tancài , vrb: atangare,
tancare,
tangare,
tuncare Definition
serrare bastat chi siat, fintzes pònnere serru, cosa chi serrat, a serrare
Synonyms e antonyms
cugnare,
incujare 1,
serrai,
tanconare
| ctr.
abbèrrere,
ilbambarriare,
iscungiai
Idioms
csn:
tancai is ogus = fàghere finta de nudha, de no àere bidu, de no bídere sa cosa; tancai ogu = drommire; bestiri chi no tancat bèni = bestimenta tropu afissa, chi no lompet, no abbutonat; tancai sa buca a unu = assamudare, fàghere callare a unu; tancare un'isterzu a mortu = bene sizidu de no bi intrare aera
Sentences
no tanghedas sa gianna apalas mias! ◊ su babbu e sa mama si fint tuncatos intro de domo ◊ si tanco s'oju mi pàglio videnne su retore ◊ bi at frores chi si abberint a su sole e bi ndhe at chi si tuncant (M.Pira)◊ tancu sa porta mia ◊ canno mi nche anno a domo mi tanco s'aposentu
2.
in totu sa noti no apo pótziu tancai ogu ◊ est mesanote e so ancora sentza tancare oju ◊ su note no fipo reséssitu a tuncare sa cannela de s'ocru ◊ prima chi tanghe ojos beni a mie!
Etymon
ctl.
tancar
Translations
French
fermer
English
to lock,
to enclose,
to shut
Spanish
cerrar
Italian
chiùdere
German
schließen.
tapài , vrb: tapare,
tapari,
tupai,
tupare Definition
pònnere su tapu, su tupone (ma fintzes su covecu, àteru a istúturu o ananti chi no lassat passare, bíere), pònnere o ammuntonare cosa chi in is cundhutos no lassat passare àteru / tupai sa buca = callare, istàresi mudos, citire
Synonyms e antonyms
tuponare
/
tancai
/
arribbiri
/
citire
| ctr.
istapare,
istuponai
Sentences
si mi tupu is ogus, ti biu coment'e una borta ◊ si depit èssi tupau su tubbu! ◊ ma ti dha tupas sa buca?! ◊ tancaiat sos ocros e si tupaiat sas uricras chin sas manos ◊ ci is àturus no bolent iscurtai si podent peri tupari is origas!
2.
ses sempri fuedhendi, no tupas mai! ◊ tupadí e teni arriguardu, sbregungiu! ◊ e tupadidha sa buca, scimpra!◊ ge ses tupau… chistiona, ca no apu cumpréndiu!
Translations
French
boucher,
obstruer
English
to plug,
to block (up)
Spanish
tapar,
obstruir
Italian
tappare,
tamponare,
turare,
otturare,
ostruire
German
stopfen,
abschließen,
verstopfen.
tapessài , vrb: tapetzare,
tapissai,
tapissare Definition
ammontare is muros ponendho paperi, tapetos o àteru, fintzes po bellesa
Synonyms e antonyms
intapetzare
Sentences
ita bellu aspetu tenit sa tzitari totu tapissara de manifestinus! (G.P.Macis)◊ ant tapissadu su témpiu de ornamentos
2.
Etymon
spn.
tapizar
Translations
French
tapisser
English
to paper
Spanish
empapelar,
tapizar
Italian
tappezzare
German
tapezieren,
mit Teppichen beziehen.
tapulàre , vrb: aciapuai,
tzapulare Definition
betare o cosire tzàpulos a unu bestimentu
Synonyms e antonyms
cosinzare,
sartzire,
tapuledhare,
trabungare
| ctr.
irtapulare
Sentences
nois sas féminas bi amus de tapulare sas bestes ◊ Frantzischedha est in domo tapulendhe sa sacheta ◊ como no ndhe cherent mancu s'intesa de robba tapulada: finidu unu trastu si ndhe còmporant un'àteru
Etymon
srd.
