ispitzigàre , vrb: spicigai Definitzione
istacare duas cosas atacadas apare, istacare sa cosa de ue est apicigada; nau de gente, iscrobare, lassare istare s'àteru, sa cumpangia, istesiare
Sinònimos e contràrios
istacare,
spodhai
/
disapegai,
iscrobare
| ctr.
apitzigare,
apodhai
2.
li aiant intregadu a Bacaredhu pro lu cuare e pro che l’ispitzigare dae sas farrancas de sa zustíssia ◊ faedhaiat ispitzighendhe bene sas peràulas ◊ issa, mossigàndhelu e dàndheli un'imbolada, fit resultada a si l'ispitzigare e a si che fuire
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
décoller
Ingresu
to unglue,
to get rid of
Ispagnolu
despegar,
desencolar
Italianu
spiccicare
Tedescu
loslösen.
isprupàu , pps, agt Definitzione
de isprupare; chi est chentza de prupa, chi che dhi ant segau sa prupa
Sinònimos e contràrios
rosicau
/
scariau,
scarritzinu
| ctr.
purposu
2.
su mere si tzerghiat sa petza e mi daiat sos ossos ispurpatos! ◊ dhi tirat su bestiri e dhi ammostat is ossus ispurpaus
Tradutziones
Frantzesu
dépulpé
Ingresu
stripped of the flesh
Ispagnolu
descarnado
Italianu
spolpato
Tedescu
entfleischt.
istonài, istonàre , vrb: stonai Definitzione
su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare paris de duas cosas, in calecuna chistione
Sinònimos e contràrios
distonai
Tradutziones
Frantzesu
chanter faux,
détonner
Ingresu
to be out of tune
Ispagnolu
desentonar,
desafinar
Italianu
stonare
Tedescu
falsch singen.
labredhína , nf Definitzione
su istare a isciolóriu, foedhandho sèmpere, ma nau prus che àteru po su naturale de unu
Sinònimos e contràrios
labrédhia
Frases
est cue a labredhina de un'ora!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faconde,
loquacité
Ingresu
gift of the gab
Ispagnolu
labia
Italianu
parlantina
Tedescu
Zungenfertigkeit.
laelàe , avb Definitzione
èssere l. = totu isciustu, a pauledhas de abba, totu lurtzinas
Frases
su terrinu fit totu laelae comente at pióidu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
couvert de flaques d’eau
Ingresu
full of puddles
Ispagnolu
pantanoso
Italianu
pozzangheróso
Tedescu
voller Pfützen.
launèdhas , nf pl: leonedhas,
leunedhas,
lionedhas,
liunedhas Definitzione
genia de aina antiga meda a tres cannas po sonare a suladura; in cobertantza, genia de idea mala, cosa chi si timet, mémula / partes de is l.: tumbu, mancosa, mancosedha, cabitzinu (croba, loba: tumbu + mancosa); cuntzertu (su c.) = unu giogu, totu is tres cannas; launedha de forrani = pipiriolu de fenu
Sinònimos e contràrios
bísonas,
bisones,
bísosas,
cannas,
trubedhas
/
grima
Frases
sos pitzinnos andhabant a fàchere leonedhas a una tanca de trídicu ◊ su danesu Bentzon at fatu istúdiu abberu mannu subra de sas launedhas! ◊ tiu Frori fut su mellus sonadori de launedhas
2.
zeo fia contrària po cudha leonedha chi mi aiat intrau in conca sa biada
Terminologia iscientìfica
sjl
Ètimu
ltn.
ligulella
Tradutziones
Frantzesu
instrument de musique à vent sard,
à trois tuyau en roseau et la bouche comme réservoir d’air
Ingresu
launedhas (typical reed-pipe of Sardinia)
Ispagnolu
instrumento músico de trés tubos típico de Cerdeña
Italianu
spècie di zampógna tìpica sarda
Tedescu
sardische Hirtenflöte.
