Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ispitzigàre , vrb: spicigai Definition istacare duas cosas atacadas apare, istacare sa cosa de ue est apicigada; nau de gente, iscrobare, lassare istare s'àteru, sa cumpangia, istesiare Synonyms e antonyms istacare, spodhai / disapegai, iscrobare | ctr. apitzigare, apodhai 2. li aiant intregadu a Bacaredhu pro lu cuare e pro che l’ispitzigare dae sas farrancas de sa zustíssia ◊ faedhaiat ispitzighendhe bene sas peràulas ◊ issa, mossigàndhelu e dàndheli un'imbolada, fit resultada a si l'ispitzigare e a si che fuire Etymon itl. Translations French décoller English to unglue, to get rid of Spanish despegar, desencolar Italian spiccicare German loslösen.

isprupàu , pps, agt Definition de isprupare; chi est chentza de prupa, chi che dhi ant segau sa prupa Synonyms e antonyms rosicau / scariau, scarritzinu | ctr. purposu 2. su mere si tzerghiat sa petza e mi daiat sos ossos ispurpatos! ◊ dhi tirat su bestiri e dhi ammostat is ossus ispurpaus Translations French dépulpé English stripped of the flesh Spanish descarnado Italian spolpato German entfleischt.

istonài, istonàre , vrb: stonai Definition su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare paris de duas cosas, in calecuna chistione Synonyms e antonyms distonai Translations French chanter faux, détonner English to be out of tune Spanish desentonar, desafinar Italian stonare German falsch singen.

labredhína , nf Definition su istare a isciolóriu, foedhandho sèmpere, ma nau prus che àteru po su naturale de unu Synonyms e antonyms labrédhia Sentences est cue a labredhina de un'ora! Etymon srd. Translations French faconde, loquacité English gift of the gab Spanish labia Italian parlantina German Zungenfertigkeit.

laelàe , avb Definition èssere l. = totu isciustu, a pauledhas de abba, totu lurtzinas Sentences su terrinu fit totu laelae comente at pióidu Etymon srd. Translations French couvert de flaques d’eau English full of puddles Spanish pantanoso Italian pozzangheróso German voller Pfützen.

launèdhas , nf pl: leonedhas, leunedhas, lionedhas, liunedhas Definition genia de aina antiga meda a tres cannas po sonare a suladura; in cobertantza, genia de idea mala, cosa chi si timet, mémula / partes de is l.: tumbu, mancosa, mancosedha, cabitzinu (croba, loba: tumbu + mancosa); cuntzertu (su c.) = unu giogu, totu is tres cannas; launedha de forrani = pipiriolu de fenu Synonyms e antonyms bísonas, bisones, bísosas, cannas, trubedhas / grima Sentences sos pitzinnos andhabant a fàchere leonedhas a una tanca de trídicu ◊ su danesu Bentzon at fatu istúdiu abberu mannu subra de sas launedhas! ◊ tiu Frori fut su mellus sonadori de launedhas 2. zeo fia contrària po cudha leonedha chi mi aiat intrau in conca sa biada Scientific Terminology sjl Etymon ltn. ligulella Translations French instrument de musique à vent sard, à trois tuyau en roseau et la bouche comme réservoir d’air English launedhas (typical reed-pipe of Sardinia) Spanish instrumento músico de trés tubos típico de Cerdeña Italian spècie di zampógna tìpica sarda German sardische Hirtenflöte.

lúlluru , nm Synonyms e antonyms apísciulu, arrelatu, bàdula, chidériu, ciaciarra, ciaramedha, ciarra, lillora, paraleta, ragàglia Sentences in medas butegas fuit unu lúlluru, pariat chi dhui annàt su ballu, de sa zente, de sas bussas, de sas allegas (A.Cossu) Translations French babillage, bavardage English babble of voices Spanish cháchara, palique Italian chiacchierìccio, cicaléccio German Geschwätz.

lumbrèra , nf Definition funtana de lughe e, nau de gente, chie giaet lughe, faet de ghia Sentences cale lumbrera donosa in turre ermosa naschistis ◊ che afungo intro de ojos tuos e ruo in d-unu mundhu ermosu de lúghida lumbrera (C.Meridda) 2. professionista de sa limúsina, si daiat lumbrera e no cheriat a pedire in logu sou Etymon spn. Translations French lumière English luminary, source of light Spanish lumbrera Italian luminare, fónte di luce German Lichtquelle, Leuchte.