Translations
French
rapiécer
English
to patch
Spanish
remendar,
zurcir
Italian
rattoppare
German
flicken.
tarassiài , vrb Definition
pònnere mustras o figuras coment'e placa, apitzu de àtera cosa po dha fàere prus bella
Synonyms e antonyms
placai
Translations
French
marqueter,
orner
English
to inlay
Spanish
taracear
Italian
intarsiare
German
einlegen.
tasíre , vrb: trasire Definition
bogare de cabu o cessare unu pagu, pausare faendho una cosa po dha sighire a fàere tempus apustis; fintzes pèrdere tempus istentandho, pigaresidha a lecuancas, chentza presse
Synonyms e antonyms
arrepiare,
firmai,
impasare,
irbasiae,
isirviare,
istajire,
scabidai,
tasicare
| ctr.
sichire
Sentences
tàsila a cras o a un'àtera die custa faina, ca como tenimus cosa prus urzente! ◊ como tasi, ca ses istracu! ◊ est totu prontu, non podet tasire ◊ ajó, taside a manigare, ca sezis famidos: tantu no est cosa de agabbare in paga ora! ◊ ti est tocau a travallare chene tasire ◊ fimus pro tasire su cojubiu de frade tuo ca istabas male tue
Etymon
ltn.
tra(n)sire
Translations
French
suspendre
English
to interrupt
Spanish
interrumpir,
desistir
Italian
sospèndere,
interrómpere,
desístere
German
unterbrechen,
ablassen.
tassài , vrb: tassare Definition
pònnere o betare tassa, carrigare de tassas, de pagamentos
Etymon
itl.
Translations
French
taxer
English
to tax
Spanish
tasar
Italian
tassare
German
besteuern.
tastài , vrb: atastare,
tastare,
testai,
testare Definition
provare cun su gustu, pònnere in buca, tocare, provare una cosa po bíere ite o comente est, ite sabore tenet, si andhat bene o àteru
Synonyms e antonyms
assagiai,
gustai,
inciuciare,
ticare,
tocae
/
proare
/
aprapudhai
Sentences
nche at ghirau su mele a dommo a lu fàchere tastare a sa muzere ◊ amus ifustu su pane in su binicotu, a lu tastare ◊ cussa bagna testadha de sali! ◊ de cussa pessa mandamindi ca dha bollu testai ◊ si la pichet una tassa de vinu, nesci a lu testare!
2.
tastendi su muru, a su buju, arrennescit a agatai s'interrutori
Etymon
ctl.
tastar
Translations
French
goûter
English
to taste
Spanish
probar,
catar
Italian
assaggiare
German
kosten.
tatàre , vrb: atatare,
sassai,
tzatzare Definition
papare fintzes a èssere prenos, gosare o fintzes patire calecuna cosa fintzes a no ndhe pòdere o no ndhe àere prus gana
Synonyms e antonyms
assevare,
atzibbare,
colloviare,
ingomare,
isciusciare 1,
mascare,
tèrghere,
tesciare
Sentences
no si ant a tatare mancu de abba! ◊ su bene istare che at tatau a totus ◊ nois ndhe amus disaogu, nos tatamus a trimpone!
2.
bortàndhesi a mie si mi annotat che macu, che chi mai si tatet de mi bíere
Etymon
ltn.
satiare
Translations
French
rassasier
English
to satiate
Spanish
saciar
Italian
saziare
German
sättigen.
tebiài, tebiàre, tebidài, tebidàre , vrb: tepiare Definition
fàere tébiu, caentare unu pagu
Synonyms e antonyms
intebiai,
isalenare 1
| ctr.
ifridare
Sentences
su sole at tepiadu su locu ◊ torru aundi s'ierru, tebidau de s'amistàntzia de sa genti, parit istadi, atóngiu, beranu (S.Mossa)◊ s'iscazat sa madrighe in su late tebiau
Etymon
srd.
Translations
French
attiédir
English
to warm (up)
Spanish
entibiar
Italian
intiepidire
German
lau machen.
temperài , vrb: atemperai,
temperare Definition
giare sa tèmpera, atzargiare s'atza de una ferramenta (mescamente segante) po èssere prus forte (tostada), bogare sa punta a un'aina po iscríere; regulare unu trebballu, unu funtzionamentu o un'aina a manera de fàere essire sa faina comente si bolet, agiustare una cosa cunforma a un'àtera (ma si narat fintzes de terra, de ladamíngiu, candho funt in sa méngius cunditzione); fintzes ammesturare impare cosas diferentes in cantidades adatas; pigare arrennegu po calecuna cosa o chistione
Synonyms e antonyms
atalzare
/
regulai
Idioms
csn:
temperai su molíngiu = maghinare chi andhet bene, chi sa farina essat maghinada a puntu zustu; temperai s'arau = abbèrrere, de prus o prus pagu, s'aradu a manera de fàghere falare s'arbada prus a fundhu o subra subra; temperai sa terra (nadu de s'abba chi proet) = pròere de sassiare sa terra a puntu de si pòdere triballare bene
Sentences
si tèmperant sas bistrales, sos fartzones, sas forramentas de atarzu ◊ si tèmperat su lapis
2.