lúlluru , nm Sinònimos e contràrios
apísciulu,
arrelatu,
bàdula,
chidériu,
ciaciarra,
ciaramedha,
ciarra,
lillora,
paraleta,
ragàglia
Frases
in medas butegas fuit unu lúlluru, pariat chi dhui annàt su ballu, de sa zente, de sas bussas, de sas allegas (A.Cossu)
Tradutziones
Frantzesu
babillage,
bavardage
Ingresu
babble of voices
Ispagnolu
cháchara,
palique
Italianu
chiacchierìccio,
cicaléccio
Tedescu
Geschwätz.
lumbrèra , nf Definitzione
funtana de lughe e, nau de gente, chie giaet lughe, faet de ghia
Frases
cale lumbrera donosa in turre ermosa naschistis ◊ che afungo intro de ojos tuos e ruo in d-unu mundhu ermosu de lúghida lumbrera (C.Meridda)
2.
professionista de sa limúsina, si daiat lumbrera e no cheriat a pedire in logu sou
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
lumière
Ingresu
luminary,
source of light
Ispagnolu
lumbrera
Italianu
luminare,
fónte di luce
Tedescu
Lichtquelle,
Leuchte.
macarronàda , nf: marraconada Definitzione
unu bellu papare de macarrones; nau in cobertantza, tontesa, fata de tontos, de gente pagu abbista
Sinònimos e contràrios
cicionada,
ciusonada
Frases
sa meri tenit sa marraconada pronta, cuncordada cun petza de caboniscu
Terminologia iscientìfica
mng
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bon plat de macaroni
Ingresu
dish of macaroni (abundant)
Ispagnolu
atracón de macarrones
Italianu
maccheronata
Tedescu
Makkaroni-Essen,
Dummheit.
màlu , agt, nm: mau 1 Definitzione
nau de gente, chi o chie est intregau a fàere male o est pentzandho a fàere male, dannu o istrobbu (a/c. si narat fintzes po giare prus fortza a unu foedhu chi inditat, cussu etotu, calidades malas: es. trapuleri mau, delincuenti malu); nau de cosa, chi no faet bene (o fintzes chi faet male a sa salude), chi no serbit, no est de giudu; sa parte guasta de css. cosa (e deosi fintzes arremu malàidu de sa carena), cosa chi andhat male o fintzes difícile, peleosa / min. maixedhu = malu meda; mauchedhu = unu pagu malu; su Malu = su dimóniu; f. a logos maba, màua, màgua / a./c. cun significau antifràsticu (e postu innanti de su nm.) bolet nàrrere bonu, bellu, es.: malu olivàriu che fato, inoghe, cun totu custos ozastros!…
Sinònimos e contràrios
malésicu,
maléstigu,
malignu,
malosu,
malvadu
/
gherristu
/
guastu,
malàdiu
/
male
| ctr.
bonu,
líaru,
sanu
Maneras de nàrrere
csn:
fàghere cosa a mala gana = contras a sa gana, contras a sa volontade; èssere o fàghere a gana mala = tènniri ganas o fai bènniri sa ganas de bombitai; zúghere unu mermu malu = malàidu, cun carchi pecu; èssere malu a… (+ vrb. fàghere, bínchere, iscroxai, e gai) = èssere difítzile, inzotosu, dificurtosu, matanosu, trabballosu a… (fàghere, bínchere, iscroxai e gai), o fintzas (si est nadu de zente) chi no est tanti bellu o no est tanti de bona volontadi a fai una cosa; est malu de… = andhat male, faghet male, noghet, no cheret fatu a…; dare a su malu = pessare in su malu, supònnere una cosa mala, chi bi apat capitadu dannu; a malu tou = a dannu tou etotu, fendi mali a tui etotu, pro totu su mali chi ti ndi podit bènniri; leare a unu in malas = chentza delicadesa, a boghes, a briga; èssere in malas, a sa mala cun ccn. = èssiri a primma, a iscórriu de mancu si fuedhai; nàrrere o fàghere una cosa pro su malu = cun s'idea de ofèndhere; poesia o cantone in malu, in malas = posta pro nàrrere male de carchi cosa e de calicunu; fàghere a malu = fàghere cosas chi no andhant bene, no pònnere mente, fàghere dirbetos e gai; furriare una bestimenta a s'ala mala = pònniri sa parti de aintru, aundi si bit sa cosidura, a parti de foras /(a/c.: coment'e agt. no est sempre chi si ponet apustis de su nm.: es. a mala boza ◊ a gana maba ◊ su malu fàghere, su malu coro ◊ fàghere coro malu ◊ èssiri mala pedhi ◊ èssiri pedhi mala)
Frases
ses peus de una craba cun s'istintu de fai cosa maba! ◊ est ómine malu, cussu! ◊ sa prus cosa fàtzile est a bènnere malu ◊ no est pro su malu si apo mancadu! ◊ su malu las pessat totu pro fàghere male! ◊ at perdonadu sa muzere morta ma no su malu chi ndhe at su samben derramadu
2.