macarronàda , nf: marraconada Definition unu bellu papare de macarrones; nau in cobertantza, tontesa, fata de tontos, de gente pagu abbista Synonyms e antonyms cicionada, ciusonada Sentences sa meri tenit sa marraconada pronta, cuncordada cun petza de caboniscu Scientific Terminology mng Etymon srd. Translations French bon plat de macaroni English dish of macaroni (abundant) Spanish atracón de macarrones Italian maccheronata German Makkaroni-Essen, Dummheit.

màlu , agt, nm: mau 1 Definition nau de gente, chi o chie est intregau a fàere male o est pentzandho a fàere male, dannu o istrobbu (a/c. si narat fintzes po giare prus fortza a unu foedhu chi inditat, cussu etotu, calidades malas: es. trapuleri mau, delincuenti malu); nau de cosa, chi no faet bene (o fintzes chi faet male a sa salude), chi no serbit, no est de giudu; sa parte guasta de css. cosa (e deosi fintzes arremu malàidu de sa carena), cosa chi andhat male o fintzes difícile, peleosa / min. maixedhu = malu meda; mauchedhu = unu pagu malu; su Malu = su dimóniu; f. a logos maba, màua, màgua / a./c. cun significau antifràsticu (e postu innanti de su nm.) bolet nàrrere bonu, bellu, es.: malu olivàriu che fato, inoghe, cun totu custos ozastros!… Synonyms e antonyms malésicu, maléstigu, malignu, malosu, malvadu / gherristu / guastu, malàdiu / male | ctr. bonu, líaru, sanu Idioms csn: fàghere cosa a mala gana = contras a sa gana, contras a sa volontade; èssere o fàghere a gana mala = tènniri ganas o fai bènniri sa ganas de bombitai; zúghere unu mermu malu = malàidu, cun carchi pecu; èssere malu a… (+ vrb. fàghere, bínchere, iscroxai, e gai) = èssere difítzile, inzotosu, dificurtosu, matanosu, trabballosu a… (fàghere, bínchere, iscroxai e gai), o fintzas (si est nadu de zente) chi no est tanti bellu o no est tanti de bona volontadi a fai una cosa; est malu de… = andhat male, faghet male, noghet, no cheret fatu a…; dare a su malu = pessare in su malu, supònnere una cosa mala, chi bi apat capitadu dannu; a malu tou = a dannu tou etotu, fendi mali a tui etotu, pro totu su mali chi ti ndi podit bènniri; leare a unu in malas = chentza delicadesa, a boghes, a briga; èssere in malas, a sa mala cun ccn. = èssiri a primma, a iscórriu de mancu si fuedhai; nàrrere o fàghere una cosa pro su malu = cun s'idea de ofèndhere; poesia o cantone in malu, in malas = posta pro nàrrere male de carchi cosa e de calicunu; fàghere a malu = fàghere cosas chi no andhant bene, no pònnere mente, fàghere dirbetos e gai; furriare una bestimenta a s'ala mala = pònniri sa parti de aintru, aundi si bit sa cosidura, a parti de foras /(a/c.: coment'e agt. no est sempre chi si ponet apustis de su nm.: es. a mala boza ◊ a gana maba ◊ su malu fàghere, su malu coro ◊ fàghere coro malu ◊ èssiri mala pedhi ◊ èssiri pedhi mala) Sentences ses peus de una craba cun s'istintu de fai cosa maba! ◊ est ómine malu, cussu! ◊ sa prus cosa fàtzile est a bènnere malu ◊ no est pro su malu si apo mancadu! ◊ su malu las pessat totu pro fàghere male! ◊ at perdonadu sa muzere morta ma no su malu chi ndhe at su samben derramadu 2. su malu frúndhilu: su chi est bonu cóllilu ◊ tocat a connòsciri su malu acuau ◊ su malu de sa becesa est ca ti fait arregordai sa giovania 3. zughet unu pódhighe malu, comente li at puntu un'ispina ◊ no bastaiat chi fit, at tentu corpu própiu a s'ogru malu! ◊ in su spirali ndi dhi ant segau sa camba mala ◊ cun sa manu mala si est dépiu prestai a portai àcua po istudai su fogu! 4. custa est cosa mala a fàghere, inzotosa meda ◊ inoghe est malu a ndhe agatare cosa gai ◊ cussu est malu a cuntentare ca est mendheosu ◊ so malu a mòere dae domo, no mi piaghet su ziru ◊ balla ca est malu a dòrchere cussu cristianu! ◊ cussu est istrambecu e malu a cumbati 5. tira, tira, su bentu, ca partit su vapori… malu est a ponni amori ca est celiamentu! ◊ narant sos mannos chi est malu de si aggrundhare suta de sa figu ◊ mi parit mau a dhu arrefudai ◊ est malu a si che bogare pizu de bestimenta si su tempus no est assentadu in caentu 6. isse mancu intendhindhe gai bi at dadu a su malu ◊ no podiat acatare su poledhu e fit comintzandhe a pessare a su malu ◊ su malu est a triballare in montes lendhe bentu e abba, o velenu in fràbbica! ◊ deo in malu no bi apo pessau ◊ si abbàidant apare cun sa cara chei sa tela, pessendhe a su malu ◊ Zizi non bi fit ghirau e sos suos fint iscrétios e pessandhe in su malu ◊ fiza tua no est prinza: aus fatu tropu impresse a pentzare a su malu! 7. no li est bastadu a bonas e bi l'apo nadu a malas ◊ torràdemi sa mula a sa bona, ca sinono mi la torrades a sa mala! ◊ si lu leas in bonas ti ponet mente, ma in malas no ndhe faghes ne crau e ne tzou de cussu pisedhu! ◊ nos ant lassadu a malu nostru e amus pérdidu! Surnames and Proverbs smb: Malu / prb: fuedhu mau mancu in brulla! Etymon ltn. malus Translations French méchant, mauvais, délinquant, impie, pervers, inutilisable, nuisible, nocif English wicked, out of order, harmful Spanish malo Italian cattivo, émpio, pervèrso, delinquènte, violènto, guasto, inservìbile, dannóso German böse, Verbrecher, verdorben, faul, unbrauchbar, Fäule, schädlich.