solu su ruo acultzu a sos trainos creschet in terra temperada a fogu ◊ torret in vida dae ogni nuraghe s'ànima antiga temperada a fogu! ◊ bellu custu ledàmine, est temperadu, fatu!◊ tres dis iat sighiu a proi, sa terra fut istada temperada abberu e is sèminis iant tzeurrau
4.
candu fiaus isposus t'iant postu puxi in origas ca nanca m'iant biu chistionendi cun fradili miu: ge ti ndi fiast temperau!…(G.P.Salaris)
Etymon
ltn.
temperare
Translations
French
tremper
English
to harden
Spanish
templar
Italian
temprare
German
härten.
tèndhere , vrb: tèndiri,
tènnere 1 Definition
istrecare a alladiare sa pasta fintzes a dha fàere de sa grussària giusta e parívile segundhu sa calidade de pane chi si bolet (o fintzes po fàere a macarrones, es. lisòngias); nau de orrobba o fintzes de àteru, pònnere istérria, istirada; rfl. nau de ccn., su si prestare, giare agiudu / pps. téndhiu, tesu; tèndhere sa manu = (a unu) agiudai, donai una manu de agiudu, ma fintzas ponnirisí a fai faina, aprontai su logu po calincun'àteru trabballu; téndhia de manu = manu de agiudu
Synonyms e antonyms
acannonare,
incannonare 1
/
atendiai,
ispàlghere,
istèndhere,
istenniare,
istèrrere,
istirai,
stendiai
Sentences
tendhindhe su pane a cannedhu cheret chi sas manos fetant fortza paris ◊ a tèndhere bi cheret pratighesa, sinono su pane essit a tretos russu e a tretos fine ◊ a tèndhere su pane como est a màchina ◊ tèndiri pillus de pasta
2.
intrat a samunare e sa robba l'at totaganta tesa e ispalta ◊ Marta fit in su cortile tendhindhe sos pannos chi aiat sammunadu
3.
issu fut sèmpere prontu a si tèndhere po agiudare is àteros
4.
unu massau iat pigau un'incone de terrenu e, brexosu, cumènciat a dhue tèndhere sa manu narbonandhodhu
Etymon
ltn.
tendere
Translations
French
abaisser la pâte avec le rouleau
English
to roll bread
Spanish
extender la masa
Italian
spianare la pasta col matterèllo
German
den Teig mit dem Nudelholz dehnen.
tènnede, tènnere , vrb: tenni,
tènniri Definition
èssere meres o in posse de calecuna cosa, àere (ma fintzes pentzare, èssere in parentella, sentire una dólima, àere bisóngiu); contivigiare, manigiare de calecuna manera; aferrare a manos o cun calecuna cosa, mescamente currendho aifatu, pigare cosa iscapa, chi si movet currendho, a bolu o àteru, e fintzes furare, arregòllere e pigare de mesu de àtera cosa, arresurtare in mesu de cosa chi istringhet, chi sidhit; genia de giogu chi faent is piciochedhos cricandho de si aciapare paribari: giogai a tènnere o a tenedene; nau de sa linna o àteru chi abbruxat, pigare fogu, temperare a abbruxare, iscapai pampa (vrb. aus. èssere o àere: si podet nàrrere fintzes coment'e vrb. ativu transitivu); nau de cosa prantada o innestada, de arremu de sa carena o de sèmene chi ingendrat in sa madre (nau de fémina, bènnere príngia), pigare vida in sa terra o in sa linna noa, abbarrare biu, pigare a crèschere / ind. pres. 1ˆp. sing. tèngiu, tengu, tenzo, tenzu; ind. imp. dèu tenei, nosu tenestus, nois teniaimus; cong. pres. 1ˆp. sing. tenga, tenza, 2ˆp. pl. tenzades, tenzedas; pps. tentu, ténnidu, ténniu. Coment'e sinónimu de àere a logos dhu narant in parte de custu candho su sugetu, in su cuncetu de èssere in su logu, no est bene determinau: Sa Nuge si narat aingasi poite ca unu tempus dhue teniat una mata manna de nuge, in s'ortu dhue tenet crabas = bi aiat un'àrbure de nughe, bi at crabas
Synonyms e antonyms
àere,
tèndhere 1
/
acherrai,
aciapai,
cassai,
contifizare,
furai,
prugae
/
agganciai,
arratulare
/
aggafiare
/
allumae,
atzèndhere,
brugiare
/
assocai,
atechire
| ctr.