su malu frúndhilu: su chi est bonu cóllilu ◊ tocat a connòsciri su malu acuau ◊ su malu de sa becesa est ca ti fait arregordai sa giovania
3.
zughet unu pódhighe malu, comente li at puntu un'ispina ◊ no bastaiat chi fit, at tentu corpu própiu a s'ogru malu! ◊ in su spirali ndi dhi ant segau sa camba mala ◊ cun sa manu mala si est dépiu prestai a portai àcua po istudai su fogu!
4.
custa est cosa mala a fàghere, inzotosa meda ◊ inoghe est malu a ndhe agatare cosa gai ◊ cussu est malu a cuntentare ca est mendheosu ◊ so malu a mòere dae domo, no mi piaghet su ziru ◊ balla ca est malu a dòrchere cussu cristianu! ◊ cussu est istrambecu e malu a cumbati
5.
tira, tira, su bentu, ca partit su vapori… malu est a ponni amori ca est celiamentu! ◊ narant sos mannos chi est malu de si aggrundhare suta de sa figu ◊ mi parit mau a dhu arrefudai ◊ est malu a si che bogare pizu de bestimenta si su tempus no est assentadu in caentu
6.
isse mancu intendhindhe gai bi at dadu a su malu ◊ no podiat acatare su poledhu e fit comintzandhe a pessare a su malu ◊ su malu est a triballare in montes lendhe bentu e abba, o velenu in fràbbica! ◊ deo in malu no bi apo pessau ◊ si abbàidant apare cun sa cara chei sa tela, pessendhe a su malu ◊ Zizi non bi fit ghirau e sos suos fint iscrétios e pessandhe in su malu ◊ fiza tua no est prinza: aus fatu tropu impresse a pentzare a su malu!
7.
no li est bastadu a bonas e bi l'apo nadu a malas ◊ torràdemi sa mula a sa bona, ca sinono mi la torrades a sa mala! ◊ si lu leas in bonas ti ponet mente, ma in malas no ndhe faghes ne crau e ne tzou de cussu pisedhu! ◊ nos ant lassadu a malu nostru e amus pérdidu!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Malu
/
prb:
fuedhu mau mancu in brulla!
Ètimu
ltn.
malus
Tradutziones
Frantzesu
méchant,
mauvais,
délinquant,
impie,
pervers,
inutilisable,
nuisible,
nocif
Ingresu
wicked,
out of order,
harmful
Ispagnolu
malo
Italianu
cattivo,
émpio,
pervèrso,
delinquènte,
violènto,
guasto,
inservìbile,
dannóso
Tedescu
böse,
Verbrecher,
verdorben,
faul,
unbrauchbar,
Fäule,
schädlich.
mancànte , agt: mancanti Definitzione
nau de cosa, chi no dhu'est totu, chi no est su tanti giustu (e fintzes chi no est fata bene, chi tenet pecu, neghe); nau de gente, chi no est tanti giusta de conca, chi est fora de tinu (si narat fintzes de chie orruet chentza atuamentos candho dhi benit atacu de malegaducu), chi no si cumportat bene; nau de una línia serrada, chi est tundha ma no parívile, no totue chepare (o a distàntzia diferente de su centru)
Sinònimos e contràrios
faltu,
iscassu
/
macu
| ctr.