mancànte , agt: mancanti Definition nau de cosa, chi no dhu'est totu, chi no est su tanti giustu (e fintzes chi no est fata bene, chi tenet pecu, neghe); nau de gente, chi no est tanti giusta de conca, chi est fora de tinu (si narat fintzes de chie orruet chentza atuamentos candho dhi benit atacu de malegaducu), chi no si cumportat bene; nau de una línia serrada, chi est tundha ma no parívile, no totue chepare (o a distàntzia diferente de su centru) Synonyms e antonyms faltu, iscassu / macu | ctr. bundhante, bundhansciosu Sentences cantu sunt torraos acatant custa robba mancante: tandho ghirant e dant sa denúntzia ◊ isse est mancante de talentu tantu chi dat provas de veru tontu ◊ cussu est ómine mancante de sentidu ◊ cuss'ómini est mancanti de unu bratzu ◊ coment'e limpiadura est unu paghedhu mancanti 2. mancantedhu est, custu piciochedhu: arrebbugiu chi no fait! ◊ ant fuidu che pópulu mancante (P.Cau)◊ su babbu istaiat che mancante mirendhe si podiat bídere su fizu torrendhe ◊ orabrora so istadu mudu pario unu mancante, comente sa pudhedra mi ndhe at betadu ◊ sas àteras fint tontas o mancantes e ant trascuradu totu ◊ cussos sunt ventureris mancantes e ingurdos Translations French manquant, imparfait, hors de raison, elliptique English lacking, out of one's mind Spanish que falta, carente, chiflado, elíptico Italian mancante, carènte, imperfètto, fuòr di sénno, ellìttico German mangelnd (di = an+ Dat.), fehlend, verrückt.

martàle , agt, nm: martzale, martzali Definition de martu, de su mese de martzu (nau prus che àteru de Pascamanna candho arresurtat in custu mese); una calidade de trigu coinàrgiu (Triticum aestivum) Synonyms e antonyms marsanu, martzinu, maltulinu / martzolu Etymon srd. Translations French de mars English of march Spanish marceño Italian marzolino German März…

mendulèdha , nf Definition genia de pische de mare, piticu, cantu a una sardina ma prus grussu e ladu, unu pagu in colore birde, cun d-unu marcu niedhu in costaos, pintirighinos asulos, cun iscata chi a dha tocare est arrasposa: est unu pische innanti mascu – e faet su sèmene chi chistit in d-una busciuca – e apustis est fémina e faet is oos chi ingendrat cun su sèmene suo etotu Synonyms e antonyms ciàula, ciúcara, méndula* 1 Scientific Terminology psc, maena maena Translations French mendole English kind of fish (maena vulgaris ) Spanish chucla Italian mènola German eine Laxierfischsorte.