iscapae
/
lassai
/
mòrrere
Idioms
csn:
ie teniat pira = bi aiat pira; tènniri in cunsideru = pònnere in càrculu, fàghere contu mannu de unu; tènnere, tènniri de… (+ vrb. infinidu)= dèpere + vrb. infinidu; èssere tene tene a… = apunt'a aferrare, aferrendhe; giúghere a unu tene pro tene = tene tene, acurtzu meda de lu pòdere azummai aferrare (ma chentza lu sighire deunudotu); tènniri frius, basca, fàmini, sidi = sentire fritu, calura, fàmine, sidi, àere bisonzu de caentu, de friscura, de manigare, de bufare; tènniri pani e gortedhu = àere totu sas codomidades, istare a códumu; tènniri fuedhus cun d-unu = leàresi peràulas, faedhàresi male, cun peràulas graes, àere tentu murrunzu; tènnere a unu a picu = sighírelu curríndhelu; tènnere carchi cosa a pesu (es. su male fatu) = èssiri dispràxius; tènnerela cun ccn. = èssiri oféndiu, èssiri contras a ccn.; tènneresi musca a tzocu = irbulàresi de…, lassai a pèrdiri, mandai a pasci cocas; intrare in tènnere = allúiri, apampai
Sentences
sonniei de ti àere pro tota sa vida e no ti tenzei ◊ tenet deghe annos in sos úndhighi ◊ si teniat sas fortzas de Sansone!…◊ póveru est chie no tenet cosa ◊ sa Sardínnia tenit richesas ◊ isse tenet bestiàmine ma no tenet pàsculos ◊ de dinai ndi tengu, ma immoi no ndi portu ◊ tenent sa cosa ma no zughent mai unu sodhu in busaca ◊ bendhe su chi tenes e dalu a sos pòberos! ◊ Mariedha si at carragliatu sas oricras e si at tentu sa conca chin sas manos
2.
totu custu frius…: ita tenit, babbai? ◊ custu mànigu no tenet nudha: proite no ti est piaghindhe? ◊ e ita tenis isconchiendi? ◊ tenit su mali de is pedras ◊ is pipius no tenint nudha contras a su sardu ◊ cussu no tenet parentes
3.
sa carrada male tenta ponet tastu a su binu ◊ est bèni tentu che cani acapiau ◊ in tempus malu sas berbeghes las tenimus a proendha
4.
cunsiderendi comenti pasciat, mali mi pariat su dha tenni morta! (E.Pintor Sirigu)◊ apo tentu su cabadhu a issocu ◊ sa cane mia tenet su lèpere, su crabolu ◊ cudhos chi navant a tènnere a mie innantis meu cumbeniant tentos! ◊ bae e tènemi su cadhu ca tuco a bidha! ◊ bi aiat zente meda in su fogu fuidu e belleggai l'ant tentu
5.
mi che ant tentu duos fiados ◊ sa pedra mi che at tentu sa manu suta ◊ no li piaghet sa cosa rassa e che tenet su pizu dae su late ◊ fit tenendhe s'ozu in su corriotu ◊ no azes àpiu su corazu de nche tènnere una tzica ◊ proite ses pulighendhe su minestrone, ite che ses tenindhe?!
6.
feus tenni su fogu cun custu pimpiridu de paperi ◊ su fogu est intradu in tènnere, est tenindhe, si ch'est tentu ◊ sa linna de umbrinu est mala a tènnere ◊ sa linna mascada de abba no bi tenet ◊ sa linna sica tenet dereta ◊ sa linna frisca istentat a tènniri ◊ ténelu, su fogu, ca sinono s'iltudat!