bundhante,
bundhansciosu
Frases
cantu sunt torraos acatant custa robba mancante: tandho ghirant e dant sa denúntzia ◊ isse est mancante de talentu tantu chi dat provas de veru tontu ◊ cussu est ómine mancante de sentidu ◊ cuss'ómini est mancanti de unu bratzu ◊ coment'e limpiadura est unu paghedhu mancanti
2.
mancantedhu est, custu piciochedhu: arrebbugiu chi no fait! ◊ ant fuidu che pópulu mancante (P.Cau)◊ su babbu istaiat che mancante mirendhe si podiat bídere su fizu torrendhe ◊ orabrora so istadu mudu pario unu mancante, comente sa pudhedra mi ndhe at betadu ◊ sas àteras fint tontas o mancantes e ant trascuradu totu ◊ cussos sunt ventureris mancantes e ingurdos
Tradutziones
Frantzesu
manquant,
imparfait,
hors de raison,
elliptique
Ingresu
lacking,
out of one's mind
Ispagnolu
que falta,
carente,
chiflado,
elíptico
Italianu
mancante,
carènte,
imperfètto,
fuòr di sénno,
ellìttico
Tedescu
mangelnd (di = an+ Dat.),
fehlend,
verrückt.
martàle , agt, nm: martzale,
martzali Definitzione
de martu, de su mese de martzu (nau prus che àteru de Pascamanna candho arresurtat in custu mese); una calidade de trigu coinàrgiu (Triticum aestivum)
Sinònimos e contràrios
marsanu,
martzinu,
maltulinu
/
martzolu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
de mars
Ingresu
of march
Ispagnolu
marceño
Italianu
marzolino
Tedescu
März…
mendulèdha , nf Definitzione
genia de pische de mare, piticu, cantu a una sardina ma prus grussu e ladu, unu pagu in colore birde, cun d-unu marcu niedhu in costaos, pintirighinos asulos, cun iscata chi a dha tocare est arrasposa: est unu pische innanti mascu – e faet su sèmene chi chistit in d-una busciuca – e apustis est fémina e faet is oos chi ingendrat cun su sèmene suo etotu
Sinònimos e contràrios
ciàula,
ciúcara,
méndula* 1
Terminologia iscientìfica
psc, maena maena
Tradutziones
Frantzesu
mendole
Ingresu
kind of fish (maena vulgaris )
Ispagnolu
chucla
Italianu
mènola
Tedescu
eine Laxierfischsorte.
moderína , nf, nm: modinia,
moredina,
moretina,
moridina,
muderina,
mudrina,
muredhina,
muredina,
muredinu,
muretina,
muridina,
muridinu,
muritina Definitzione
mura de pedra, muntone de pedra arregorta comente ndhe essit in s'aríngiu, in is terras trebballadas, ma fintzes assentada: muredinu est muredhu puru
Sinònimos e contràrios
morighina,
muragadha,
muredha,
murissina
Frases
sos narvonajos faghiant sa linna a carvone e sa pedra la colliant tota a moderinas ◊ fit tota sa tzitade una ruina, muredinas de pedra cun calchina ◊ sa tzitade l'ant fata a una muridina cun sos bombardamentos ◊ su pastoredhu est a libbru in manu in sa mudrina, cun sos anzones paschinne
2.
si est sétziu in su muredinu isciorrocau
Ètimu
srdn.
