sezis irfassaos prenandhe sa terra a marrone ◊ ocannu prenamus s'ortu a basolu ◊ cust'arricu medas terras dhas preniat a trigu e a fà e poniat fintzas trinta giorronaderis a trabballai
3.
custu contu consolat e ndhe pienat su coro ◊ iscummitu ca sa conca gei ti dh'at prena oi puru, cun is chistionis suas?! (A.Melas)◊ aici gei si dh'at prenu s'ogu!…◊ de cussa malesa ndhe as prenu su logu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
remplir jusqu'au bord
Inglese
to fill
Spagnolo
llenar
Italiano
riempire,
colmare
Tedesco
füllen,
auffüllen.
pigài 1 , vrb: pigare Definizione
andhare a in artu, apitzu: si narat fintzes de s'erba chi naschit, essit e creschet; ingòllere o portare a in artu, apitzu / aus. èssere, àere
Sinonimi e contrari
acadhai,
alciare,
ampiai,
apicai,
apilicare,
apugiai
| ctr.
calai,
falare
Frasi
isse deviat pigare a bidha ue lu fint aisetendhe ◊ su zàganu est pighendhe a campanile a sonare sas campanas ◊ so falendhe a zosso a pigare linna a su fogu ◊ no pighes a su muru, no che ruas! ◊ su late, su brou, s'abba in sa padedha si che pigat si lu faghes budhire a fogu càdriu ◊ su gafè est pigadu ◊ cras pigamus a Montes de Artu
2.
erba ocannu ndh'at pigadu meda ◊ apo fatu s'arzoledha ma depiat èssere sèmene malu ca no bi ndh'at pigadu ◊ betabbila acurtzu, cuss'abba, a s'arburedha, ca sinono no ndhe li pigat!
3.
candho teniat tréighi annos babbu mi che at pigadu a montes ◊ pígache custa cosa a subra!
Etimo
ltn.
picare
Traduzioni
Francese
monter
Inglese
to rise
Spagnolo
subir
Italiano
salire
Tedesco
hinaufgehen,
hinaufsteigen,
heraufkommen,
heraufsteigen,
steigen.