moderína , nf, nm: modinia, moredina, moretina, moridina, muderina, mudrina, muredhina, muredina, muredinu, muretina, muridina, muridinu, muritina Definition mura de pedra, muntone de pedra arregorta comente ndhe essit in s'aríngiu, in is terras trebballadas, ma fintzes assentada: muredinu est muredhu puru Synonyms e antonyms morighina, muragadha, muredha, murissina Sentences sos narvonajos faghiant sa linna a carvone e sa pedra la colliant tota a moderinas ◊ fit tota sa tzitade una ruina, muredinas de pedra cun calchina ◊ sa tzitade l'ant fata a una muridina cun sos bombardamentos ◊ su pastoredhu est a libbru in manu in sa mudrina, cun sos anzones paschinne 2. si est sétziu in su muredinu isciorrocau Etymon srdn. Translations French amas de pierres English heap of stones (rubbles) Spanish majano, montón de piedras, escombros Italian murìccia, cùmulo di piètre, di macèrie, mòra German niedrige Steinmauer, Steinhaufen.

mogliòla , nf Definition merdona de mare, genia de pische mannitu: est un'arratza de merulutzu Scientific Terminology psc, phycis phycis Translations French mostelle English kind of fish Spanish brótola Italian pastènula bruna German Mittelmeerfisch, der zu der Gadidae Familie gehört.

nechidàu , pps, agt: nichidadu, nichidau Definition de nechidare; chi est tristu, ammurrionau po calecuna ofesa chi dhi ant fatu Synonyms e antonyms annicadu, annoxau, arrennegadu, inchietu, pirmatu | ctr. allegru, pregiosu 2. nichidau chin mimme ses? ◊ fit nechidau ca murghendhe no fit reséssiu a istrabiare in tempus una cacada de sa crapa ◊ Deus nechidau at nau ca si arrepentiat de àere fatu s'ómine! 3. sunt ghiraos dae sa gherra totu male fraganaos, imbetzaos chentza su tempus, nechidaos in totu sas cosas Translations French fâché English disturbed, out of temper Spanish airado, furioso Italian adirato, inquïèto German ärgerlich, böse sein, zornig sein.

noantàmas , cng: nointamas, nointames, nointàmene, nontamus, notammis Definition (cng. cuncessiva) genia de foedhu chi giaet un'idea de cosa contrària: cun totu cussu…, no solu de…, no solu no…; po giare prus fortza a su chi si narat, s'impreat coment'e po repitire unu foedhu / noantamas de... antzis = no de..., no solu… antzis, fintzas Synonyms e antonyms tamen*, mancumale, prusaprestu / cdh. nointamu Sentences nointamas sas cosas sunt andhadas a su revessu (G.Ruju)◊ si est cugudhadu in cara che batia frisca, nointamas l'ant connotu ◊ no apo mai crétidu in cussos contos, nointamas in su pessamentu mi prammizaia totu sas naravellas intesas dai sos mannos 2. nointamas at faedhadu male de me, ma de tota s'eréntzia ◊ nointames de sere a cadhu a sa nuda, no rezo mancu in sedha! ◊ nointamen de mi frimmare, devia andhare piús lestru ◊ notammis a no torrare a nàrrere nudha, ma fut issu etotu a andhare in agiudu a chie ndhe teniat bisóngiu 3. no solis ant bidu sa pupa de s'ómine, ma l'ant finas connotu, nointamas! Translations French cependant, malgré, néanmoins English in spite of, however Spanish sin embargo, a pesar de Italian tuttavìa, nonostante, nondiméno German auch wenn, obwohl, trotzdem.

notàda , nf Definition totu s'ora de sa note, mescamente pentzada po sa genia de tempus chi faet Synonyms e antonyms | ctr. diada Sentences su pastore bizat a pesa e corca in sa notada ◊ arratza de notada istanote: bentu forte pariat chi che fit lendhe totu! ◊ s'ispíritu chi a totu lughe dada est pro sos Sardos guida sigura che faru luminosu in sa notada ◊ como l'isco inue che passat sa notada! Scientific Terminology tpc Translations French nuit English night (period of a) Spanish noche Italian nottata German Nacht, Nachtzeit.

nuèra 1 , nf Definition nues mannas a meda e càrrigas de abba, niedhas Synonyms e antonyms annuadura Sentences aeras pídigas e umbrosas solu traschias carrant e nueras de iscunortu (F.Piga) Translations French amas de nuages English mass of clouds Spanish nubarrón Italian nuvolàglia German Gewölk.

nuraghésu , agt Definition de is nuraghes, chi pertocat is nuraghes, su tempus e sa civiltade de is Sardos chi dhos ant progetaos e fatos Synonyms e antonyms nuraghinu Etymon srd. Translations French nuragique English of the nuraghi Spanish nurágico Italian nuràgico German nuragisch.