Tradutziones
Frantzesu
amas de pierres
Ingresu
heap of stones (rubbles)
Ispagnolu
majano,
montón de piedras,
escombros
Italianu
murìccia,
cùmulo di piètre,
di macèrie,
mòra
Tedescu
niedrige Steinmauer,
Steinhaufen.
mogliòla , nf Definitzione
merdona de mare, genia de pische mannitu: est un'arratza de merulutzu
Terminologia iscientìfica
psc, phycis phycis
Tradutziones
Frantzesu
mostelle
Ingresu
kind of fish
Ispagnolu
brótola
Italianu
pastènula bruna
Tedescu
Mittelmeerfisch,
der zu der Gadidae Familie gehört.
nechidàu , pps, agt: nichidadu,
nichidau Definitzione
de nechidare; chi est tristu, ammurrionau po calecuna ofesa chi dhi ant fatu
Sinònimos e contràrios
annicadu,
annoxau,
arrennegadu,
inchietu,
pirmatu
| ctr.
allegru,
pregiosu
2.
nichidau chin mimme ses? ◊ fit nechidau ca murghendhe no fit reséssiu a istrabiare in tempus una cacada de sa crapa ◊ Deus nechidau at nau ca si arrepentiat de àere fatu s'ómine!
3.
sunt ghiraos dae sa gherra totu male fraganaos, imbetzaos chentza su tempus, nechidaos in totu sas cosas
Tradutziones
Frantzesu
fâché
Ingresu
disturbed,
out of temper
Ispagnolu
airado,
furioso
Italianu
adirato,
inquïèto
Tedescu
ärgerlich,
böse sein,
zornig sein.
noantàmas , cng: nointamas,
nointames,
nointàmene,
nontamus,
notammis Definitzione
(cng. cuncessiva) genia de foedhu chi giaet un'idea de cosa contrària: cun totu cussu…, no solu de…, no solu no…; po giare prus fortza a su chi si narat, s'impreat coment'e po repitire unu foedhu / noantamas de... antzis = no de..., no solu… antzis, fintzas
Sinònimos e contràrios
tamen*,
mancumale,
prusaprestu
/
cdh. nointamu
Frases
nointamas sas cosas sunt andhadas a su revessu (G.Ruju)◊ si est cugudhadu in cara che batia frisca, nointamas l'ant connotu ◊ no apo mai crétidu in cussos contos, nointamas in su pessamentu mi prammizaia totu sas naravellas intesas dai sos mannos
2.
nointamas at faedhadu male de me, ma de tota s'eréntzia ◊ nointames de sere a cadhu a sa nuda, no rezo mancu in sedha! ◊ nointamen de mi frimmare, devia andhare piús lestru ◊ notammis a no torrare a nàrrere nudha, ma fut issu etotu a andhare in agiudu a chie ndhe teniat bisóngiu
3.
no solis ant bidu sa pupa de s'ómine, ma l'ant finas connotu, nointamas!
Tradutziones
Frantzesu
cependant,
malgré,
néanmoins
Ingresu
in spite of,
however
Ispagnolu
sin embargo,
a pesar de
Italianu
tuttavìa,
nonostante,
nondiméno
Tedescu
auch wenn,
obwohl,
trotzdem.
notàda , nf Definitzione
totu s'ora de sa note, mescamente pentzada po sa genia de tempus chi faet
Sinònimos e contràrios
| ctr.
diada
Frases
su pastore bizat a pesa e corca in sa notada ◊ arratza de notada istanote: bentu forte pariat chi che fit lendhe totu! ◊ s'ispíritu chi a totu lughe dada est pro sos Sardos guida sigura che faru luminosu in sa notada ◊ como l'isco inue che passat sa notada!
Terminologia iscientìfica
tpc
Tradutziones
Frantzesu
nuit
Ingresu
night (period of a)
Ispagnolu
noche
Italianu
nottata
Tedescu
Nacht,
Nachtzeit.
nuèra 1 , nf Definitzione
nues mannas a meda e càrrigas de abba, niedhas
Sinònimos e contràrios
annuadura
Frases
aeras pídigas e umbrosas solu traschias carrant e nueras de iscunortu (F.Piga)
Tradutziones
Frantzesu
amas de nuages
Ingresu
mass of clouds
Ispagnolu
nubarrón
Italianu
nuvolàglia
Tedescu
Gewölk.