7.
sas iferturas ant tentu totu ◊ si est prantada frisca, sa canna tenet dereta ◊ sas arburedhas chi si prantant, prus mannas sunt e prus sunt malas a tènnere ◊ sa prantaza tenet bene, dereta, si est posta proindhe ◊ comente si est cojubada at tentu deretu
8.
chirchendhe sidhadu si pariant tene tene a èssere ricos ◊ proite la tenes cun megus si no ti apo fatu nudha?! ◊ si fit istatu pro mene, si ne aiant tentu de musca a tzocu!
Surnames and Proverbs
prb:
fillu de gatu topis tenit ◊ chie no curret no tenet!
Etymon
ltn.
tenere
Translations
French
avoir,
posséder,
capturer,
attraper,
prendre,
brûler,
s'enraciner,
prendre,
pousser
English
to have,
to own,
to catcht,
to burn,
to take root
Spanish
tener,
detener,
quemar,
arraigar,
prender
Italian
avére,
possedére,
detenére,
catturare,
acchiappare,
prèndere,
àrdere,
attecchire,
allignare
German
besitzen,
innehaben,
fangen,
packen,
verbrennen,
Wurzel fassen,
einwurzeln.
tentàre , vrb Definition
giare atentzione, custodiare o portare a càstiu a ccn. o ccn. cosa a manera de no tènnere dannu, de no che dha lassare furare; portare a ogu a ccn. po bíere ite faet, iscocandhodhu / tentare a ccn. che batu a sórighe = iscocare própriu a s'atenta chentza dhu fidare nudha
Synonyms e antonyms
abbillai,
acastiai,
agguardai,
agorrai,
mirai
Sentences
est tentendhe sas aes pro difèndhere su laore ◊ su pastore tentat su masone ◊ tocat a tentare sos sartos pro sos fogos ◊ soe tentandhe a sorre mia malàdia ◊ si tentat sa binza isse no b'intrat unu puzone! ◊ tentàimi Vois in su reposu de istanote e sarvàimi dae cada pregiudísciu ◊ a sa teraca li lassant sos pitzinnos a los tentare ◊ fit tentàndhesi su zuo pro sa fura
2.
tentèndhelu sunt bénnidos a ischire chie fit chi che lis furaiat sa cosa ◊ su batu est sétidu acurtzu a sa linna tentendhe: bi depet àere sórighe
Etymon
srd.
Translations
French
garder,
veiller
English
to watch (over),
to guard
Spanish
guardar,
custodiar
Italian
custodire,
sorvegliare,
vigilare
German
bewachen,
beaufsichtigen.
tenteàre , vrb Definition
cricare de che cumbínchere s'àteru a su malu, a fàere male; istare iscocandho a ccn. in crica de si dha fàere a dhi fàere dannu, a che dhi furare cosa, iscocare a unu po dhu cassare, po dh'aciapare
Synonyms e antonyms
impunciai,
oretare,
tantare,
tentai,
tentoxare
Sentences
su dimóniu at tenteadu fintzas a Zesugristu ◊ mi sento tenteau de provare ◊ unu matzone canu fit a orvetu tenteandhe su pastore
Etymon
srd.
Translations
French
tenter
English
to tempt
Spanish
tentar
Italian
tentare
German
versuchen.
tenturài, tenturàre , vrb: atenturai,
tinturai 1,
tinturare Definition
tènnere, aciapare e acorrare su bestiàmene sodigau a solu faendho dannu, in logu de pòdere fàere dannu, aciapare e impresonare; V. Porru: acusai su penali a cudhus chi, contra a sa proibbitzioni, ant introdúsiu bestiàmini in logu proibbiu o ant fatu dannu
Synonyms e antonyms
aciocai,
acorrae 1,
assocare,
tènnere
Sentences
it'errore, sas arbeghes dhas at agatadas su barratzellau e tenturadas dhas ant! ◊ a Fulanu dh'ant tinturadu sas albeghes ◊ is barracellus mi ant tenturau is brabeis
Etymon
srd.
Translations
French
capturer
English
to capture
Spanish
capturar
Italian
catturare
German
gefangennehmen.
terràre , vrb Definition
forrogare su terrenu, comente faent is porcos cun su murru; pònnere avolotu, pentzamentu malu
Synonyms e antonyms
chibare 1,
farrogai,
fodichinare,
iforrogare,
scarrovai,
sforrogonai
Sentences
resente a una tèrema, tres porcrabos si fint postos a terrare
2.
su tenteadore l'est terrandhe sas chibedhas e sas raichinas fungudas de su coro e totu sos mermedhos de sa conca
Etymon
srd.
Translations
French
fouiller du groin
English
to grub
Spanish
hozar
Italian
grufolare
German
wühlen.
tèssere , vrb: tèssiri Definition
intrare apare sa trama cun s'ordiu, comente si faet mescamente in is telàrgios, fintzes a manera de arresurtare s'orrobba a figuras; istèrrere unu contu, cuncordare cosas, fainas, chistiones; nau de unas cantu linnas (es. follaera), su si agguantare a is àteras linnas / maneras de tèssere: a litzus, a briali, a ramu de ogu, a punta de agu, a bagas (o a lauru), a tauledha, a un'in dente, a pibiones
Synonyms e antonyms
tessire
Sentences
tèssere sa lana a telinu, a limone ◊ tessiat fàunas, fressadas e mantas a mustra de rosas ◊ su sonu de su telarzu fuit divressu segunnu su chi tessiat ◊ passendu in is bias de tretu in tretu s'intendiant is trelaxus tessendu
2.
la tesset bene: como vidimus uve parat, comente lu cumponet, su contu, e comente lu ghirat! (B.Bandinu)◊ una faghevarina atesu atesu tesset bolos de sole in sas aeras ◊ tesse sa tela de sa libbertade dae Cabesusu a Campidanu! ◊ pessones e fatos intrant apare pro tèssere s'istória de sa tzente
Surnames and Proverbs
prb:
s'ómini ordit e sa fortuna tessit
Etymon
ltn.
texere
Translations
French
tisser
English
to weave
Spanish
tejer
Italian
tèssere
German
weben.
ti , prn Definition
a tie, a tui: prn. de 2ˆ pers. sing. impreau siat po inditare un'idea coment'e de favore, torracontu (o fintzes de pérdua), ma mescamente cun is verbos riflessivos (o impreaos a sa matessi manera), in cumplementos
Sentences
ti mi paras in sa mente ◊ ohi si ti l'ischit mamma tua chi as furadu!… ◊ ses pentzendi ca cussa cosa ti dha fatzu dèu? ◊ ti lu muntenzo deo ◊ ti ndi ses pesada, o língua sarda, fendi isprama a is canis de istrexu ◊ ti as torrau a ponni su vítziu de fumai! ◊ a tui ti ndi apu a pinnigai duas brebeis e no ti ndi as nimancu a acatai ◊ po cosa t'ispantas! ◊ ti as irmentigadu una cosa ◊ ti as papau totu cussu? ◊ comenti ti cérrias? ◊ ite ti naras? ◊ ite curpa ti ndh'apo si ses póveru?!
2.
si custu lu cheres ti lu dao ◊ ti dh'apu a nai cras ◊ candu ti serbit dinai firmas un'assegnu ◊ issu portat una cosa bella de ti giai ◊ ti ammustro unu logu, si benis cun megus
3.
ti che leo a bídere una cosa ◊ dèu a tui t'istimu ◊ ti sunt torrendhe a póveru ◊ sa maladia a tie ti est batindhe a malu puntu ◊ ti so intendhindhe ma no ti so iscurtendhe ◊ ti agiudu dèu
Etymon
ltn.
tibi, te
Translations
French
te
English
to you
Spanish
te
Italian
ti
German
dir.
ticài , vrb Definition
nau de frutuàriu, fàere marcu, manciare, guastare, nau de gente ingòllere maladia; a logos nau de s'orrobba, pèrdere colore
Synonyms e antonyms
demare,
inticae,
maciare
| ctr.
sanai
/
ilbiadire
2.
s'olia ocannu si est totu ticada ◊ si pigais una mata bona, fintzas su frutu suu at a èssi bonu: si pigais una mata ticada fintzas su frutu suu at a èssi ticau (Ev.)◊ cussu apustis de annus emigrau ndi fut torrau a bidha cun cara mala e mesu ticau
Translations
French
se remplir de vers
English
to rot
Spanish
agusanarse
Italian
bacare
German
anbohren.